Overgewicht: ook kleinere porties nodig

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

In het debat over overgewicht gaat het vaak om gezonde en ongezonde voedingsmiddelen. Meer aandacht moet de portiegrootte van eten krijgen, want grote porties zijn vaak goedkoper dan kleine. Aanpassingen in de omgeving zijn nodig, maar de consument moet ook zelf de controle kunnen herwinnen over zijn eigen eetgedrag, zegt gastauteur Ingrid Steenhuis, universitair hoofddocent Gezondheidsbevordering bij de Vrije Universiteit.

In de afgelopen tientallen jaren zijn de porties van ons eten steeds groter geworden. Grotere zakken chips, emmers popcorn (in bioscopen) en tweeliter flessen frisdrank zijn toegevoegd aan het assortiment en we zijn gewend geraakt aan de kingsize en supersize varianten. De trend dat de porties groter worden, loopt parallel aan de trend dat steeds meer mensen overgewicht hebben. Onderzoek laat zien dat je van grote porties en uit grote verpakkingen meer eet; dit kan oplopen tot ongeveer 30 procent meer. De consument wordt verleid tot het kopen en eten van grotere porties, doordat deze vaak relatief goedkoper zijn. Een grote portie levert letterlijk ’meer waar voor je geld’ dan een kleine portie.

Gezond eten komt er bovenop

Een omgeving met grote hoeveelheden eten, beschikbaar op ieder willekeurig moment van de dag tegen een relatief lage prijs kunnen we ‘dikmakend’ noemen. Een gezonde keuze is misschien mogelijk, maar is zeker niet de gemakkelijkste keuze. In een dergelijke omgeving is het niet terecht om de verantwoordelijkheid volledig bij de consument neer te leggen. Ook zou dit de gezondheidsverschillen alleen maar vergroten. Er is voorzichtig een trend waar te nemen die inhaakt op het idee dat ‘meer niet altijd beter is’. Puurheid en kwaliteit zouden meer voorop moeten staan in het productaanbod dan de grote bulk. Het is de uitdaging om deze trend verder uit te bouwen.

Krispijn Faddegon staat positief tegenover prijsmaatregelen, potentieel een mooi instrument om de economische omgeving wat minder ‘dikmakend’ te laten zijn. Het pleidooi gaat vaak richting de positieve maatregelen (groente en fruit goedkoper maken), en de negatieve prikkels zoals een belasting worden snel aan de kant geschoven. Toch zit daar een addertje onder het gras. Het schaarse onderzoek dat tot nu toe verricht is op dit terrein, laat zien dat het goedkoper maken van gezonde producten zoals groente en fruit weliswaar leidt tot een stijging in de aankoop hiervan, echter mensen kopen dit bovenop hun normale boodschappen. Ze laten er niet iets anders voor staan en kopen in totaal meer calorieën, iets wat vanuit het oogpunt van overgewicht niet wenselijk is.

We moeten verder onderzoeken hoe bijvoorbeeld een combinatie van een positieve prijsprikkel met een negatieve kan leiden tot een gezonder eetpatroon, ook in het licht van de totale hoeveelheid die iemand eet. Prijsmaatregelen die erop gericht zijn om kleine porties even aantrekkelijk te maken als grote (een vaste prijs per hoeveelheid in plaats van de grote portie relatief goedkoper) zijn ook zeer de moeite waard om verder te onderzoeken.

Aanpassingen in de omgeving zijn dus veelbelovend, echter een omgeving creëren die alleen maar verleidt tot gezonde keuzes zal niet lukken. En daar komt de consument in beeld. Naast pogingen om de omgeving minder ‘ziekmakend’ te laten zijn, moeten we de consument een manier geven om met die omgeving om te gaan en zich staande te houden in een wereld vol verleidingen. Dit is overigens iets waar de consument zelf al op grote schaal mee bezig is, gezien de populariteit van de verschillende (crash)diëten die de afgelopen jaren de revue zijn gepasseerd.

