ANALYSE - Wie heeft zich dat weleens afgevraagd? Je bezoekt misschien weleens de site en huurt, of verhuurt een huis. Net als vele anderen ken je het en gebruik je het. Maar wat is het? Airbnb is niet waar het zich voor uitgeeft.
Eenvoudig gesteld bestaat een economie uit twee onderdelen. Je hebt economische spelers en je hebt een prijsmechanisme. Die economische spelers zijn bedrijven, of individuele personen. Met het produceren en afnemen van producten en diensten genereren zij vraag en aanbod. Het prijsmechanisme zorgt er voor dat vraag en aanbod bij een bepaalde prijs, de marktprijs, in evenwicht zijn. De ruimte waarbinnen dat prijsmechanisme functioneert noemen we de markt.
Airbnb doet zich voor als zo’n economische speler. Hier kun je zien dat ze zichzelf identificeert als bedrijf, of eigenlijk als meerdere bedrijven. De provider van de website heet Airbnb Ireland UC en is een private unlimited company en voor de betalingen heeft ze twee bedrijven. Airbnb Payments UK Ltd., gevestigd in Londen en Airbnb Payments Luxembourg S.A., gevestigd in Luxemburg. Allemaal geregistreerd in de betreffende handels- en bedrijfsregisters. Die verschillende onderdelen hebben natuurlijk een directie, een kantoor en werknemers. Je zou daardoor zomaar de indruk kunnen krijgen dat Airbnb ook daadwerkelijk een bedrijf is.
Wat is Airbnb
Airbnb doet zich dus voor als bedrijf, maar het is geen bedrijf. Het is een organisatie van een andere categorie, die samen met vergelijkbare tech-organisaties, de structuur van onze economie verandert.
Maak je zelf weleens gebruik van Airbnb, dan weet je dat Airbnb zelf geen bed & breakfasts aanbiedt. De site is de plek waar anderen hun aanbod plaatsen, zodat jij als vragende partij naar een Bed & Breakfast kan zoeken. Of andersom. Je verhuurt af en toe je huis en biedt hem via Airbnb aan. Airbnb zelf is geen vrager of aanbieder. Het is een digitale ruimte waar vraag en aanbod samenkomen, of beter gezegd, het is een markt. Een geprivatiseerde markt.
Dat is geen geheim. We kunnen het op Wikipedia lezen. De Engelse Wikipedia noemt Airbnb ‘a company that operates an online marketplace’. De Nederlandse Wikipedia spreekt simpelweg over ‘een online marktplaats’. Airbnb is de digitale variant die we analoog al eeuwen kennen in de vorm van het marktplein in dorpen en steden. En zoals je daar gespecialiseerde markten hebt, zoals de kaasmarkt, de vogeltjesmarkt en de stoffenmarkt. Zo is Airbnb de digitale Bed and Breakfast-markt. Een geheim is het dus niet, maar over wat dat betekent wordt nauwelijks nagedacht.
De publieke markt en de geprivatiseerde markt
Voor Airbnb was er ook al een markt voor Bed & Breakfasts. Daar was de overheid marktmeester. Op basis van democratisch vastgestelde wetgeving bepaalde ze de regels van het economisch verkeer. Regels over de registratie, administratie en belasting van Bed & Breakfast-houders bijvoorbeeld. En regels over het vastleggen van contractuele voorwaarden en verplichtingen over en weer. Ze organiseerde ook de rechtspraak, waar disputen tussen verhuurder en huurder juridisch kunnen worden beslecht.
B&B’s opereerden, en dat doen ze nog steeds, binnen die door de publieke marktmeester gestelde grenzen.
Wat Airbnb vervolgens heeft gedaan is dat ze binnen de grenzen van de publieke markt, een private markt heeft ingericht, waarvan ze zelf de marktmeester is. Voor het functioneren van de B&B-markt was dat nuttig. Want tot dat moment was dat een onoverzichtelijke en gefragmenteerde markt. Veel kleine aanbieders, die gevonden moesten worden via lokale VVV’s, advertenties in toeristische blaadjes en zelf gebouwde websites. Airbnb heeft de digitale infrastructuur gemaakt om dat gefragmenteerde aanbod centraal te ontsluiten. Dat is nu veel sneller en beter vindbaar, waardoor er waarschijnlijk meer transacties plaatsvinden en deze markt dus beter werkt.
