Margaret Thatcher suggereerde in de jaren tachtig met haar veel geciteerde slogan ‘There is no alternative’ dat er geen ander economisch systeem mogelijk is dan het kapitalisme. Alsof het een natuurwet betreft. Er is van begin af aan veel kritiek geweest op een dergelijke voorstelling die naast een kleine overheid ruim baan propageerde voor het geglobaliseerde bedrijfsleven. Toch is TINA, zoals de leuze doorgaans wordt afgekort, nog steeds een leidraad voor veel regeringen. Sinds de financieel-economische crisis die begin deze eeuw eerst de Verenigde Staten en later Europa trof krijgt de kritiek op het neoliberalisme en het vigerende financieel kapitalisme wel meer aandacht. Thomas Piketty, Kate Raworth, Mariana Mazzucato en Jason Hickel, om een paar auteurs te noemen, hebben laten zien dat het vigerende systeem rampzalige gevolgen heeft voor mens en natuur en dat we dringend moeten gaan nadenken over een andere inrichting van de economie. Want Er is wél een alternatief, schrijven de auteurs van een nieuwe bundel essays onder deze titel over ‘postkapitalisme – een einde aan de roofbouw op aarde en mens’. Er is wél een alternatief heeft als motto: ‘Alleen als we zien én geloven dat we iets te kiezen hebben, kunnen we samen bouwen aan een betere samenleving.’ Daarvoor moeten we dan wel eerst afscheid nemen van die oude TINA-propaganda. Geen geringe opgave gezien het feit dat het kapitalisme inmiddels zozeer verweven is in ons denken en doen dat we ons nauwelijks kunnen voorstellen dat er echt alternatieven zijn. Loskomen van TINA dus. Goed dat er een boek is dat daaraan kan bijdragen. Breken met het kapitalisme Een bundel met essays van meer dan dertig auteurs loopt altijd het risico van een te veel aan diversiteit en gebrek aan samenhang. Dat leest meestal niet zo lekker. Maar de samenstellers, van deze bundel, verbonden aan het wetenschappelijk bureau van GroenLinks, zijn er in geslaagd van alle bijdragen één prettig leesbaar geheel te maken. De rode draad is de weg om te breken met het kapitalisme. De bijdragen belichten elk een verschillend facet van het huidige economische systeem. Dat loopt uiteen van onderwijs, wonen, zorg, natuur, energie en handel tot bestuur, media en technologie. Alle auteurs beginnen met een blik op wat in het postkapitalisme mogelijk is. Ze laten zien wat er schort aan het vigerende systeem en wijzen naar mogelijkheden om daar van af komen. Veel auteurs wijzen ook naar elkaars analyse en oplossingen. De geboden oplossingen mogen dan soms wat idealistisch ogen, en hier en daar ook wat detaillistisch, het grote beeld dat geschapen wordt is hoopvol. Als je alle hier geschetste groene en sociale ideeën voor een leven na het kapitalisme in één samenhangende beweging onderbrengt zou er best iets moois uit kunnen groeien. Maar allereerst gaat het dus om loskomen van de bestaande praktijk. Een mooie bijdrage is die van Koen Haegens over tijd. We leven in een ‘haastmaatschappij’. We besteden steeds meer tijd aan werk voor de baas, terwijl de lonen achterblijven. De kapitalistische logica is zo weinig mogelijk personeel inzetten voor een maximaal resultaat. Door de continue bereikbaarheid staan werknemers ‘nooit meer uit’. Niemand praat meer over werktijdverkorting. Met een basisinkomen zou volgens Haegens de druk om steeds meer en harder te werken verdwijnen. Aansluitend schrijft Sjors Roeters over de noodzaak van bedrijfsdemocratie. We geven hoog op over onze westerse democratie. Waarom accepteren we dan dat ‘we een derde deel van ons wakkere leven doorbrengen op een plek waar helemaal geen democratie is’? Waarom laten we de bedrijven waarvoor we werken exclusief in handen van ondernemers en aandeelhouders die uitsluitend streven naar kapitaalsaccumulatie? Juist dat is, zoals we in een andere bijdrage kunnen lezen, ook de grootste