Een slimme manier om maat te houden

Een slimme manier om maat te houden is de Smartsize Me-methode, die is gebaseerd op inzichten uit wetenschappelijk onderzoek over de portiegrootte van eten. Het is een methode die consumenten helpt maat te houden in een omgeving vol overvloed, door ze stap voor stap te laten zien hoe ze hun eetgewoontes kunnen aanpassen. Zo krijgen mensen een antenne voor hoe zij verleid worden tot het consumeren van grote  hoeveelheden en krijgen ze een handreiking om hiermee om te gaan. Het is dus géén dieet. Diëten geven namelijk geen langdurig resultaat; de focus van de Smartsize Me-methode ligt op het blijvend aanpassen van eetgewoontes. De methode schrijft ook niet voor wat je wel en niet mag eten. Het gaat eerst om bewustwording, vervolgens om actie te ondernemen, en vervolgens om een nieuwe gewoonte te laten inslijten.

Concluderend: Mensen kunnen verleid worden tot gezondere keuzes en de omgeving kan zo worden ingericht dat de gezonde keuze de meest logische keuze is. In aanvulling daarop moeten we echter ook de consument in staat stellen controle terug te pakken over zijn eigen eetgedrag.

Ingrid Steenhuis is universitair hoofddocent Gezondheidsbevordering bij de Vrije Universiteit Amsterdam en doet onderzoek naar portiegrootte en prijsbeleid. Ze is tevens auteur van ‘Smartsize Me: Een slimme manier om maat te houden’. (Uitgeverij Scriptum).

Reacties (33)

#1 bertje

+ er zal minder weg gegooid worden
– grotere verpakkingen => minder verpakkingsmateriaal (een 2 liter fles cola heeft bijna 2 keer minder plastic dan 2 liter flessen).
– grotere verpakkingen => efficientere logistiek (2 keer minder statiegeld-flessen uitwassen, afvulmachines kunnen 2 keer sneller etc). Dit leidt tot lagere prijzen, wat fijn is voor de consument.

Verder is het belangrijk dat er ook rekening wordt gehouden met mensen die wel gezond leven, door bijvoorbeeld te sporten. Zij hebben namelijk grotere porties nodig omdat ze meer bewegen. Van dezelfde porties worden forenzende kantoor-crediteuren dik.

  • Volgende discussie
#1.1 Rob - Reactie op #1

Op jouw eerste minnetje over verpakkingsmateriaal is het misschien ook interessant om aan te stippen dat er gemiddeld ongeveer 10x zoveel grondstoffen worden geïnvesteerd in de inhoud van een verpakking dan in de verpakking zelf. Er is een sterke tendens om te focussen op de verpakking van voeding, maar die verpakking zorgt er wel eventjes voor dat de inhoud goed bewaard blijft en een beetje extra verpakking zou er juist voor kunnen zorgen dat er minder voedsel wordt verspild.

Dat eventjes terzijde, want het artikel gaat natuurlijk over het aanmeten van een evenwichtig voedingspatroon.

@Auteur Heb je het boek van Thaler en Sunstein over nudges al gelezen? Ook leuke materie voor dit onderwerp. Eigenlijk zijn die grote zakken chips zelf perfecte voorbeelden van nudges, maar dan uiteraard de verkeerde kant op.

  • Volgende reactie op #1
#1.2 Kyra - Reactie op #1

Enkele jaren geleden bleek uit onderzoek dat het kopen van kleinere (portie)zakjes chips niet leidt tot het eten van minder chips. Ik begreep uit de resultaten dat je beter af en toe een grote zak kunt kopen, dan eet je er minder van. Bij een klein zakje denk je al gauw dat het best nog bij kan. Ik vind de portiegrootte wel een belangrijk onderwerp.

  • Vorige reactie op #1
#1.3 Rob - Reactie op #1.2

Weet je wat: volgens mij had ik zoiets ook al gehoord. Het demonstreert in ieder geval dat je niet al te veel in conventionele wijsheden moet denken en gebruik moet maken van wetenschappelijke studies om te bepalen welke maatregelen precies effect hebben.

#2 Yevgeny Podorkin

Een simpel Artikel in de voedsel en warenwet o.i.d. dat het aan consumenten verboden is voedsel/ drank in horecaverpakking/ porties aan te bieden volstaat…

Hoewel ik het als een uitdaging zie een 10- liter champagnefles H&eineken in een uurtje soldaat te maken…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#2.1 Rob - Reactie op #2

Oef.. Heineken. Ik zou je graag helpen maar ik denk dat 5 liter in een uurtje nog steeds ruimschoots genoeg is om mij het ziekenhuis in te lanceren.