Dat organiseren van infrastructuur is overigens typisch iets voor een marktmeester. Overheden hebben zich in de afgelopen eeuwen voortdurend beziggehouden met het aanleggen van marktpleinen, wegen, bruggen, kanalen, havens en sluizen. Infrastructuur die het in de eerste plaats mogelijk maakte om producten van het platteland in dorpen en steden te verkopen. Maar die, op grotere schaal, in de loop der eeuwen lokale markten met elkaar heeft verbonden, tot nationale en internationale markten. Dat bracht meer vragers en meer aanbieders met elkaar in contact waardoor ook meer concurrentie en specialisatie mogelijk werd.
Wetten en belasting in de private markt
Dat private marktmeesterschap van Airbnb gaat wel verder. In tegenstelling tot veel reguliere markten bepaalt marktmeester Airbnb welke persoonsgegevens en informatie over vrager en aanbieder bekend en zichtbaar zijn. Daaraan heeft ze ook een recensie- en beoordelingssysteem gekoppeld dat nog meer informatie verschaft over zowel het product en de verhuurder als over de (potentiële) huurder.
Verder bepaalt ze hoe transacties verlopen en onder welke voorwaarden ze worden afgesloten. Bovendien loopt de transactie zelf via Airbnb en wordt de precieze locatie van het gehuurde pas bekend nadat de transactie is afgerond. Anders dan de publieke marktmeester bezit Airbnb dus ook alle informatie over alle transacties in deze markt.
Net als overheden die belasting heffen om infrastructuur aan te leggen en te onderhouden, heft Airbnb ook een vorm van belasting. Daarmee kan ze haar infrastructuur in stand houden en winst maken. Want het betreft hier een marktmeester met winstoogmerk. Die belasting heet ‘service-fee’ en wordt, zoals bij BTW, over de transactie geheven.
De rechtbank over Airbnb
Toch wordt Airbnb niet als een markt herkend. Dat valt bijvoorbeeld af te leiden uit dit vonnis van de Amsterdamse rechtbank uit 2020. Daar wordt (los van de inhoud van de zaak) één en ander gezegd over de economische identiteit van Airbnb. In de samenvatting staat:
(a) ’Website Airbnb handelt in strijd met de wet door bij zowel huurders als verhuurders bemiddelingskosten in rekening te brengen’.
Even verder, waar ze als gedaagde wordt aangesproken, lees je:
(b) ’de vennootschap naar buitenlands recht AIRBNB IRELAND UC’.
Onder ‘Feiten’ wordt bij 1.1 gesteld:
(c) ’Airbnb exploiteert een digitaal platform waarop accomodaties wereldwijd te huur worden aangeboden’
en bij ‘Vordering en verweer’ staat dat:
(d) ’3.[…] Airbnb een platform exploiteert gericht op het tot stand brengen van huurovereenkomsten tussen verhuurders van onroerend goed of een gedeelte daarvan en huurders. Airbnb int voor de verhuurder bij de huurder de huursom. Verhuurder moet daarvan 3% bemiddelingskosten aan Airbnb betalen’
Dat Airbnb de juridische vorm van een bedrijf heeft gekregen was al duidelijk. Blijkbaar een vennootschap naar buitenlands recht (zie b). Maar wat wordt er verder gezegd over de organisatie die zich in deze juridische huls bevindt? Het is een website (a), een platform (d) dat wereldwijd accomodaties te huur aanbiedt (c) en is gericht op het tot stand brengen van huurovereenkomsten tussen verhuurders […] en huurders, waar ze bemiddelingskosten voor in rekening brengt (a,d).
