van Dr. Gerard Breeman en Prof. dr. Arco Timmermans, eerder verschenen bij het Montesquieu Instituut. Wat wij eigenlijk voor onmogelijk hielden is dit jaar op Prinsjesdag toch gebeurd: het wolligheidsrecord van twee jaar terug is gebroken, zoals figuur 1 laat zien. Met ruim 85 procent louter terugkijkende, beschouwende of algemeen bezwerende uitspraken bevatte de Troonrede dit jaar minder echte beleidsvoornemens dan ooit sinds 1945. Ja, de uitgesproken tekst was die van een demissionair kabinet en ja, dit jaar is er veel te doen over al dan niet controversieel verklaarde kwesties en, zoals dat heet, een ‘beleidsarme begroting’. Maar om dit in perspectief te plaatsen: gemiddeld genomen waren de Troonredes van Mark Rutte een stuk wolliger dan die van alle voorafgaande premiers in Nederland. Figuur 1: Wolligheidsindex. Percentage zinnen zonder beleidsvoornemens in de Troonrede, 1945-2023 De meest uitgesproken voornemens dit jaar gingen over de bedreiging van de binnenlandse bestaanszekerheid. Er was ook aandacht voor het buitenland, iets wat doorgaans het geval is in Troonredes omdat een deel van het verhaal gaat over Nederland in de vaart der volkeren. Veel minder aandacht was er dit keer voor economie en milieu. Nu kan je redeneren dat het economisch goed gaat in Nederland en dat er om die reden minder over is gesproken. Maar voor milieu, met al dagenlang blokkades op de A12 in Den Haag, ligt dat toch anders. Wellicht gaat het hierbij om het vermijden van dit heikele onderwerp. De vraag is of dit een verstandige strategie is. Naar de toekomst kijkend: de Troonrede van dinsdag was niet alleen de laatste van Rutte, het was ook de laatste voorafgaand aan twee verkiezingen: die voor de Tweede Kamer op 22 november en die voor het Europese Parlement in juni volgend jaar. Waarschijnlijk zal de verkiezingscampagne voor de eerste die voor de tweede ver overschaduwen. Daarover zal ook veel geschreven worden de komende tijd. Laten wij daarom eens wat langer stilstaan bij het perspectief op Europa in Nederland. Hoe vaak wordt er naar Europa verwezen in Troonredes? We noemen dit de zichtbare aandacht, omdat het publiek erbij wordt betrokken. In figuur 2 hebben we het percentage uitspraken met verwijzing naar de EU of Europa weergegeven. Figuur 2: Percentage uitspraken met referenties naar de EU/Europa in Troonrede, 1945-2023 Europa is de afgelopen twintig jaar toch wat verweesd geraakt in de Troonrede. Tussen 1988 en 2005 was de aandacht steeds boven de 6%, maar sinds 2005, toen het voor pro-Brusselse Nederlanders traumatische referendum over het Grondwettelijk verdrag plaatsvond en bijna twee derde van de opgekomen kiezers tegen stemde, viel de aandacht terug naar onder de 6% gemiddeld. Bij specifieke thema’s zien we weliswaar de aandacht voor Europa even pieken, zoals in de jaren 2012-13 na de financiële crisis met veel aandacht voor begrotingsdiscipline in de EU, een bankenunie en zorgen over de stabiliteit van de euro. En tussen 2014 en 2016 kwam Europa aan bod vanwege terrorismebestrijding en de toenemende aandacht voor milieu, waarbij de EU het voortouw ging nemen met de Green Deal. Maar na 2016 gleed de aandacht weg. De Troonrede stond dit jaar ook in het teken van al dan niet controversieel verklaarde onderwerpen. Zinnen zoals: ‘Op veel beleidsterreinen gaat het werk door, ook nu het kabinet demissionair is’ en ‘Het kabinet blijft zich inzetten voor voortgang op het stikstofdossier…’ drukken dit uit. Dit bracht ons bij de vraag in welke mate controversieel verklaarde onderwerpen nu eigenlijk een Europese verwijzing hebben. Gekeken naar alle parlementaire stukken vanaf 2000, dus niet alleen de Troonrede, blijkt dat ongeveer 10% tot 12% verwijzingen naar Europa bevat. Maar bij de parlementaire stukken die geschreven worden tijdens periodes waarin het kabinet demissionair is en die gaan over controversiële onderwerpen blijkt dat rond de 50% een Europese component heeft. Niet per se de ‘schuld’ van Brussel, maar in elk geval geen kwesties van binnenlandse consensus (figuur 3). Figuur 3: Percentage parlementaire documenten met het thema 'demissionair en controversieel' die naar Europa verwijzen, troonrede 2023 Dan komen we nog een keer terug op de wolligheid van troonredes, maar nu specifiek gekeken naar uitspraken met een Europese referentie. Op de