#3 Yevgeny Podorkin

Tis meer bedoeld om nat te spuiten zo’n maxifles, wet t- shirts en dergelijke, maar aanhakend op “ziekenhuis”. Je hoort in het kader van stijgende zorgkosten steeds meer geluiden om mensen met een ongezonde leefstijl een hogere premie aan te smeren. Als je dan de industrie beschermt die dergelijke producten in het assortiment heeft he?

Hoe noemen we dat dan?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Inca

Ik ben het gezeur over het eten eigenlijk wel min of meer zat aan het worden. Alles staat bol van de ‘eigen verantwoordelijkheid’ – en ik weet wel dat het daarin uitsluitend gaat om het weghalen van allerei vangnetten, maar toch he, zouden we niet, op zulke suffe puntjes, een heel klein beetje eigen verantwoordelijkheid bij de mensen laten? Het is zo ontzettend bevoogdend en gruwelijk irritant. Als jehova’s, maar dan vaker.

(Oh en als het geldgeldgeld een argument is, dan schijnt er nog wat gemeenschapsgeld naar banken te zijn gegaan, en kort de topposities ook maar wat. Is dat geregeld dan valt er misschien weer een beetje in redelijkheid te praten. Tot die tijd gun ik iedereen een chocoladereep en een drankje naar keuze.)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4.1 Yevgeny Podorkin - Reactie op #4

Jaja..”eigen verantwoordelijkheid”. Helaas zijn de meeste mensen net stadsduiven, je kan De Overvloed best een beetje reguleren. Zodanig…dat het Toch nog Gezellig bleef.

#5 gbh
  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 weerbarst

De overheid moet zich eens wat minder bemoeien met de gewoonten van mensen

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6.1 Yevgeny Podorkin - Reactie op #6

Daar is het kabinet druk mee bezig weerbarst, zelfredzaamheid. Geduld. En: alles zonder dwang he je hoeft helemaal Niks, maak je zelf uit ben je ook zelf verantwoordelijk voor de gevolgen, minder bemoeien?, we gaan je dan wel afstraffen als je in de fout gaat he…houdt mensen scherp.

En je mag voortaan alleen nog maar dit stuk zwatelende bagger betreden als je in potentie kansrijk bent…hard(Leers)

#7 bertje

of in ieder geval zelf een beetje fit voor de dag komen, anders lijkt het net of de vettax er gewoon komt om geld te verdienen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7.1 Loupe - Reactie op #7

Van een dikzak neemt tenslotte niemand dieetadvies :P

#8 knelistonie

Ik mis dan toch nog wel een belangrijk gegeven in dit verhaal: en dat is het ‘op de beste smaak maken’ van de kant-en-klaar-producten die alleen onderling hoeven te beconcurreren.

In alles zit suiker b.v.
In Amerika zijn ze nog veel verder met het ultieme verlekkeren (zout-zuur-suiker).

Maar wie daar een rem op weet te zetten, met de beste bedoelingen natuurlijk, laat het yoghurt-toetje niet lekkerder zijn dan een fijne rijpe peer.

En laat de consument dan maar kiezen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8.1 Kyra - Reactie op #8

Ik begrijp het tweede deel van deze reaktie niet helemaal, maar wat ik wel weet is dat een rijpe peer en goede naturel yoghurt meestal lekkerder zijn dan industriële perenyoghurt. Behalve als je nooit geleerd hebt om een verse peer te eten of als je als kind alleen maar kant-en-klare vruchtenyoghurt voorgezet hebt gekregen. Of bedoel je dat niet?

#8.2 knelistonie - Reactie op #8.1

De mierzoete Danone-toetjes worden door veel volwassenen en kinderen lekkerder en gezonder gevonden dan een stuk fruit. Allemaal smaak- en productimagomanipulatie op kosten van het normale natuurlijke.

Dus ik dacht in een ironische bui: laat ik maar eens wat gaan verbieden. ;)

p.s. Ik was wel enigszins geinspireerd geraakt door het EU-plan om de mensen te verplichten hun maandelijkse energienota niet meer gespreid te laten betalen, door het jaar heen met hetzelfde maandelijkse bedrag. In plaats daarvan moet men vooral ’s winters maar eens goed voelen in de portemonnee wat dat nou eigenlijk allemaal kost, al dat gas en electrica.