hinderpaal voor effectieve natuurbescherming. ‘Verbindend natuurbehoud’ bepleiten Bram Büscher en Esther Turnhout, gebaseerd op ‘twee fundamentele principes: voorbij economische groei en voorbij de geforceerde scheiding tussen mens en natuur. Zeggenschap Zeggenschap over de economie komt terug in de bijdrage van Vera Vrijmoeth en Hendrik Noten, verbonden aan de FNV. Om tot een betere verdeling van de welvaart te komen moet er volgens hen afgerekend worden met drie mythen: de mythe van de meritocratie, de mythe van het trickledowneffect en de mythe van de niet-innovatieve overheid. Daarop volgt hun sociaaldemocratisch program: echte zeggenschap van werknemers in ondernemingen, versterking van de vakbonden en meer zeggenschap van de overheid over de economie als geheel. In deze lijn zien we ook in andere bijdragen pleidooien voor versterking van de collectieve sector, een energievoorziening onder publiek beheer met democratische controle ‘in samenspraak met coöperatief eigenaarschap zonder winstbejag’ en de voedselvoorziening als ‘publiek goed’. Alternatieven voor het kapitalisme vereisen een politisering van de economie. De inrichting van de economie moet onderwerp worden van het maatschappelijk debat, schrijven Merlijn Oudenampsen, Sam de Muijnck, Bram Mellink en Joris Tieleman in een artikel over de nodige veranderingen in het bestuur onder de titel ‘De denkende overheid’. Tegen de achtergrond van het toeslagenschandaal bepleiten zij uitbreiding van de capaciteit en expertise bij overheid en politiek. ‘Eenzijdige analyses vanuit slechts één bepaalde aanpak leiden tot blinde vlekken, valse zekerheid en eenvormige oplossingen’. Daartegen kan meer pluralisme in de economie helpen en meer betrokkenheid van burgers via een nieuwe denktank, een Planbureau van de Burger met representatieve gelote burgerpanels. Machtsvorming Bij alle veelbelovende uitzichten op het overwinnen van Thatchers uiterst beperkte economische visie heb ik nog wel twee kritiekpunten op Er is wél een alternatief. Het eerste betreft de nationale insteek van veel auteurs. Daarmee wordt de blik op de omvang van de problemen helaas beperkt. Als we het over de economie hebben kunnen we er sinds enkele decennia niet meer omheen dat we verder moeten kijken dan wat er in ons kleine landje gebeurt. Je kunt geen alternatieven voor het dominerende kapitalisme uitwerken die uitsluitend passen binnen de nationale grenzen. Echte alternatieven vereisen minstens een Europese aanpak. Mijn tweede kritiekpunt is de onderbelichting van het machtsvraagstuk. Met uitzondering van het pleidooi voor versterking van de vakbeweging, dat de FNV-mensen even kort aanstippen kwam ik weinig suggesties tegen voor de wijze waarop de beweging tot stand moet komen die in staat is om alle mooie ideeën te bundelen, de weerstand tegen verandering te keren en de politiek in een andere richting te sturen. De bundel Er is wél een alternatief is geen gelegenheidsuitgave, het is het resultaat van een project dat twee jaar geleden is gestart. Maar het komt wel mooi op tijd nu we na 22 november het zicht hebben op enige politieke vernieuwing (ik formuleer het maar voorzichtig). Ik hoop dat het boek op z’n minst een deel van onze nieuwe volksvertegenwoordiging in staat stelt om definitief los te komen van TINA-gedachten en voorts dat het voldoende inspiratie biedt om alternatieven serieus te nemen. Er is wél een alternatief. Postkapitalisme - een einde aan de roofbouw op aarde en mens. Hans Rodenburg, Noortje Thijssen en Koen Bruning (red.). Uitgeverij Ambo|Anthos i.s.m. het wetenschappelijk bureau van GroenLinks. 352 pagina's, €23,99. [foto: Margaret Thatchers Spitting Image Puppet]
Op het eerste gehoor klinkt het als een duet, maar dat is het niet. Het is een mix tussen het origineel van Chelsea Wolfe en een cover door Mark Lanegan.
