ANALYSE - Nepnieuws is niets nieuws. Paus Franciscus haalde laatst de Slang uit Genesis aan, wiens woorden ervoor zorgden dat Adam en Eva uit het Paradijs werden gezet, om aan te geven dat zelfs het idyllische Eden, de mythologische kraamkamer van de mensheid, al last had van figuren die nepnieuws verspreidden [1].
Een korte blik op de geschiedenis levert meer voorbeelden. De Perzische koning Darius liet op zijn graf graveren dat hij geen vriend was van de leugenaar [2]. Om koning te worden moest Darius namelijk eerst een burgeroorlog voeren tegen een nepnieuwsverspreider, die beweerde de rechtmatige opvolger van de net overleden koning te zijn.
Een ander bekend geval is de Spaans-Amerikaanse oorlog, die uitbrak nadat een Amerikaans oorlogsschip in Cuba was ontploft [3]. Dit was hoogstwaarschijnlijk een ongeluk, maar de toenmalige pers, het zogenaamde “yellow journalism” [4], wist de Amerikanen ervan te overtuigen dat het een Spaanse aanval was, die natuurlijk om een stevige militaire reactie vroeg. Ook in de 20e eeuw speelde nepnieuws een belangrijk rol. Hannah Arendt beschouwde het als instrumenteel in de opkomst van de nazi’s [5]. Op een of andere manier lijken er altijd mensen geweest te zijn, die onware informatie verspreidden om er zelf beter van te worden, met vaak desastreuze gevolgen voor de rest van de wereld.
What’s new?
Toch, onze maatschappij is weliswaar geen Edens Paradijs, maar we zijn in de afgelopen duizenden jaren ook niet ten onder gegaan aan propaganda en misleiding. En dat komt omdat we allemaal dingen hebben bedacht en georganiseerd om de kwalijke invloeden hiervan te minimaliseren. We hebben wetten voor smaad, laster, en misleidende reclame, we hebben gedragscodes voor journalisten, en dankzij de ontwikkeling van de wetenschap wordt het steeds makkelijker om nepnieuws te ontzenuwen.
Echter, de laatste jaren lijkt nepnieuws aan een spectaculaire, nieuwe opmars bezig te zijn. Er worden zelfs termen als “post-truth” en “fact-free” gebruikt om ons huidige tijdperk te kenmerken. Waarom werken onze oude methoden niet meer ? Wat is er precies verandert sinds de tijd dat sluwe Slang zijn snode plannetjes smeedde ?
De Digitale Snelweg
Onze vriend Slang moet behoorlijk wat moeite doen om zijn nepnieuws aan de man te brengen. Het paradijs bevatte slechts 2 mensen, maar inmiddels hebben we toch enige bevolkingsgroei gehad. Slang zou die mensen allemaal een voor een moeten opzoeken. Het arme dier heeft niet eens pootjes; het zou hem dus behoorlijk wat inspanning hebben gekost. Vele kilometers kruipen zouden nodig zijn voordat Slang’s nepnieuws een bruikbaar aantal mensen zou hebben bereikt. Maar als ik nepnieuws zou willen verspreiden, dan hoef ik niet eens uit mijn stoel op te staan. Ik kan, in principe, met een paar muisklikken ongeveer iedereen bereiken die in Europa of de VS woont, en ook nog een aanzienlijk deel van de inwoners van andere continenten. Dat kan ik zelfs op heel veel manieren; Facebook, Twitter, e-mail, whatsapp, gab.ai, als ik iemand iets wil sturen heb ik een overvloed aan mogelijkheden tot mijn beschikking.
En er is nog een verschil. Als Slang iemand nepnieuws wil vertellen, dan moet hij op gehoorsafstand van die persoon komen. Je zal dus heel vaak kunnen zien dat Slang bezig is om zijn nepnieuws te verspreiden, simpelweg omdat je ziet dat hij met een bepaald persoon aan het praten is. Natuurlijk kan Slang zich een beetje verbergen in de bosjes, maar hij zal toch dingen moeten zeggen als hij nepnieuws wil verspreiden. Ook al zou hij zich verstoppen, mensen in de buurt zullen hem nog steeds kunnen horen. Verspreiding van nepnieuws is in het Paradijs een redelijk openbare aangelegenheid.
Filterbubbles
Maar op internet hoeft dat helemaal niet. Sterker nog, op internet is het juist vrij moeilijk om te horen wat er aan iemand anders verteld wordt. Als ik Jantje een mailtje stuur, dan zal niemand behalve Jantje dat überhaupt weten, laat staan dat mensen zouden kunnen weten wat er in dat mailtje staat. Als Jantje en ik in dezelfde, afgeschermde Facebookgroep zitten, dan zal onze conversatie alleen maar zichtbaar zijn voor de leden van die groep. Vooral voor de bestrijding van nepnieuws is dat een heel belangrijk verschil; als jij niet weet dat iemand nepnieuws heeft ontvangen, dan zal je ook niet gaan proberen om het te corrigeren. Erger nog … als die persoon iets met dat nepnieuws zal gaan doen, dan kan het best wel zijn dat je dat helemaal niet snapt, want jij weet niet wat hij weet. Er kan een enorme hoeveelheid nepnieuws verspreid worden zonder dat de mensen waarover het gaat het weten. Als je niet tot de doelgroep behoort, dan kom je er alleen maar mee in aanraking als je er actief en bewust naar zoekt, en als het niet afgeschermd is.
En we zijn er nog niet. Er is een reden, dat Slang met Eva is gaan praten. Niet iedereen is even vatbaar voor nepnieuws; Adam, bijvoorbeeld, vertrouwt Slang voor geen meter. Slang zal dus op zoek moeten gaan naar mensen die vatbaar zijn voor nepnieuws, als hij tenminste wil dat mensen het gaan geloven. Hij zal eerst voorzichtig een gesprek moeten aangaan, en met slimme vragen achterhalen wat voor gesprekspartner hij heeft. Dat kost allemaal verschrikkelijk veel tijd, en dan nog kan hij zich vergissen. Echter, als ik een beetje geld te besteden heb, dan kan ik tegenwoordig precies die doelgroep bereiken die ik wil.
Gepersonaliseerd Nepnieuws
Als ik bijvoorbeeld lippenstift wil verkopen, dan kan Facebook ervoor zorgen dat mijn advertenties allemaal terechtkomen bij onzekere pubermeisjes. Of, stel, ik wil dat mijn favoriete kandidaat de verkiezingen wint.
Wat ik tegenwoordig kan doen, is gebruik maken van vrij nauwkeurige, gedetailleerde peilingen. Dankzij internet is het heel erg makkelijk om opinie-onderzoek te doen, en dat kan je combineren met allemaal demografische en commerciële gegevens die Facebook en Google al jaren aan het verzamelen zijn [6]. Dat stelt mij in staat om heel precies de mensen te identificeren die twijfelen, maar die ik zou kunnen overhalen.
Ik zou bijvoorbeeld, ik noem maar wat willekeurige getallen, 100 000 dollar kunnen uitgeven voor 3000 advertenties [7]. Elke advertentie kan ik specifiek richten op een bepaalde kiezersgroep in een bepaald gebied [8]. Voor iemand uit een minderheidsgroep, bijvoorbeeld, kan ik een advertentie maken over de corruptie en onbetrouwbaarheid van hun kandidaat, om ze over te halen om niet te gaan stemmen. Voor iemand met xenofobische aanleg kan ik iets maken dat waarschuwt voor de enorme gevaren van immigratie, en iemand uit een lage sociaal-economische klasse kan ik vertellen dat de Elite bezig is om ze arm te maken. Als ik dat allemaal een beetje slim doe, dan hoeft mijn kandidaat helemaal geen meerderheid te hebben; zelfs als hij 3 miljoen stemmen minder heeft kan hij nog winnen, omdat ik precies die kiezers heb overgehaald die hij nodig heeft voor zijn kiesmannen. En dit kan ik vrijwel ongemerkt doen.
Onze arme vriend Slang kan daar alleen maar van dromen. Eigenlijk is het een heel zielig wezentje. Natuurlijk, eventjes had hij zijn triomf; grijnzend feliciteerde hij zichzelf toen hij zag hoe Adam en Eva werden uitgezet. Maar daarna kwam God naar hem toe, en nam hij hem zijn pootjes af [9]. Dat is waarom het arme beestje zo krampachtig moet kruipen. Vervolgens werd ook hij uit het Paradijs gezet, om de rest van zijn leven stof te eten. Ik denk niet, dat hij veel verkiezingen zal hebben gewonnen.
We created a monster…
Maar de intellectuele opvolgers van Slang wanen zich in onze tijd waarschijnlijk terug in het Paradijs. Want met internet en andere digitale technieken hebben we systemen geschapen, waarmee het verschrikkelijk eenvoudig is om redelijk ongemerkt grote groepen mensen van desinformatie of nepnieuws te voorzien, en ook nog eens precies de groepen die er vatbaar voor zijn.
Als ik, nog niet zo lang geleden, nepnieuws zou willen verspreiden aan grote groepen, dan had ik daarvoor een uitgever, krant, of tv-zender nodig. Als ik het al te bont zou maken, dan zou het niet gepubliceerd of uitgezonden worden. Dat was ook niet perfect, maar het zorgde er wel voor dat de echte onzin eigenlijk altijd in hele kleine groepen bleef. En het zorgde ervoor, dat je als burger altijd iets kon doen als er echte leugens over je rondgingen; je kon gewoon het desbetreffende medium aanklagen.
Op Internet werkt dat allemaal niet meer. Een anonieme Twitter-Bot kan je niet aanklagen, bijvoorbeeld. Maar ik kan er wel eentje bouwen zonder dat ik daar geld of toestemming voor nodig heb, en die kan ik meteen inzetten om allemaal laster over jou te verspreiden. En niet alleen ik, eigenlijk kan iedereen dat. En ik kan dat ook zo doen, dat jij er pas achter komt als er al een hele groep mensen overtuigd is van die laster, zodat het moeilijk wordt om er iets tegen te doen.
Never go full China
Dit is niet zo makkelijk op te lossen [10]. Het probleem is, dat al deze dingen het gevolg zijn van precies die kenmerken die van Internet ook een bevrijdend en nuttig medium maken. Op zich is het niet zo mooi dat iedereen desinformatie kan verspreiden, maar dat komt omdat we een systeem hebben waarmee iedereen informatie kan verspreiden, en dat is een zeer waardevol iets, dat we niet zomaar moeten opgeven.
Op zich, je zou natuurlijk het probleem simpelweg kunnen oplossen door alles te monitoren en alle ongewenste content te blokkeren. Dat is de Chinese oplossing, zeg maar, the Great Firewall. Maar ja … dat middel is eigenlijk erger dan de kwaal, en de vraag is of je überhaupt een structuur als Internet volledig onder controle kunt krijgen. Het lijkt me in ieder geval niet de juiste oplossing, en volgens mij hoef ik dat hier niet verder te beargumenteren.
Wat kunnen we wel doen? Dat is wat we in de komende artikelen gaan bekijken.
Lennart Quispel is naast onafhankelijk softwareontwikkelaar ook cognitiewetenschapper. Op dit moment is hij bezig met een promotieonderzoek aan de universiteit Twente over hoe informatie zich verspreid in sociale netwerken, en hoe dat opinies en percepties beïnvloedt.
Bronnen
[1] Pope Francis compares fake news to snake in Garden of Eden. The Guardian, 24 januari 2018. [2] Darius the Great: Death. Livius.org [3] USS Maine (ACR-1). Wikipedia. [4] Yellow journalism. Wikipedia. [5] Arendt, Hannah. The Origins of Totalitarianism. Harcourt, Brace, Jovanovich, 1973, New York. [6] Kantrowitz, Alex. Facebook’s 2016 Election Team Gave Advertisers A Blueprint To A Divided US. BuzzFeed, 7 oktober 2017 [7] Kreiss, Daniel, McGregor, Shannon. Forget Russian Trolls. Facebook’s Own Staff Helped Win The Election. BuzzFeed, 3 oktober 2017 [8] Loop, Emma. Here Are Some Of The Facebook Ads Linked To A Russian Troll Farm. BuzzFeed, 1 november 2017[9] Genesis 3:14
[10] Tufekci, Zeynep. It’s the (Democracy-Poisoning) Golden Age of Free Speech. WIRED, 16 januari 2018
Reacties (38)
Wel als je wil weten *wat* er aan *wie* verteld wordt, misschien. Maar eigenlijk is dat ook none of your goddamn business. Als je daarentegen alleen geïnteresseerd bent in *wat* er verteld wordt, dan is het Internet een grote beerput van informatie. Heus, naast Facebook bestaan er ook nog andere websites. Probeer deze eens.
De Lennart?
Stilistische en argumentbrengende raakpunten.
@1: Maar dat is nu juist een van de probleem die ik in dit artikel uitleg. Voordat internet er was hadden mensen het meestal wel in de gaten, als er nepnieuws werd verspreid onder grote groepen. Immers … dat kon alleen maar via een krant, tijdschrift, of tv-zender, en dat zijn alledrie vrij openbare media die de meeste mensen wel lazen of zagen. Maar dat is niet meer zo, zoals je zelf al heel duidelijk laat zien met je verwijzing naar Google; er is verschrikkelijk veel content op internet die je alleen maar zult vinden als je er actief naar gaat zoeken. Dat betekent dus, dat het best kan zijn dat iemand al een hele tijd nepnieuws over jou aan verspreiden is, zonder dat je dat uberhaupt in de gaten hebt. En als je het niet in de gaten hebt, dan kun je er ook niets aan doen.
Ik ben wel benieuwd op welke bladzijde(n) van The Origins of Totalitarianism Hannah Arendt schrijft over nepnieuws, zodat ik het bredere argument nog eens na kan zoeken.
Ja, ik heb dat citaatje ook regelmatig voorbij zien komen op social media, maar dat is een beetje een open deur.
Nu past dat wel bij dit artikel, want er wordt niks nieuws in beweerd. Ik heb die TEDTalk van Tufekci ook bekeken.
Van een promovendus had ik toch iets meer verwacht dan enkel Wikipediaverwijzingen en Buzzfeedartikelen, ook al is dit maar een blogpost.
Om Ad Melkert nog maar eens te parafraseren: voetnoten, doctorandus!
Echt nepnieuws kwam altijd overal voor.
Dit artikel gaat over fake nepnieuws = nieuws over een persoon. Laat gaan.
Hohow8, Trump, nee dan blijf ik op het puntje van de stoel zitten. Of zal dat tevergeefs zijn, Lennart?
@4:
Hannah Arendt heeft eigenlijk verschillende dingen gezegd over nepnieuws, maar ze richtte zich vooral op hoe het werkt. Inmiddels valt daar wel wat meer over te zeggen, en ik besteed daar liever een apart artikel aan. Wat ik hier probeer te doen is eigenlijk niets meer dan een probleemdefinitie.
Wat mij betreft had dit hele artikel trouwens zonder bronvermeldingen gekund; volgens beweer ik hier niets controversieels, en is alles wel min of meer bekend bij de meeste mensen. En wat die Buzzfeed links betreft, we zijn nog lang niet klaar met het onderzoeken van wat er precies is gebeurd tijdens die verkiezingen. Elke paar weken wordt het aantals posts en aantal mensen dat ze gezien heeft naar boven bijgesteld. Wat voor bron ik hier ook voor geef, over een maand klopt hij niet meer. Maar daar gaat het ook niet om. Het is inmiddels wel volkomen duidelijk, dat Facebook’s advertentiesysteem misbruikt is voor politieke propaganda, en dat is eigenlijk wat ik hier duidelijk wil maken.
@5:
“Dit artikel gaat over fake nepnieuws = nieuws over een persoon”
Eh … nee ?
@3: Begrijp ik het dus goed als ik zeg dat er twee obscuur-makende mechanismen van informatie zijn: 1) het feit dat informatie van persoon naar persoon reist (jouw voorbeeld van emails en besloten groepen), en 2) het feit dat er heel veel informatie is, en dus bepaalde gedeelten verborgen blijven?
Dat eerste, daar blijf ik bij, is een soort briefgeheim en none of your goddamn business, en dat tweede is toch geen probleem? Kennelijk is het openbaar maar obscuur. Nou, dat zal dan wel betekenen dat het niet veel aanhangers heeft. Ik zie werkelijk het probleem niet.
Sowieso, mensen die van ‘nep-nieuws’ een probleem maken, hebben altijd een beetje het air van een mini-dictatortje over zich. Iemand die in emails wil kijken, of bepalen wat gepubliceerd mag worden en wat niet, en in ieder geval de wereld beziet als een stel idioten die niet weten wat waar of goed is, en die een filosoof-koning (meestal zijzelf) boven zich gesteld moeten hebben.
@6 Ja, maar dat is toch wijd en zijd bekend?
Ik zag een tijd terug al een interview met een vrouw die verantwoordelijk was voor de online campagne voor Trump. Die vertelde dat er gewoon intern jongens van Cambridge Analytica op dat hoofdkwartier zaten om uit te vogelen bij wie de propaganda over de vreselijke Hillary het meest in vruchtbare aarde zou vallen (ook al zo’n bijbels beeld, maar dan het evangelie: de parabel van de zaaier).
Ik meen dat ze ook vertelde dat de campagneleiding een ontmoeting met vertegenwoordigers van Facebook had, en dat gewoon is overeengekomen om gebruik te kunnen maken van de data die Facebook over gebruikers verzameld had, teneinde de boodschap bij die gebruikers terecht te doen komen, die daar de meeste interesse in zouden kunnen ehbben.
Overigens is het natuurlijk vooral ook aan het archaïsche systeem van het districtenstelsel en kiesmannen te wijten dat Trump er met de verkiezingszege vandoor ging. Hij had net genoeg stemmen in de beslissende staten om de race te winnen, ook al had ‘ie drie miljoen stemmen minder. Had de ‘popular vote’ gegolden, dan had Clinton gewonnen, zoals Gore in 2000.
Een van de opvallende bijkomstigheden is trouwens dat Hillary zich evenzogoed verliet op data-analyse om haar doelgroep te bepalen. Vrijwilligers belden deze mensen dan op de dag van de verkiezing om hen te herinneren/aan te sporen te gaan stemmen. De vrijwilligers meldden vervolgens dat ze nogal eens mensen aan de lijn kregen die teruggaven op Trump te zullen stemmen.
Die data-analyse slaat de plank blijkbaar ook wel eens mis, zoals de bankencrisis in 2008 heeft laten zien.
Niet alleen je modellen moeten kloppen, ook je data moet omvattend en actueel zijn.
@8: Het probleem is niet dat er informatie van persoon naar persoon reist of dat dat onopgemerkt gebeurd. Het probleem is, dat precies hetzelfde met desinformatie gebeurt.
“Iemand die in emails wil kijken, of bepalen wat gepubliceerd mag worden en wat niet’
Dat is nu juist precies wat ik niet wil. Maar daarmee gaat het probleem niet weg.
@9:
“Ik zag een tijd terug al een interview met een vrouw die verantwoordelijk was voor de online campagne voor Trump. Die vertelde dat er gewoon intern jongens van Cambridge Analytica op dat hoofdkwartier zaten om uit te vogelen bij wie de propaganda over de vreselijke Hillary het meest in vruchtbare aarde zou vallen (ook al zo’n bijbels beeld, maar dan het evangelie: de parabel van de zaaier).”
Precies … en aangezien ze ook wisten welke staten ze moesten winnen om genoeg kiesmannen te halen konden ze bijna op kiezer niveau werken.
“Ik meen dat ze ook vertelde dat de campagneleiding een ontmoeting met vertegenwoordigers van Facebook had, en dat gewoon is overeengekomen om gebruik te kunnen maken van de data die Facebook over gebruikers verzameld had, teneinde de boodschap bij die gebruikers terecht te doen komen, die daar de meeste interesse in zouden kunnen ehbben.”
Dat is helemaal correct.
“Overigens is het natuurlijk vooral ook aan het archaïsche systeem van het districtenstelsel en kiesmannen te wijten dat Trump er met de verkiezingszege vandoor ging.”
En dat is ook waar, natuurlijk. Maar nepnieuws is echt wel een wat breder probleem dan de Amerikaanse verkiezingen vorig jaar. Kijk maar naar die AZC rellen, bijvoorbeeld, of naar de Brexit.
“Een van de opvallende bijkomstigheden is trouwens dat Hillary zich evenzogoed verliet op data-analyse om haar doelgroep te bepalen.”
Ja, maar de Clinton campagne gebruikte geen nepnieuws. Sterker nog, Clinton was de meest betrouwbare kandidaat van iedereen die aan het circus meedeed.
“Niet alleen je modellen moeten kloppen, ook je data moet omvattend en actueel zijn.”
O ja, en eigenlijk zijn we pas net met het analyseren van dit soort dingen begonnen. Je moet je niet teveel vastpinnen op enkele studies. En de data is ook nog eens grotendeels in handen van private partijen. Maar daarover later meer ;)
@11 Aardig dat je nou juist deze voorbeelden geeft, want het waren nu juist de traditionele media die de campagne van de fact free propagandisten verspreidden door daar veel ruchtbaarheid aan te geven.
Ook traditionele media zijn namelijk gevoelig voor kijkcijferdwang, kuddegedrag, hijgerigheid, de angst om de boot te missen, onwetendheid, steeds sneller wordende nieuwsomloop/concurrentie met social media, en de angst om voor partijdig te worden versleten.
Dat alles leidt er toe dat men voortdurend babbelaars en stuntende charlatans maximale exposure biedt. Nigel Farage mocht talkshow aan talkshow aflopen om het Brexitverhaal aan de man te brengen.
De bus waarop stond dat Engeland wekelijks 350 miljoen pond naar de EU stond en dat men dat geld beter aan de National Health Services kon besteden, werd door de traditionele media breeduit in beeld gebracht. Voor kritische vragen was veel minder ruimte.
Ik geloof dat er afgelopen weekend nog zestien verschillende media-eenheden op de persconferentie van Thierry Baudet af kwamen om verslag te doen van zijn praatje over zijn (kansloze) aangifte tegen de minister van Binnenlandse Zaken, omdat die er in de Ien Daleslezing op had gewezen dat Baudet & co de rechtsstaat ondermijnen.
Journalisten vervolgens kwaad omdat Baudet hen schoffeerde door drie kwartier te laat te verschijnen en vervolgens zonder vragen te beantwoorden weer vertrok. Maar ze gaan die beelden wel gebruiken, want anders is het een verloren draaidag, snapt u? En dat weet Baudet ook.
Het Wildersproces idem dito. Werd vooral door de traditionele media uitgemolken. Terwijl het een theaterstukje was.
Sterker nog, propagandisten parasiteren vaak op de traditionele media, gebruiken hun clips om te zeggen: zie je wel, zie je wel: onze man wordt aangevallen door zus en door zo. En de MSM is allemaal op de hand van hun tegenstanders! Of negeert ons! Of zet ons in een kwaad daglicht!
@10: En ik zeg: er is geen probleem. En de voorbeelden van verkiezingscampagnes die je in een ander draadje aanhaalt, daarvan zeg ik: a) dit soort analyses totaal uitmelken binnen een first-past-the-post systeem is helemaal Amerikaans, van gaat van sport, tot koopgedrag, tot academische resultaten, tot verkiezingen, en b) het is een level playing field: Hillary had meer geld om uit te geven.
aandoenlijk onderzoekje *snift*
@13: Tsja, als je het niet als probleem ziet dat mensen misleid worden met incorrecte informatie, dan denk ik niet dat dit verder nog heel interressant voor jou gaat zijn.
interessant stuk!
Wat me echter wel van hart moet, is het volgende:
De nepnieuws brengende paradijselijke slang was op zich ook nepnieuws en werd/wordt al eeuwen gebruikt/misbruikt, om een groot deel van de mensheid een loer te draaien.
;-)
@12:
“Aardig dat je nou juist deze voorbeelden geeft, want het waren nu juist de traditionele media die de campagne van de fact free propagandisten verspreidden door daar veel ruchtbaarheid aan te geven.”
Ja … en dat is wat dit probleem complex maakt. De meeste huidige studies laten zien, dat nepnieuws eigenlijk vooral binnen kleine groepen intensief gedeeld wordt. Maar dat betekent niet, dat het geen invloed heeft buiten die groepen. Er zijn nog nauwelijks studies die dat in kaart hebben kunnen brengen, maar die invloed is er natuurlijk wel.
Je hebt volgens mij volkomen gelijk dat dat traditionele media de effecten van nepnieuws versterken, en ik wil deze media hier dan ook helemaal niet verdedigen, maar voor zowel Brexit, VS 2016, en de AZC rellen gold, dat er wel degelijk in de media te vinden was hoe het echt zat. Kijk alleen maar naar de explosie aan fact-checking initiatieven in de VS. Echter, dat soort berichten bereiken overduidelijk niet de mensen die ze zouden moeten bereiken.
Er is van alles en nog wat mis met de traditionele media, dat zal ik zeker niet gaan ontkennen, maar ze reageren op wat ze in de samenleving zien. Als die samenleving in de ban is van nepnieuws, dan zal de media daarop reageren, maar dat begint met het nepnieuws.
@16: Ah, ik gebruik graag metaforen met een dubbele bodem ;)
@17: Of zijn het misschien de media die naar willekeur allerlei geruchten en domme, irrelevante verhaaltjes op Twitter selecteren om te kijken of ze er een hype (=kijkcijfers) van kunnen maken? Zie het voorbeeld van Baudet’s moment dat Prediker noemt in @12:
Terug even naar je artikel.
Begrijp ik uit onderstaand citaat dat je voornaamste stelling iets te maken heeft met de aard van de internettechnologie?
Het doet me denken aan McLuhan uit de jaren zestig: het zijn de media zelf die de wereld veranderen, los van de boodschappen die er over worden verspreid. Interessante gedachten zonder veel empirische basis met een bias naar technologisch determinisme. Ik ben lange tijd een fan van McLuhan geweest, vond zijn verhalen over media als ’the extensions of man’ erg interessant. Maar ik geloof nu toch dat je de werking van de media pas goed kunt begrijpen als je ook de sociale context, de dominante cultuur en de economische omstandigheden meeweegt. Wordt het wel wat complexer, maar die uitsluitende focus op de media zelf, hoe revolutionair ze ook zijn, is toch wat te eenzijdig.
@19 Ik heb wel eens de ‘common wisdom’ voorbij horen komen dat zowel de nazi’s als Roosevelt aan de macht konden komen omdat ze beter dan hun tegenstanders gebruik wisten te maken van de mogelijkheden die het nieuwe medium radio bood.
Iets soortgelijks zou dan opgaan voor Steve Bannon, de partijdemagoog van Trump.
Sommige van McLuhans onderscheidingen, zoals een ‘koel’ medium van een ‘heet’ medium (Understanding Media, hfst 2) lijken me onbehulpzame metaforen, en McLuhan heeft in dat boek de neiging zich te verliezen in georakel (of geraaskal);
Maar zijn inzicht dat we ons niet zozeer blind moeten staren op de boodschap zelfmaar veeleer ook de aandacht moeten vestigen op hoe technologie onze interactie met de inhoud verandert, en dus onze ervaring en attitude tot die inhoud is wel de moeite van het overwegen waard.
Neem nu de introductie van de afstandsbediening. Toen ik opgroeide waren er twee publieke netten en dan nog een hoop buitenlandse zenders. Een afstandsbediening hadden we niet. Dat betekende dat als je de televisie van zender wilde veranderen, je naar het toestel moest lopen, je arm moest uitstrekken en een specifieke knop moest zoeken.
Het maakte ook dat je bij een avondje voor de buis dus vooraf ging zitten puzzelen in de TV-gids wat je wilde kijken. De introductie van commerciële televisie in de jaren negentig maakte dat er tal van kanalen bijkwamen. Een overvloed aan keuze. Dan is zo’n afstandsbediening wel handig.
Maar het betekent ook dat je relatie tot wat je bekijkt een andere wordt, want het werkt voor de TV zitten en ‘zappen’ totdat je wat vindt dat je aandacht enigszins kan vasthouden. Het maakt het mogelijk al zappende jezelf te vervelen voor de televisie (voorheen zou je eerder geneigd zijn de TV enkel aan te zetten om een specifiek programma te zien).
Een effect van het internet is bijvoorbeeld dat de aandachtsspanne van mensen afneemt. Ook internet maakt ‘zappen’ mogelijk, alleen noemen we dat surfen.
