Hans Custers schreef een gastblog in reactie op de serie artikelen van Klokwerk over filosofie in de oudheid. De afgelopen tijd had ik een paar stevige discussies met Klokwerk, die vooral uitliepen op spraakverwarring. De blogs van Klokwerk gingen over de oertijd van de filosofie, maar de onbedwingbare neiging om in discussie te gaan werd bij mij getriggerd door paralellen die erin werden getrokken met het heden. Volgens Klokwerk zou de moderne natuurwetenschap onze huidige kijk op de realiteit, of onderdelen daarvan, op losse schroeven zetten. Ik denk dat daar op dit moment geen aanleiding voor is en dat het voorlopig dan ook niet zal gebeuren. Paralellen met het verleden kunnen best nuttig zijn. Daarom ga ik eerst ook ver terug in de tijd, naar een verhaal uit de tijd dat er nog niet of nauwelijks wetenschap bestond: het Bijbelse scheppingsverhaal. Het begint met de vrij achteloze melding dat God de hemel en aarde schiep. De hemel is dan nog leeg: een canvas waar de schepper later licht en donker en hemellichamen op schildert. En voor de aarde lijkt hetzelfde te gelden. De vaste, dode materie van rotsen, klei en zand heeft geen verdere aandacht nodig. Het is een vanzelfsprekendheid, die blijkbaar niet tot de verbeelding sprak van de schrijver van het verhaal. In vaste, levenloze materie zit geen mysterie. Zo hebben we het vrijwel altijd en overal in onze geschiedenis ervaren. Nu nog steeds. Metaforen over rotsen, of klei, of aarde gaan nooit over iets dat ongrijpbaar of onbegrijpbaar is; het tegendeel is eerder het geval. Het mysterie ophelderen Het mysterie zit in wat beweegt en verandert. Dat begint al bij water, dat soms uit de hemel valt, dat dagelijks stijgt en daalt aan de kust, en dat soms kan verdwijnen uit een rivier, of juist het land overspoelt. Lucht heeft weer wat meer mysterie: dat onzichtbare spul kan kou brengen, en verschroeiende hitte, en soms heeft het een vernietigende kracht. Andere fenomenen zijn nog mysterieuzer, zoals vuur en bliksem. En het grootste mysterie is het leven zelf, dat zich manifesteert in de vorm van materie, maar op een bepaald moment dat materiële omhulsel weer verlaat. Omdat de evolutie ons heeft opgezadeld met de neiging om dingen te willen begrijpen, gingen we proberen om al die mysteries op te helderen. Die pogingen leverden verhalen op. Verhalen die een korte route vormden naar een verklaring van iets dat niet werd begrepen. Dat soort verhalen rekenen we tegenwoordig tot de metafysica. Niet iedereen nam daar genoegen mee. Er waren zonderlingen die probeerden om de wereld te begrijpen via logica en bewijs uit waarnemingen of experimenten. En dat lukte soms ook nog. Het ging niet snel, maar er kwam een moment dat zo’n zonderling een metafysisch verhaal omver wist te kegelen met argumenten waar niks tegen in te brengen was. En later was er nog zo een. En nog een. Begin twintigste eeuw waren we zover dat geen enkel metafysisch verhaal nog stevig op zijn fundamenten stond. De wetenschappelijke methode was superieur gebleken aan al het andere dat was geprobeerd om de werkelijkheid te begrijpen. Onze kijk op de realiteit was ondertussen ingrijpend veranderd. Vooral de kijk op onszelf. Van de kroon op de schepping waren we gereduceerd tot een toevalligheidje op een minuscuul planeetje in het gigantische universum. Die deuk in ons collectieve ego werd gecompenseerd door alle goeds dat de wetenschap bracht. Het besef hoe intelligent we zijn als soort, bijvoorbeeld. En natuurlijk alle luxe waarin we leven. De diepere waarheid en Schrödingers kat Ondanks alle kennis die we nu hebben, blijkt er nog steeds behoefte te zijn aan andere verhalen. Over een diepere waarheid die mogelijk achter al die kennis zou kunnen liggen. Blijkbaar zit die behoefte ergens diep in ons. Het zijn vaak ook best mooie verhalen natuurlijk, die spannender en aansprekender zijn dan de droge en ingewikkelde wetenschap. Bovendien hebben ze het voordeel dat ze minder gebonden zijn aan logica en bewijs, waardoor het makkelijker is om er wat wensdenken in te stoppen. Al zou het ook best kunnen dat vooral het mysterie ons aan blijft trekken. Dat zou bijvoorbeeld verklaren waarom het verhaal van Schrödingers kat zo bekend is geworden. Een kat die tegelijk dood en levend is; veel mysterieuzer kun je het niet krijgen. Dat Schrödinger dat verhaal niet bedacht als wetenschappelijk mysterie, maar juist als demystificatie is dan weer veel minder bekend. Natuurlijk is die kat niet in twee toestanden tegelijk. Schrödinger toonde de absurditeit aan van een te letterlijke interpretatie van een ‘meting’ of ‘waarneming’ in de kwantummechanica. Een overgrote meerderheid van de kwantumfysici is het daar tegenwoordig mee eens. Wat traditioneel een meting wordt genoemd, is een feite niet meer dan een interactie met iets dat groter is dan de kwantumschaal. Het is dus zeker niet zo dat vaag kwantumgedrag pas verdwijnt op het moment dat iemand dat bewust waarneemt. Wie naar mysterie zoekt als aanknopingspunt voor een verhaal, kan dat altijd wel ergens vinden in de buurt van de grens van wat we nog weten. Ergens voorbij die grens moet dan de diepere waarheid achter alle wetenschappelijke kennis liggen. En natuurlijk is er voorbij die grens ook alle ruimte voor speculaties en mystificaties. De natuurkunde van de afgelopen eeuw biedt de nodige aanknopingspunten: ruimte en tijd die flexibel zijn, deeltjes die ook golven zijn en omgekeerd, fundamentele onzekerheid en onvoorspelbaarheid. Je kan er alle kanten mee op en dat gebeurt dan ook. Er zijn zelfs nogal wat theoretisch natuurkundigen die daaraan meedoen. Ze denken dat de realiteit niet bestaat, maar een simulatie is. Of een holografische projectie. Dat een experiment bewijst dat informatie op kwantumniveau terug kan reizen in de tijd. Of dat kwantummechanica kan bewijzen dat de mens een vrije wil heeft. In het beste geval zijn zulke beweringen wilde speculaties en in het slechtste geval aantoonbare nonsens. Technologie De ontnuchterende realiteit is vooral dat die mysterieuze verschijnselen helemaal geen betekenis hebben voor hoe wij de realiteit beleven. De meeste mensen zullen wel weten dat GPS-satellieten hun klok af en toe een beetje bij moeten stellen vanwege de flexibele ruimtetijd, maar dichterbij onze belevingswereld komt de relativiteitstheorie niet. En de rare kwantumverschijnselen bestaan, een enkele uitzondering daargelaten, alleen op subatomair niveau. Er is geen enkele reden waarom ik mezelf, of mijn soortgenoten, of de wereld om me heen anders zou moeten zien als ik weet dat de deeltjes in de atomen in de moleculen in de cellen van mijn lichaam ook een golfkarakter hebben. Of dat het onzekerheidsprincipe van Heisenberg van toepassing is op die deeltjes. En dat een individueel deeltje onvoorspelbaar is heeft ook helemaal geen betekenis, omdat er miljarden van die deeltjes in elke kubieke millimeter van ons lichaam zitten. En van onze omgeving. Het gedrag van die deeltjes samen is prima voorspelbaar. Via de wetten van de klassieke natuurkunde. De wetenschap heeft in de loop van de eeuwen zeker veel invloed gehad op hoe we naar onszelf en onze omgeving kijken. Maar wel vooral via inzichten die heel eenvoudig te begrijpen zijn en die eerdere intuïties of (vaak religieus geïnspireerde) overtuigingen onderuit haalden. Over de evolutie bijvoorbeeld, of de leeftijd van de aarde, of onze plaats in het universum. Andere tegenintuïtieve inzichten – hoe licht en andere straling als golven door een lege ruimte bewegen bijvoorbeeld, of hoe de uitdijing van het heelal niet vertraagt maar versnelt – hadden niet of nauwelijks zo’n effect. Natuurlijk is onze blik op de realiteit de afgelopen eeuw flink veranderd en heeft natuurwetenschap daar alles mee te maken. Maar dan gaat het om toepassing van die wetenschap in technologie: radio, telefoon, tv, internet, satellieten, vliegtuigen, ruimtevaart. Het effect daarvan op onze belevingswereld is oneindig veel groter dan dat van de wetenschappelijke kennis zelf. Wie weet zorgt de kwantummechanica ooit voor een volgende technologische revolutie, die ons wereldbeeld op zijn kop zet. Of voor een spectaculaire doorbraak. Een bevestiging van theorieën over het multiversum bijvoorbeeld, waardoor we na het geo- en heliocentrisme ook het universiocentrisme overboord zouden moeten zetten. Maar zover is het zeker nog niet. En mocht het ooit wel gebeuren dan zal er nog steeds niks veranderen aan de aantrekkingskracht van mysterie, en onze neiging om daarover te filosoferen, te speculeren en te fantaseren. Niets zo onveranderlijk als de menselijke natuur.