De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.
Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.
NIEUWS - Extinction Rebellion (XR) stopt tot aan het kerstreces met de blokkades van de Utrechtse Baan. Dat betekent dat de toegang tot Den Haag rond lunchtijd weer ongestoord mogelijk is voor automobilisten. Al hadden de blokkades volgens de ANWB weinig verstoring voor automobilisten tot gevolg. XR heeft het besluit genomen omdat de Tweede Kamer een motie van GroenLinks en D66 heeft aangenomen waarin het demissionaire kabinet wordt gevraagd om scenario’s op te stellen voor de afbouw van de “fossiele subsidies”. De scenario’s zouden voor Kerst door het demissionaire kabinet moeten worden uitgewerkt.
Daarmee is niet alleen het doel van Extinction Rebellion maar ook het doel van de ondertekenaars van de zogenaamde Brandbrief over het stoppen met fossiele subsidies dichterbij gekomen. De motie roept het Kabinet op om scenario’s te onderzoeken voor het afbouwen van de verschillende fossiele subsidies (op de termijn van twee, vijf en zeven jaar). Waarbij per regeling wordt aangegeven op welke manier eventuele negatieve effecten kunnen worden tegengegaan. Ook wordt gevraagd om eventuele nationale maatregelen te schetsten voor fossiele subsidies die in Europees verband vastliggen. De motie neemt ook de sociale gevolgen voor b.v. lagere inkomens mee én de positieve effecten voor circulaire en andere duurzame bedrijven. Deze bedrijven hebben nu namelijk last van concurrenten die profiteren van fossiele subsidie.
COLUMN - van Prof.Dr. Joop van den Berg
Begin jaren negentig ging het ietwat droevige grapje rond dat het CDA (en haar confessionele voorgangers) nu al langer aan de macht was dan de communistische partij van de Sovjet-Unie. Die CPSU was dankzij Boris Jeltsin uit de macht gedrukt.
Op het moment dat de grap werd bedacht, bevroedde nog niemand dat het niet lang meer zou duren voordat het CDA uit de regering zou wegvallen en zou worden vervangen door de ‘paarse’ coalitie van PvdA, VVD en D66. Het CDA is niet alleen zijn machtige middenpositie tussen ‘rechts’ en ‘links’ kwijtgeraakt, het is ook een kleine partij geworden, in de peilingen nauwelijks groter dan de ChristenUnie.
Intussen heeft de VVD zich ontwikkeld tot de grootste partij in Nederland en wat belangrijker is, zij heeft tot op grote hoogte de positie overgenomen van het CDA: scharnier tussen partijen van links enerzijds en uitgesproken rechts anderzijds. Geen wonder dus dat de VVD vanaf 1994 voortdurend heeft deelgenomen aan de regering, sinds 2010 in de leidende positie. Alleen tussen 2007 en 2010 werd zij buiten de deur gehouden, samen overigens met D66.
Interessant detail: D66 is sinds 1994 vrijwel zonder onderbreking de bondgenoot van de VVD in de coalitie geweest. In 2002 (LPF) en in 2010 (PVV) deed zij even niet met de VVD mee en tussen 2012 en 2017 half wel (‘constructieve oppositie’) en half niet. Maar, bepalend was de machtspositie van de VVD, ook tegenover D66.
Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.
De duivel blijft natuurlijk een geliefd motief in de kunsten. Het is een herkenbaar merk, en o zo theatraal.