Een verbetering krijgen door een eerdere verbetering af te schaffen. Keuzevrijheid alleen als het moet en kan.

Als je in die richting even creatief doorgaat dan zit je al gauw op de weg naar de beleidslijn: “Geen enkel toetje mag lekkerder zijn dan peer met slagroom.”

  • Volgende reactie op #8.1
#8.3 Inca - Reactie op #8.1

Maar goed, dat mag tegenwoordig natuurlijk uitsluitend magere yoghurt zijn en die is alleen te eten met een goede schep suiker. (En dan nog maar matig eigenlijk.)

  • Vorige reactie op #8.1
#8.4 Kyra - Reactie op #8.3

Mijn vriendin heeft diëtetiek gestudeerd en zij eet alleen volle yoghurt als ze yoghurt eet. En daar doet ze gerust een beetje stroop in of bruine suiker, honing. Ze is overigens prachtig slank. Ze is fel tegen light-producten. De kunst is om lekker te eten, in normale porties.

#8.5 knelistonie - Reactie op #8.4

Exact, eensch. Light moet dood.

En dan dit: Hellmans’s maakte een van de lekkerste mayonaises. Nu, onder invloed van EU (schijnt het), mocht 70% olie niet meer. Het is een smakeloze troep geworden. Zelfde verhaal is te vertellen over Calvé.

Gaat maar proeven.

  • Volgende reactie op #8.4
#8.6 Inca - Reactie op #8.4

Ik heb er geen bezwaar tegen – maar ik constateer vooral dat veel van de aandacht voor ‘gezond’ de boel niet helpt, want er staat een stempeltje ‘evil’ op volle yoghurt, en een mooi groen vinkje op de smakeloze, vetloze variant ervan.

  • Volgende reactie op #8.4
  • Vorige reactie op #8.4
#8.7 Anoniem - Reactie op #8.4

Calvé Mayonaise heeft nog steeds 75% vet hoor. http://calve.nl/index.aspx?nodeId=534992

  • Vorige reactie op #8.4
#9 Cracken

Vind het allemaal goed dat er kleinere porties komen en wat dan ook. Zolang mijn keuzevrijheid maar niet wordt aangetast en ik nog steeds de grote kan kopen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9.1 Kyra - Reactie op #9

Welke keuzevrijheid bedoel je precies?

  • Volgende reactie op #9
#9.2 about: - Reactie op #9.1

Cracken wil kiezen tussen teveel zout en veel te veel zout.

#9.3 Kyra - Reactie op #9.2

Ik vraag mij af of keuzevrijheid in deze wel bestaat. De voedselindustrie kijkt toch naar de omzet en als mensen steeds meer fastfood gaan eten, dan zal het na verloop van tijd steeds meer inspanningen kosten om aan basisingrediënten te komen. In de Verenigde Staten bestaan al zogenaamde food-deserts, gebieden waar je alleen fast-food kan kopen. Aan verse groente en fruit of onbehandeld vlees is niet meer aan te komen. Allemaal het gevolg van de keuzevrijheid.

  • Volgende reactie op #9.2
#9.4 Rob - Reactie op #9.2

Zodra je kijkt naar zoiets als zout dan kan je vaststellen dat de voedingsindustrie met een zogenaamde prisoner’s dilemma zit http://nl.wikipedia.org/wiki/Prisoner's_dilemma

Consumenten hebben zout in grote hoeveelheden leren eten. Ze kunnen daar ook vanaf stappen en de smaak zal zich aanpassen, maar als je als voedingsproducent zoiets in je eentje onderneemt dan bereik je enkel dat consumenten jouw product minder lekker gaan vinden. Doe je het allemaal tegelijk en in kleine stapjes dan heeft de consument daar geen last van en concurreren ze niet op het zoutgehalte.

  • Vorige reactie op #9.2
#9.5 Kyra - Reactie op #9

@025: echt waar? schandalig! volgens mij hoort echte mayo minstens 80% te zijn. Het wordt tijd dat we het weer zelf gaan maken, net als oma.

  • Vorige reactie op #9
#10 Karl Kraut

Binnenkort komen ze bij je thuis rond etenstijd nog controleren of je niet te veel opschept. Of dat, wanneer je zelf mayonaise maakt, je niet teveel olie gebruikt. Je bent al een paria tegenwoordig, als je in de frituur dubbele mayonaise bestelt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie