ANALYSE - De deskundige in Buitenhof, net terug van een conferentie over internationale politiek, zegt dat om de andere zin het woord kernwapens valt. Ongewone ‘strong stuff’: hoe zijn we uit de euforie van het “Einde van de geschiedenis” ineens in deze dreiging beland? Koude Oorlog terug? Explosief Midden Oosten? Krachteloos Europa? Politiek lamme V.S.? Hadden de dingen ook anders kunnen lopen? Redenen te over om somber te zijn.
Het is iets om te overdenken. Ik verken een paar mogelijkheden. Een praktisch politieke, die de huidige situatie hadden kunnen vermijden. Een gedachte uit de speltheorie, met als kern dat de vrede nadert als het kanonnenvoer geen trek meer heeft in het vuile werk. Een gedachte aan de menselijke dimensie, die de opkomst van de religieuze dimensie had kunnen tegengaan.
De “rode lijn”
Hadden de V.S. kunnen handelen, als Kerry zich niet had versproken rond het gifgas? De Russen vonden het prachtig dat Assad onder de vlag van de Verenigde Naties zijn voorraad gifgas zou inleveren, want zo kon hun vriend en hun belang veilig worden gesteld.
Obama had het nakijken, kon zijn “red line” dreigement niet waarmaken, door volkenrechtelijke verstrikking en door de politieke polarisatie in de V.S. Maar kon het anders? Zo groot is de luchtmacht van Assad nu ook weer niet, dus het uitschakelen van de helikopters, die de bomvaten gooien had gekund. Daarna had met de Russen een “no fly zone” kunnen worden gesproken. Het zou vele doden en gewonden hebben gescheeld en de vlucht van Syriërs hebben beperkt.
Het is een theorie achteraf; maar de weerzin tegen Assad had beter eerder kunnen worden ingetoomd. Elke real-politiker had kunnen bedenken dat het weliswaar een enge dictator is, maar toch een heel berekenbare partner in vergelijking met IS of al-Nushra.
Leven en laten leven
In de speltheorieboeken van Axelrod lees ik over een studie van Tony Ashworth over de loopgravenoorlog, die een “live and let live” systeem beschrijft: vaak werd geschoten om de indruk te wekken dat men oorlog voerde, maar die oorlog werd veel minder gevoerd dan de commandanten wilden. Zij waren bezorgd over de impliciete wapenstilstanden, die de moraal konden ondermijnen.
“In trench war, a structure of ritualised agression was a ceremony where antagonists participated in regular, reciprocal discharges of missiles, that is, bombs, bullets and so forth, which symbolised and strengthened, at one and the same time, both sentiments of fellow feelings, and the belief that the enemy was a fellow sufferer.” (Ashworth)
Axelrod concludeert droogjes: “Under suitable circumstances, cooperation can develop even between antagonists.” (R. Axelrod, The evolution of cooperation., p.87) Het blijft een wonderlijk verhaal, zeker voor een oorlog die zo bloedig was, maar de bewijsvoering is overtuigend en overvloedig.
Maar misschien zit het probleem bij de “geschikte omstandigheden”?
Israël en Nasser
De positie van Egypte was lange tijd bijzonder in de Arabische wereld: ooit ging Khadaffi, nog jong en bij zinnen, een statenbond aan met het Egypte van Nasser, een verbinding van Afrikaanse en Midden-Oosten Arabieren, met Nasser als een scharnier.
Uri Avnery vertelt in zijn column van een poging van Nasser om met de Israëlische top in gesprek te komen, privé in Cairo. Maar het ministerie van Buitenlandse Zaken in Israël stond geen privé contact toe. Zo werd de uitgestoken hand genegeerd.
Later gebeurde iets dergelijks: Le Monde had Nasser geïnterviewd en de journalist Rouleau vertelde over het vredesaanbod dat Nasser had geformuleerd, maar geschrapt wilde hebben uit het verslag van Le Monde. Avnery berichtte er over aan Pinchas Sapir, toen minister en vredesduif, maar die toonde geen enkele belangstelling. Korte tijd later overleed Nasser.
Negen jaar later bezocht Sadat de Knesseth, met dezelfde vredesboodschap. Zijn tegenspeler was niet een linkse duif, maar hardliner Begin. Het leverde wel een beperkte ontspanning op, die tot op heden bestaat. Mensen die elkaar vertrouwen doen er kennelijk veel toe bij het scheppen van vrede.