Een private markt wordt ze nergens expliciet genoemd, al wijzen (c) en (d) wel duidelijk in die richting. Op twee woorden, die de rechtbank hier gebruikt om de activiteiten van Airbnb te kwalificeren, wil ik iets verder ingaan. Airbnb bemiddelt en ze exploiteert een platform.
Bemiddelaar
Airbnb wordt betaald door wat de rechtbank in haar vonnis bemiddelingskosten noemt. Dat impliceert dat ze een bemiddelaar is. Maar is dat zo?
Een vergelijking met een andere bemiddelaar in vastgoed kan helpen die vraag te beantwoorden. Die bemiddelaar is de makelaar, die bemiddelt bij verkoop van een woning. Dat bemiddelen betekent dat de makelaar tussen aan- en verkopende partij in zit en probeert de partijen tot elkaar te brengen. Normaal gesproken in opdracht van één van beide partijen. En dan gaat het meestal om een enkele transactie. Die makelaar heeft meer kennis over en zicht op de fysieke staat van een woning dan zijn, of haar opdrachtgever. Bovendien weet hij, of zij meer over de marktwaarde van vergelijkbare woningen in dezelfde omgeving. Kortom, bij dat bemiddelen draait het om een persoonlijke relatie en betaal je voor kennis, inzicht, ervaring en het netwerk van de bemiddelaar om een specifieke transactie tot stand te laten komen.
Dat is niet wat Airbnb doet. Airbnb bemiddelt evenveel bij het tot stand komen van een huurovereenkomst als Funda dat doet voor een koopovereenkomst. Beide slagen er uitstekend in om het aanbod te ontsluiten, met afbeeldingen en specifieke informatie over de woning of het verblijf. Maar dat doen ze voor iedereen, voor de hele markt. Het verschil tussen beide is dat Funda louter informatie verstrekt, terwijl Airbnb de plek is waar vraag en aanbod elkaar ontmoeten en transacties worden afgesloten. Maar zowel voor Funda als voor Airbnb geldt dat er geen sprake is van een persoonlijke relatie, hulp gericht op een bepaalde transactie, specialistische kennis, of een bepaald inzicht in de markt. Dat wat een bemiddelaar kenmerkt, heeft Airbnb niet in huis.
Het lijkt er op dat de rechtbank simpelweg geen beter woord ter beschikking had dan bemiddelingskosten. Terwijl het eigenlijk een private vorm van belastingheffing is.
Platformeconomie
Verder exploiteert Airbnb volgens de rechtbank een platform dat gericht is op het tot stand brengen van huurovereenkomsten. Maar wat is dat, een platform?
In de afgelopen jaren werden de termen platformeconomie en platformkapitalisme veel gehoorde begrippen. Mede dankzij het boekje Platform Capitalism van Nick Srnicek waarin hij een groot deel van de gedigitaliseerde economie onder die noemer schuift. De eerste vraag die dan bij je op komt stelt hij zelf ook: What are platforms?
Zijn antwoord:
At the most general level, platforms are infrastructures that enable two or more groups to interact. [p.43]
En even verder:
Platforms, in sum, are a new type of firm; they are characterised by providing the infrastructure to intermediate between different user groups, by displaying monopoly tendencies driven by network effects, […] and by having a designed core architecture that governs the interaction possibilities. [p.48]
Wat aan deze beschrijving gelijk opvalt is dat zijn definitie van een platform praktisch identiek is aan een definitie van wat een markt is. Platforms en markten zijn vormen van infrastructuur waarop vragers en aanbieders elkaar kunnen vinden. Het woord govern wijst ook op de gelijkenis met taken die van oudsher bij de overheid liggen.
Je kunt hem dus best gelijk geven dat de categorie organisaties waar hij Airbnb onder schaart [1] inderdaad ‘a new type of firm’ is. Daar hebben we echter geen nieuw woord voor nodig, omdat het bestaande woord, markt, prima voldoet. Dus laten we dat om verwarring te voorkomen gewoon gebruiken. Airbnb is een nieuw type bedrijf, dat het best als een geprivatiseerde markt beschreven kan worden.
Conclusie
Het is natuurlijk niet aan rechtbanken om zich met economische categoriseringen bezig te houden. Dus dat ze daarvoor in haar vonnis gangbare begrippen hanteert is niet zo vreemd. Maar wat duidelijk wordt is dat die gangbare begrippen op Airbnb niet van toepassing zijn.
Airbnb is een geprivatiseerde markt – één van de zuiverste voorbeelden van dit fenomeen – in het juridische lichaam van een bedrijf. Een ander bekend voorbeeld, dat ook door Srnicek in dezelfde categorie als Airbnb wordt geplaatst, is Uber. Daarnaast bestaan er ook verschillende hybride economische organisaties met kenmerken van markten en bedrijven. Daarover later meer.
Dat onze economie niet louter uit bedrijven bestaat, maar ook uit geprivatiseerde markten, zou tot politieke vragen moeten leiden. Hoe verhouden onze publieke marktmeesters zich bijvoorbeeld tot deze private marktmeesters? Is er een algemeen belang in het geding als markten worden geprivatiseerd? Willen we dat wel? En moet we niet in ieder geval een formeler onderscheid maken tussen bedrijven en geprivatiseerde markten?
[1] Srnicek onderscheidt vijf categorieën platforms. Onder de vijfde categorie, lean platforms, schaart hij Airbnb en Uber. Het type bedrijven waar het hier over gaat.
———
Dit artikel is onderdeel van de serie Workshop Nieuw Kapitalisme. Deze serie verschijnt tevens op Substack. Geïnteresseerden kunnen zich daar inschrijven voor een nieuwsbrief, die bij elk nieuw artikel wordt verstuurd.
Reacties (14)
Op zich terecht denk ik om Airbnb te kenschetsen als private markt. Maar de suggestie dat dit iets nieuws is, klopt niet. Denk aan winkelcentra of de financiële beurzen. Dat gaat prima samen met door de overheid gestelde kaders aan de markten.
De vraag is hoe erg dit is. De marktfunctie van Airbnb is denk ik niet zo’n probleem, want er is behoorlijk wat concurrentie van vergelijkbare markten, van booking.com tot natuurhuisjes.nl. De problemen zitten meer in de gevolgen op de woningsector en leefbaarheid, en mogelijk in de redelijkheid van de tarieven van Airbnb in relatie tot haar machtige positie in de markt.
Maar het is goed om de vraag te stellen: klopt het wel dat Airbnb een markt is? Voor über is het duidelijk dat dit maar de vraag is, is het een markt die bemiddeld tussen zelfstandige chauffeurs en klanten, of is het eigenlijk een taxibedrijf? Bij Airbnb is het de vraag of het echt alleen een markt is, of toch eigenlijk een accomodatieverhuurder, met de verplichtingen die daarbij horen?
Er zijn nauwelijks ‘oude’ voorbeelden, maar de beurs is ook een voorbeeld dat bij mij op kwam. Winkelcentra zijn net als traditionele markten wel ruimtes waar gehandeld wordt, maar zijn geen echte marktmeester. Ze bieden wel de ruimte voor transacties, maar hebben nauwelijks invloed op de condities waarop die transacties tot stand komen.
Het gaat me er overigens niet om dit gelijk als probleem te zien. Er zitten ook grote voordelen aan Airbnb. Het gaat me erom beter te kijken naar wat zich in dat private domein begeeft. Airbnb verhuurt zelf geen accomodatie’s en bemiddelen, zoals ik in de tekst probeer te laten zien, doet ze evenveel als de markt voor auto’s bemiddeld tussen kopers en verkopers van auto’s. Dat is niet wet bemiddelen is.
Airbnb is een commerciële marktmeester en dus is het ook een bedrijf. Het is een handeltje in (tijdelijke) verhuurafspraken. En als tussenhandelaar tussen koper en verkoper verdienen ze daar wat op. Je creëert een merkwaardige valse tegenstelling met de suggestie dat de marktmeester niet ook een bedrijf zou kunnen zijn.