Hoewel het origineel van Stereolab muzikaal al heel lekker was, kwam de tekst nooit goed naar voren. In deze Duitstalige uitvoering van de Beatsteaks des te meer. En met frisse opname. Lekker.
Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.
RECENSIE - Wat is Zomergasten toch een bijzonder programma. Als ik niet gevraagd was deze recensie te doen, zou ik het waarschijnlijk niet of maar met een half oog bekeken hebben. Het is bloedje heet, en ik vind Humberto best leuk, maar om nou 3 uur naar ‘m te gaan zitten loeren is niet mijn idee van een geslaagde zomeravond. Maar ik heb toch weer ontzettend genoten, het was een inspirerende avond.
“Alsof het over iemand anders ging”, zo omschrijft Tan het intro, waarin hij “steviger in het zadel en zelfverzekerder dan ooit” wordt genoemd. Hij voelt zich juist minder zelfverzekerd dan vroeger. Hij is voorzichtiger geworden. Maar dat is ook goed, vindt hij zelf. Ja, je krijgt blauwe plekken, maar het is ook louterend.
Hoewel het niet expliciet benoemd wordt, gaat het hier natuurlijk over de teloorgang van zijn RTL-Late Night en de heisa over zijn buitenechtelijke affaire. Later horen we hem zeggen dat zijn impulsiviteit er nog wel is, maar dat hij dat hij daar niet meer meteen op acteert. Ik herken dat, die rem op je onderbewuste; naarmate je ouder wordt, leer je om automatische reacties te onderdrukken. Al vind ik het moeilijk om me Humberto voor te stellen als opgewonden standje, maar mijn beeld van hem is gebaseerd op…nou ja, het beeld dat we allemaal zien via de media.
Let op: dit is niet de recensie. De recensie vindt u hier.
De camper staat weer in het water! Zolang als Janine Abbring de zomergasten verhoort, zolang staat het vakantieonderkomen in de plas.
Sinds 2017 dus. Janine Abbring wordt daarmee de tweede langstzittende presentator van het programma (zes seizoenen met 36 gasten). Peter van Ingen, die de allereerste Zomergasten ondervroeg is ‘klassementsleider’: 7 seizoenen (1988 – 1995) met 37 gasten.
Wie weet worden verrast met een ander decor. De gevolgen van de klimaatopwarming zijn immers op tal van andere manieren in beeld te brengen.
Vanavond is Humberto Tan te gast. Presentator, schrijver en fotograaf volgens de VPRO. Daar doet de omroep hem nog iets te kort mee. ‘Zakenman’ hoort nog op zijn huidige c.v. te prijken. Want Tan is werkelijk van alle markten thuis. Een kledinglijn (‘Humberto tailored’ voor de ‘jonge, veeleisende zakenman’), een brillencollectie en de ‘Humberto relax stoel’, te koop bij een firma die in 2018 door RamBam (BNN-Vara) op de korrel werd genomen wegens ouderenmisleiding.
Goeie actie van RamBam want daar werd de wereld een klein stukje beter van. De stoelenfirma zei van de kritiek te willen leren. Misschien wel op aanwijzing van Tan zelf. Hij kreeg van RamBam de kans om te reageren en zei” “Verleiden mag, misleiden niet. Soms is die lijn heel dun en daar moet je gewoon zuiver mee omgaan” (volgens deze bron).
Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.
VIDEO - Het is alweer ruim vier jaar geleden. Hoogste tijd om Anna von Hausswolff weer eens een podium te geven. Licht hysterisch, maar pakkend in dit nummer. Hoewel haar naam anders doet vermoeden, is ze Zweeds.
Lekker opbouw, lekker crescendo. Doet denken aan een obscure maar wilde zangeres uit de jaren tachtig waarvan ik nu niet op de naam kan komen.
VERSLAG - In de bossen van het Friese Oranjewoud ligt Museum Belvédère. In de ‘zomer van Jeanne’ staan hier de Parijse jaren van Jeanne Bieruma Oosting centraal. Kunst op Zondag bezocht ‘stoeien met de muzen’ en stond oog in oog met de serie Chairs uit 1931. Een serie litho’s die alleen in 1934 in ons land te zien was en toen als vrouw onvriendelijk werd beoordeeld. Deze zomer zijn de musea in Nederland klaar voor het hele oeuvre van Oosting. Tot en met 21 augustus 2022 kun je zelf stoeien met de muzen in het paradys.