Avnery
De Israëlische vredesactivist Avnery schrijft adembenemende columns, zoals “Nasser en ik”.
“Ik heb in het verleden bij herhaling gewaarschuwd dat als we Nasser en het Arabisch nationalisme vernietigen, godsdienstige krachten naar voren zouden komen. In plaats van een strijd tussen rationele vijanden, die kan eindigen in een rationele vrede, zal dan een godsdienstoorlog beginnen, die per definitie irrationeel is en geen ruimte biedt voor een compromis. Dat is waar we nu staan. In de plaats van Nasser hebben we IS. In plaats van een Arabische wereld geleid door een charismatische leider, die de Arabieren overal een gevoel van waardigheid en vernieuwing zou geven, staan we nu tegenover een vijand die publieke onthoofding verheerlijkt en ons terug wil voeren naar de zevende eeuw.”
Netanyahu
Maar de historische politieke blindheid en stompzinnigheid van de V.S. en Israël zijn nog niet eens het hele verhaal. Poetin verwees in de Krim-perikelen naar de Russische atoomwapens. Dat verontrust.
Maar de strijd in Syrië speelt zich af in de nabijheid van Netanyahu: die heeft de vinger aan de trekker van atoomwapens. Israël heeft weinig andere opties dan de militaire, misschien is dat zo. En zonder de zegen van de V.S. zal hij niet gauw handelen. Maar op groot politiek inzicht heeft Netanyahu zich niet laten betrappen. Avnery oordeel genadeloos over hem:
“Our own Bibi is as innocent of any understanding as a new-born child. He is shrewd, shallow and ignorant. His Iranian obsession blinds him to the new realities. Fascinated by the wolf in front of him, Bibi is oblivious tot he frightful tiger creeping up behind him.”
Europa
Wie speelt er niet mee? De EU, helaas. We kunnen ons zorgen maken, maar een gekoppelde inbreng en visie op het wereldgebeuren, daar doen we niet aan. Het is niet de domheid van de anti-Europeanen, maar al decennia traditie. Een Europese defensie is nooit doorgegaan, het was een economische samenwerking, geen politieke.
Alleen komt deze traditie steeds meer onder spanning met de macht die de EU feitelijk, als grote mogendheid heeft. Dat zagen we in Oekraïne, eerder in de Balkan oorlogen, die de V.S. voor ons moesten beëindigen. De Engelsen nemen voor de Amerikanen de rol van schoothond, de Fransen die van lastige keffer. De Duitsers zouden een rol kunnen spelen, maar er is een terechte pacifistische traditie ontstaan. Maar kan die luxe nog?
Reacties (2)
“Zo groot is de luchtmacht van Assad nu ook weer niet, dus het uitschakelen van de helikopters, die de bomvaten gooien had gekund. Daarna had met de Russen een “no fly zone” kunnen worden gesproken.”
Denk je echt dat de Russen met een no fly zone akkoord waren gegaan, zeker na een unilaterale oorlogsdaad van de VS tegen Syrië (want dat is het vernietigen van de luchtmacht van een land)? Ik denk van niet. Het feit dat Rusland momenteel effectief de luchtmacht voor Assad speelt zegt denk ik genoeg over in hoeverre Rusland met de VS tot een akkoord zou zijn gekomen tegen diezelfde Assad.
“Hadden de V.S. kunnen handelen, als Kerry zich niet had versproken rond het gifgas?”
Het latere gebruik van gifgas (nadat dit was “ingeleverd”) en de (afwezigheid van) reactie daarop zegt ook wel genoeg over de bereidheid van de VS om Rusland voor het hoofd te stoten in Syrië: Die is er niet.
Dat blijft natuurlijk speculatie. Maar de V.S. hebben de Russen ook niet gevraagd of ze het eens waren met die “rode lijn”, dus zo onwaarschijnlijk is het nu ook weer niet.
En het uitvoeren van “humanitaire verplichtingen” is vaker vertoond, zoals Obama demonstreerde in Libië.
Maar het is inderdaad de “might have been” benadering, die vooral tot oeverloos debat leidt. Alleen, als er levensgevaarlijke situaties ontstaan, is het nuttig te kijken waar de kansen op betere uitkomsten verknoeid zijn. Vandaar dat ik me er aan bezondig.