Ik laat zien dat Airbnb zich voordoet als bedrijf, maar eigenlijk een markt met winstoogmerk is. Waar jij een tegenstelling ziet is niet duidelijk, laat staan wat daar merkwaardig of vals aan zou zijn.
Dit is de valse tegenstelling. Dat het opereert als marktmeester sluit namelijk helemaal niet uit dat het ook een bedrijf is. Met andere woorden, Airbnb doet zich niet voor als bedrijf; het is een bedrijf.
Eigenlijk is het ook gewoon een typische ‘middleman’: een partij die vraag een aanbod bij elkaar brengt. Net zoals bijvoorbeeld een makelaar. Of een veehandelaar. Of een groenteveiling. Of zelfs een supermarkt-concern. Natuurlijk kan de werkwijze verschillen, afhankelijk van de karakteristieken van de markt waar ze werken, maar die ‘middlemen’ heb je overal. En het is vaak een invloedrijke en lucratieve positie, zeker als ze een aanzienlijk deel van de markt in handen krijgen.
Het is geen valse tegenstelling, want het is geen tegenstelling. Een bedrijf is iets anders dan een markt, dat laat ik zien, maar dat wil niet zeggen dat het tegengestelden zijn.
Jij beweert dat Airbnb ook een bedrijf is. Ik laat in het stuk al zien dat het zich juridisch voordoet als bedrijf, dus als dat je definitie van bedrijf is, dan klopt dat, zoals ik zelf al zeg. Het punt is dat het wat betreft z’n economische doen en laten geen bedrijf is maar een markt. Een geprivatiseerde markt met winstoogmerk en dat is dus (op z’n juridische vorm na) niet hetzelfde als een bedrijf.
En nee, Airbnb is geen middleman, zoals een veehandelaar, of een supermarkt-concern. Dat zijn handelaren die iets opkopen en het met winst verkopen. Airbnb koopt niets, maar biedt de infrastructuur aan waarop vraag en aanbod elkaar vinden, een markt dus. Overigens is een veiling ook geen middleman, maar een markt (in dit geval in de juridische vorm van een coöperatie). Een tweede voorbeeld van een private markt (naast de financiële beurs, die ook al door cerridwen werd aangedragen).
Je zegt dat Airbnb geen bedrijf is, omdat het marktmeester is. Alsof het een het ander uitsluit. Ofwel: een tegenstelling. Die er in werkelijkheid helemaal niet is. Ofwel: vals.
Als je bedrijfsmatig marktmeester speelt, ongetwijfeld op basis van een of ander bedrijfsplan, dan ben je gewoon een bedrijf. Airbnb is een commerciële onderneming. Met andere woorden: een bedrijf.
Dat bedrijf verkoopt een dienst: afstemming tussen vraag en aanbod. Zoals een veehandelaar dat in zeker zin doet. Alleen de manier waarop ze dat doen is anders, omdat ze andere middelen gebruiken en in een ander type markt werken. Maar de functie in de economie is exact dezelfde.
Airbnb is middleman in de meest elementaire zin. De intermediaire rol tussen vraag en aanbod is hun product.
Je wil blijkbaar het verschil niet zien tussen een marktmeester en een bedrijf dat in een markt opereert. Prima Hans, dan hou je het bij de categorieënhutspot die je hierboven produceert. Jij vind ‘dat als je iets bedrijfsmatig doet’, wat dat dan ook betekent, ‘dan ben je gewoon een bedrijf’. En ondanks dat Airbnb niets koopt of verkoopt en evenmin bemiddelt, is het toch echt een ‘middleman in de meest elementaire zin’.
Hou gewoon lekker vast aan je eigen ‘gelijk’ Hans, daar is het je tenslotte altijd om te doen.
Je kunt blijkbaar niet lezen.