Deze week werden de nieuwe KNMI klimaatscenario’s aan demissionair minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat overhandigd. Die geven de bandbreedte aan waarbinnen het Nederlandse klimaat zich waarschijnlijk zal ontwikkelen, o.a. afhankelijk van de mondiale uitstoot van broeikasgassen. Ruwweg is de uitkomst: winters worden natter en zomers worden droger. De mate waarin hangt af van de hoogte van de wereldwijde CO2-uitstoot. Een meer gedegen stuk hierover vind je bij het weblog klimaatverandering.
Het is niet alleen treurnis, gelukkig blijkt dat de combinatie van klimaatbeleid en marktinitiatieven wel degelijk werkt. De piek in de wereldwijde emissies van de elektriciteitssector is volgens Ember namelijk nabij. Ook ligt de groei van wind- en zonne-energie bijna op het niveau dat volgens de net zero roadmap van het Internationaal Energie Agentschap nodig is om op schema te blijven voor 1,5 graden Celsius. Daarvoor zou de gecombineerde aandeel van wind- en zonne-energie moeten groeien van 12% in 2022 naar 40% in 2030. Daarvoor is een jaarlijkse groei van 26% in zonne-energie nodig en een jaarlijkse groei van 16% voor windenergie. In 2022 was de jaar-op-jaar groei 25% voor zonne-energie en 14% voor windenergie. Om op koers te blijven voor het 1,5 graden scenario moeten landen wel zorgen dat de groei van wind- en zonne-energie de komende jaren doorzet.
Vorige week dinsdag stemde de Tweede Kamer over de amendementen ingediend bij de ‘spreidingswet’. Officieel: Wet gemeentelijke taak mogelijk maken asielopvangvoorzieningen. Het ging uiteindelijk om 15 amendementen, waarvan er slechts drie zijn aangenomen.
Morgen wordt er gestemd over de wet zelf. Omdat een voor de SP belangrijk amendement is aangenomen (103 stemmen voor, 45 tegen), zal deze partij voor de wet stemmen. Dat betekent dat de Tweede Kamer de wet zal aannemen.
Het SP-amendement regelt dat de verdeling van asielzoekers over de gemeenten wordt gebaseerd op het aantal inwoners van de betreffende gemeente en op de meeste recente Sociaaleconomische status – Welvaart, Opleiding en Arbeidsscore (SES-WOA-score) op gemeenteniveau.
Met de SES-WOA-score brengt het CBS de onderlinge samenhang tussen financiële welvaart, het opleidingsniveau en het recent arbeidsverleden van particuliere huishoudens in klaart. Voor elke gemeente, wijk en buurt is een gecombineerde score berekend op basis van gegevens over elk huishouden.
Het SP-amendement sluit aan bij wat wij vorig jaar schreven over opvang naar aantal inwoners per gemeente en opvang naar vermogen. Het amendement geeft aanleiding nog eens naar de cijfers te kijken. Hoe zien die er uit als het amendement praktijk wordt?
Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.
Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.
The Last Dinner Party klinkt een beetje als ABBA in rockformaat. En frontvrouw Abigail Morris heeft – zo jong als ze is – een formidabel charisma.
PJ Harvey stond afgelopen vrijdag in Paradiso. Een NRC-recencent sprak over een ‘huiveringwekkend mooi concert’. Afijn, oordeelt u zelf.
De roekeloosheid van Netanyahu heeft Israël tot oorlog gebracht
‘Hamas, een ‘kleine’ terreurorganisatie, heeft de naaktheid van Israël, een regionale supermacht, blootgelegd. Hoewel het falen in de eerste plaats te wijten is aan de militaire inlichtingendienst en de veiligheidsdienst van Shin Bet, zal premier Benjamin Netanyahu zijn handen niet in onschuld kunnen wassen.’
Dit schrijft Yossi Verter van het linkse Israëlische blad Haaretz in zijn analyse van de recente gewelddadigheden in Israël.