tijdslijn van 1945 tot Prinsjesdag van 19 september dit jaar blijkt sprake te zijn van een sterk op en neer gaande beweging. Figuur 4 brengt dit in kaart. De uitschieters naar boven en beneden laten dus zien dat er ofwel klare taal werd gesproken of juist met meel in de mond. De wolligheid was het laagst rond hoogtijdagen van Europese integratie, zoals het Verdrag van Rome (1957), de eerste uitbreiding van de EU (1973), het Schengen Akkoord (1985) en zelfs het verdrag van Lissabon. Ook bij het Verdrag van Maastricht (1992) en de grote uitbreiding van de EU in 2004 waren duidelijk te horen in de Troonrede. Maar in alle andere jaren werd er alleen in algemene en vage termen naar Europa verwezen, áls er al over werd gesproken. Figuur 4: Wolligheidsindex van EU uitspraken in Troonredes, 1945-2023 Dan nu naar de onzichtbare aandacht, niet zozeer omdat er zaken op de politieke agenda heimelijk verborgen worden gehouden (al kan dit soms ook zo zijn), maar omdat het geen echt publieke agenda is. Het is vooral voer voor fractiespecialisten en zit vol met meestal vrij technische probleemdefinities: wetgeving. Dan blijkt dat de impact van Europa groter is dan wat er in de Troonrede voor de publieke tribune wordt geuit. Er is in de loop van de jaren een stijgende lijn, tot gemiddeld 20% van alle wetgeving die een Europese verwijzing bevat. Dit is minder dan EU-optimisten of voorspellers van Brussels onheil geloven, maar we moeten hierbij bedenken dat het een gemiddelde is waarbij op sommige beleidsterreinen de impact veel groter is en op andere weer kleiner. Figuur 5: Wetgeving met en zonder EU verwijzingen, 1981-2009 [1] Onze verwachting is dat de aandacht voor Europa vooral tot de technische keuken beperkt zal blijven waar veel wetgeving wordt klaargemaakt. Nederland is verder ook het meest succesvol in de arena waar de uitwisseling van kennis en wetenschappelijk onderzoek plaatsvindt. Deze voorspelling is gebaseerd is op onderzoek over de impact van Nederland op de Europese agenda dat wij dit jaar deden. Waar Europa wellicht wel de zichtbare aandacht warm voor zal krijgen zal alleen zijn bij specifieke onderwerpen en op bijzondere momenten, zoals de steun voor Oekraïne en rechtszaken tegen grote bedrijven zoals Google, Meta en Microsoft. Kortom, de verwachting is dat de aandacht voor Europa meestal laag zal blijven, met af en toe een piek naar aanleiding van een specifiek thema. Intussen blijft er in de productie van wetgeving wel een flinke dosis Europa aanwezig, alleen is die amper zichtbaar voor het Nederlandse publiek. Arco Timmermans en Gerard Breeman werken aan de Universiteit Leiden. Dit artikel is gebaseerd op hun onderzoek binnen het internationale Comparative Agendas Project. [1] Grafiek overgenomen uit: Breeman, G., & Timmermans, A. (2011). Myths and milestones: The Europeanization of the legislative agenda in the Netherlands. In The Europeanization of Domestic Legislatures: The Empirical Implications of the Delors' Myth in Nine Countries (pp. 151-172). New York, NY: Springer New York.)
Shoegaze-band Slowdive heeft een nieuw album, everything is alive – hun tweede na een pauze die 22 jaar duurde (1995-2017). Maar aangezien we Slowdive nog nooit in de Closing Time hebben gehad, kies ik voor vanavond toch maar een nummer van hun klassieker in het genre uit 1993, Souvlaki, dat hier ooit wel op een lijstje terechtkwam.
Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.
COLUMN - “Er komt een man bij de dokter”. Zo ver komt het niet. Afspraken kunnen alleen via de website worden gemaakt. Wat die man ook verwacht: geen dokter. Wel een chatbot, een keuzemenuutje op een website of een pop-up met de oproep het morgen nog eens te proberen want alle huisartsen zijn voor de rest van de dag bezet. “Bij levensbedreigende situaties: bel 112” staat er nog bij.
Tja, huisartsentekort…
Ongetwijfeld speelt dat ook een rol bij de soms slechte bereikbaarheid van een huisarts. Maar het moet niet nog erger worden gemaakt door van de eerstelijnszorg een investeerdersproject ten gerieve van aandeelhouders te maken.
In een, zonder dat er verkiezingen aan te pas zijn gekomen, gewijzigde samenstelling van de Tweede Kamer, werd er vorige week gestemd over de ‘Prinsjesdagmoties’. Eén daarvan had tot doel de huisartsenzorg uit handen van private-equitypartijen te houden.
Motie van leden Marijnissen (SP) en Bikker (ChristenUnie):
constaterende dat de invloed van private equity binnen de huisartsenzorg steeds groter wordt, met als gevolg een verslechterde arts-patiëntrelatie en stijgende zorgkosten;
van mening dat geld voor huisartsenzorg in de huisartsenzorg moet blijven;
verzoekt de regering in het wetsvoorstel Integere bedrijfsvoering zorg- en jeugdhulpaanbieders de noodzakelijke stappen te zetten die ervoor zorgen dat binnen de huisartsenzorg eigenaarschap van private-equitypartijen tot het verleden gaat behoren en er geen geld meer uit de huisartsenzorg naar derden verdwijnt
ANALYSE - Het CPB publiceerde afgelopen week een kort rapportje met de titel ‘Klimaatverandering en intergenerationele verdeling van financiële lasten’. Volgens dit rapport, dat is gebaseerd op ruwe en onvolledige schattingen van klimaatschade en kosten voor adaptatie en mitigatie ( zie hier een eerder artikel over dit onderwerp), komen de kosten van klimaatverandering vooral bij komende generaties terecht. Het omslag van het rapport vermeldt: ‘Op basis van eerste inschattingen zullen de extra kosten van klimaatverandering en -beleid voor het grootste deel bij toekomstige generaties terechtkomen’.
De klimaatschade is geschat voor 2050 en 2100. Die schatting werd op social media zo hier en daar aangegrepen voor een pleidooi tegen mitigatie, ofwel maatregelen om verdere opwarming van het klimaat te beperken. Het schadebedrag zou de transitie van de economie niet rechtvaardigen. Waarmee weer eens werd bewezen hoe opportunistisch de anti-mitigatiebeweging te werk gaat. Het rapport bevat namelijk maar bar weinig ondersteuning voor hun standpunt.
Dat is vooral zo omdat de schatting van de schade helemaal niet uitgaat van een situatie zonder mitigatie. Er is gerekend met een scenario met 2°C mondiale opwarming ten opzichte van de pre-industriële temperatuur in 2050 en 3°C in 2100. Dat is zo’n beetje het midden tussen het hoogste en het laagste scenario uit het laatste IPCC-rapport, iets boven de projectie volgens het middelste scenario SSP2-4.5. Het is ook ongeveer de koers die de wereld op dit moment vaart, rekening houdend met wat er door alle landen aan (beleids)maatregelen is getroffen. In dit scenario gebeurt er dus wel het een en ander om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, als is het lang niet genoeg om de doelstellingen van het Akkoord van Parijs te halen.
Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.
Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.
Bijna tweederde van de Europeanen woont in gebieden waar de vervuiling door fijnstof meer dan het dubbele is van wat in de WHO-richtlijnen als bovengrens staat.
Het kaartje in het Guardian artikel laat zien dat de ernstigse vervuiling optreedt in het oosten en zuiden van Europa. Noord-Macedonië is het zwaarst getroffen. Als je de vervuiling wilt ontlopen moet je verhuizen naar de Scandinavische landen.
COLUMN - Wie van kloosters houdt kan aan beide zijden van de Bodensee zijn hart ophalen. Aan de Duitse kant zijn dat vooral kloosters in barok- en rococostijl, met name de pelgrimskerk van Birnau pal aan zee gewijd aan Maria (maar meer landinwaarts liggen er nog meer). Aan de Zwitserse kant ligt het wereldberoemde klooster van Sankt Gallen, in zijn huidige vorm daterende uit de baroktijd, maar gesticht in de achtste eeuw.
In deze blog gaat het over het religieus erfgoed op en rond het eiland Reichenau. De naam is afkomstig van de oorspronkelijke Alemanische naam, die is verlatiniseerd tot Augia en later veranderd in het Duitse Richenow of Reichenau. Hier lag de het klooster van St. Maria und Markus in Mittelzel.
De abdij in het huidige Mittelzell, zoals de naam al suggereert in het midden van het eiland, was in de vroege middeleeuwen een van de beroemdste abdijen in West-Europa, gesticht door Franken na de onderwerping van de Alamannen in 724. In die tijd was het overigens nog een simpele houten en kerk. Pas in 1048 werd het huidige stenen klooster ingewijd. De geschiedenis van de abdijen van Reichenau en Sankt Gallen vertonen overigens de nodige overeenkomsten (zie het PS hieronder).
De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.
Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.
Psychedelische techno met gitaren: het nummer ‘V-II’ duurt op het album twee keer zo lang en eigenlijk moet je de nummers ervoor en erna ook luisteren voor het hypnotiserende effect dat Föllakzoid met hun laatste album V – vier lange, minimalistische nummers – wil teweegbrengen.
Bovendien vind ik het belangrijk dat Schiphol voldoet aan wet- en regelgeving
Aldus minister van der Wal, nadat ze een van de grootste vervuilers van Nederland een milieuvergunning geeft. Ze kan dit volgens haarzelf doen omdat het hier gaat om een “individuele vergunningsaanvraag” die voldoet aan de wettelijke criteria en procedures. Schiphol verkreeg de vergunning onder andere door rechten op te kopen die niet gebruikt werden. Zelden werd meer duidelijk dat je een VVD’er geen Minister voor Natuur en Stikstof moet maken…
Volgens eigen zeggen neemt singer-songwriter Joshua Michael Tillman elke dag een beetje LSD in om de depressie en angsten van het lijf te houden. What’s your intake?
Wereldwijd vieren Joden van zonsondergang vandaag tot zonsondergang morgen Jom Kipoer, de grote verzoendag.
Het sluit een periode af waarin men zich bezint over de eigen keuzes van het afgelopen jaar en markeert een nieuw begin.
Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.