Ik kan goed genoeg lezen Hans, om te zien dat het doel van jouw woorden altijd hetzelfde is. Dat je altijd vooral uit bent op het halen van je eigen gelijk (ook als je het niet hebt) en het wordt altijd gedram.
Heb je hier weleens gekeken Hans? Wat je daar ziet is het portfolio van de grootste drammer van dit blog. Bijna vierduizend reacties met voortdurend, niet aflatend, onophoudelijk, oneindig, onuitputtelijk gedram.
Daarom het verzoek om de stukken die ik hier schrijf voortaan links te laten liggen. Lees ze niet. Kom niet in de verleiding om überhaupt te reageren. De discussie heeft jouw aanwezigheid niet nodig. Niemand zit te wachten op je gedram.
En kijk nog even naar die profielpagina en zie dat daar bij artikelen 11 staat. Schril contrast niet, die aantallen? Doe jezelf en iedereen een plezier en stop wat meer tijd in goede artikelen en wat minder tijd in die onophoudelijke stroom reacties.
Nee, dan heb je toch echt niet goed genoeg gelezen. Ik wees je op een drogreden (valse tegenstelling) in je stuk, waarna jij in je antwoorden diezelfde bewering (die in mijn ogen dus een drogreden is) simpelweg bleef herhalen. Dat is gewoon niet zo’n goede manier om mij te overtuigen van mijn ongelijk. Ik krijg dan het idee dat ik niet duidelijk ben geweest, en dus probeer ik mijn punt wat beter uit te leggen. Maar misschien had ik inderdaad wat eerder kunnen beseffen dat dat zinloos was. En dat het op sommigen overkomt als gedram. Het is inderdaad niet de eerste keer dat me zoiets gebeurt. We live and learn
Met je ad hominems zeg je veel meer over jezelf dan over mij. Een tip: als je niet tegen beargumenteerde kritiek op je stukjes kunt, publiceer ze dan niet.
De andere reacties onder mijn stuk, dat is beargumenteerde kritiek. Daar ga ik op in en dat is prima. Jij begint altijd met beargumenteerde kritiek en als je dan geen gelijk krijgt gaat het over in gedram. Altijd hetzelfde patroon. Altijd gedram.
Bij mijn weten noem je iets een ad hominem wanneer je in plaats van de bal de man speelt. Wat ik hierboven doe is de bal en het spel even stil leggen en duidelijk maken dat we hier met herhaaldelijk spelbederf te maken hebben en dat dat niet gewaardeerd wordt.
Dat hier enige zelfreflectie in lijkt door te schemeren, dat is fijn. Ik wens je nog meer zelfreflectie toe. En hierbij nogmaals het verzoek om mijn stukken links te laten liggen.
Airbnb is ontwrichtend voor andere (gerelateerde) markten, het is inmiddels uitvoerend gedocumenteerd hoe het de leefbaarheid in buurten vermindert en huur- en koopprijzen opdrijft en zo een belangrijke motor is van de woningcrisis.
Of het wel of niet een markt is, maar meer een verhuurder die zijn regels aan zowel ‘verhuurder’ en huurder oplegt, waarbij er weinig alternatieven zijn voor de eerste, daar is inderdaad ook nog wel het een en ander over te zeggen, maar niet per se het grootste probleem.
Ontwrichtend is wel een goed woord, het heeft de verhuurmarkt zeker op z’n kop gezet. Maar het heeft ook menig wethouder achter de oren doen krabben denk ik, omdat Airbnb op een bepaalde manier bestuursmacht naar zich toe trok.
Gemeenten in Nederland zijn vergaand verantwoordelijk voor ruimtelijke ordening en bepalen tot op detailniveau wat waar mag komen. Je kunt niet zomaar een willekeurig gebouw omzetten naar een hotel. Daar moet een bestemmingsplan voor worden gewijzigd en dat gebeurt alleen met politieke instemming. Maar opeens was daar die nieuwe marktmeester, die in zekere zin heel veel woningen een dubbelfunctie gaf, door ze verhuurbaar te maken. Zo trok ze toch een zekere macht naar zich toe.