Zaalimpressie, Stoeien met de muzen © Jeanne Bieruma Oosting © foto Wilma Lankhorst.
2022 is de zomer van schilder Jeanne Bieruma Oosting (1898-1994). Biograaf Jolande Withuis gaf met haar biografie van de kunstenaar het startsein voor een museale zomer voor deze vergeten schilder. Tijdens haar lange leven vond de ene criticus Oosting’s werk te mannelijk, de andere jury beoordeelde het juist typisch vrouwelijk. Oosting had zelf lak aan dit soort typeringen. Zij ging gewoon haar gang, ze schilderde bijna haar hele leven omdat ze niet anders kon én niet anders wilde. Haar Parijse werk (1929-1940) is heel koel in ons land ontvangen.
ACHTERGROND - In Griekenland rond 450 voor onze jaartelling kwam het beroep van ‘wijze’ vrij vaak voor. De wijzen trokken rond en hingen de goeroe uit, de kost verdienend met het geven van advies en onderwijs. We zouden ze vandaag de dag misschien ‘consultants’ hebben genoemd.
En zoals we net hebben gezien, was in Athene vanwege de democratisering van de samenleving behoefte ontstaan aan onderwijs in argumenteren. Veel van de rondtrekkende wijzen trokken dan ook naar deze stad en verbleven er voor langere tijd of zelfs permanent als onderwijzers en adviseurs.
In die tijd, en overigens ook daarvoor, heetten alle filosofen sofisten. Oorspronkelijk betekende dat gewoon ‘wijzen’ of, iets speelser, ‘knappe koppen’. Pythagoras vond die titel echter wat aanmatigend, en gebruikte voor zichzelf liever de term ‘filosoof’: liefhebber van de wijsheid. Maar in de praktijk hadden zijn collega’s niet zo’n probleem met de titel sofist, en kwam het woord ‘filosoof’ pas later in zwang, toen latere filosofen het gingen gebruiken om zich af te zetten tegen de Atheense filosofen die we nu gaan bekijken. Zij heten ook in deze tijd nog ‘de sofisten’.
Deze sofisten hielden zich voornamelijk bezig met retorica: de kunst van het spreken. Sommigen van hen drongen zelfs door tot de hoogste kringen van de Atheense macht. Zij vormden geen groep of school met een centrale doctrine. Hun uiteenlopende denkbeelden werden juist versterkt doordat debatteren hun grote liefhebberij was, en ze daarom de verschillen juist opzochten.
Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.
Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.
Hier The Ex, van Nederlandsche bodem in alle rauwheid van een obscure live uitvoering. Nog met Tom Cora op Cello. Wat een heerlijke combi was dat toch. Poëzie en punk.
Juridische blokkades om een zachte dood mogelijk te maken drijven mensen tot wanhoop en veroorzaken ongeluk en ongelukken. Een goede regeling voor een ‘voltooid leven’ is de juiste manier om waardig met de dood om te gaan.
Nu twee maanden terug besloot mijn moeder niet meer te eten en te drinken. Twee weken later is zij overleden.
Mijn moeder was bijna 82, maar lichamelijk nog behoorlijk fit, en bijzonder actief: ze organiseerde leesclubs, lezingen, speelde piano en viool, sprak luisterboeken in voor slechtzienden, las veel filosofie, en tot een aantal jaar geleden roeide ze zelfs nog wekelijks. Voor de meeste mensen om haar heen kwam haar beslissing als een donderslag bij heldere hemel.
Toch, voor mijn moeder was het leven lijden geworden. De eenzaamheid die zij na de dood van mijn vader voelde was een leegte die niemand om haar heen kon vullen: haar sociale bezigheden niet, haar kinderen niet en haar kleinkinderen niet. Het was een leegte die gepaard ging met wanhoop en angstaanvallen, die in plaats van af te nemen met het klimmen der jaren enkel groeiden in aantal en duur.
Mijn moeder heeft verschillende therapieën en medicijnen geprobeerd. Veel troost haalde ze ook uit de filosofie en cognitieve zelftherapie. Haar drukke bezigheden vormden meer en meer een vlucht. Maar dat alles gaf op zijn best alleen maar tijdelijk verlichting.
Metal of symfo, of gewoon allebei?
Klassiek stuk van Opeth in de traditie van de lange composities van de rockbands uit de jaren zeventig. Af en toe wat ruiger, moet kunnen. Oh, en let op t-shirts. Ken uw klassieken.
De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.
Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.
Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.