@15:
Nou ja, inderdaad. Misschien. Ik denk dat mensen minder misleidbaar zijn dan jij misschien zou denken (en bovendien verzet ik mij wel degelijk tegen misleiding, maar dan alleen op de man – zie ook mijn mening over Karin Spaink bijvoorbeeld). Maar twee dingen:
1) Ik mis een historisch perspectief. De verdeling pre-Internet / post-Internet is een beetje simplistisch. Mensen zijn niet gek en laten zich graag zo direct en zo compleet mogelijk informeren over zaken die hen werkelijk aangaan. Ook in de middeleeuwen. Ook in de vroege jaren van de krant. Ook tijdens de industriële revolutie, of de tijd van de telex, en al die fasen er tussenin of er voor. Ik denk persoonlijk dat we er grosso modo op vooruit zijn gegaan. Want het is ook heel simpel: mensen consumeren nieuws voor hun eigen doeleinden. Als het nieuws niet voldoet, gaan ze naar een andere bron. Als mensen dezelfde bron blijven raadplegen, ondanks het feit dat het nieuws kwalitatief niet voldoet, dan is het onderwerp waar de bron over bericht, kennelijk niet belangrijk genoeg en zien mensen het meer als amusement (zie Trump).
2) Je laten misleiden over nep-nieuws (omdat je denkt dat het belangrijker is dan het is) is ook weer zo wat. Deze hele discussie heeft een heel hoog turtles all the way down gehalte. In die zin verzet ik me tegen jouw these zoals ik me tegen Karin Spaink verzet: men kan dat whataboutery noemen, maar als men het moet hebben over de gevaren van het Internet, dan ken ik er nog wel een paar die hoger op het lijstje staan dan ‘nep-nieuws’. Er is ‘misleiding’ en ‘afleiding’ tenslotte. En er zitten maar 24 uur in een dag.
Behalve in al die gevallen waarin een dictatuur (denk aan fascisme bij de buren en communisme iets verder weg) zich daarvan bediende om al te veel vragen van de bevolking te voorkomen.
@19: Je hebt het artikel goed begrepen. De wereld is fundamenteel veranderd sinds de tijd van McLuhan, en dat zorgt voor problemen.
@3: Voordat internet er was hadden mensen het meestal wel in de gaten, als er nepnieuws werd verspreid onder grote groepen.
Je hangt het hele verhaal op aan internet als oorzaak van nep-nieuws.
Maar je zult dan toch eerst duidelijk moeten maken hoe het proces van nep-nieuws in zijn werk gaat. Want god zelf is nep-nieuws. Elke false-flag operatie is gebaseerd op nep-nieuws. De tulpenbollen manie is een aardig voorbeeld. Roddel en groepsvorming is de kern van nep-nieuwsgeloof.
Ben je op de hoogte van Memoirs of Extraordinary Popular Delusions van Charles Mackay?
Nep-nieuws verspreiding, aanhaken bij nep-nieuws, is een psychologisch proces, een sociologisch proces. Ik vraag me af of een technische benadering juist is. (als kun je natuurlijk altijd een technische beschrijving geven van hoe het internet zijn rol speelt. Dat lijkt me ook nuttig maar verklaren gaat je vanuit de technische invalshoek niet lukken).
Internet is geen oorzaak, het is een medium als alle andere. Mensen hebben nooit in de gaten als nep-nieuws wordt verspreid. Men leert het door schade en schande. Terugkoppeling door de realiteit. En zo zal het ook het internet vergaan.
Internet verandert de mens niet.
De werkelijkheid verandert de mens.
@20:
“Ik heb wel eens de ‘common wisdom’ voorbij horen komen dat zowel de nazi’s als Roosevelt aan de macht konden komen omdat ze beter dan hun tegenstanders gebruik wisten te maken van de mogelijkheden die het nieuwe medium radio bood.”
Ja, er zijn best wel wat ideeen over hoe nieuwe media helpen om ideeen te verspreiden. Neem de reformatie van Luther, bijvoorbeeld; het is geen toeval dat die vlak na de uitvinding van de boekdrukkunst begon, toen het net voor het eerst in de geschiedenis mogelijk was om informatie makkelijk over grote groepen en regio’s te verspreiden. En wat de nazi’s betreft, vergeet het toen gloednieuwe medium film niet; je hebt vast wel eens van Leni Riefenstahl gehoord. Ik denk, dat technologie een veel belangrijkere rol speelt in dit soort processen dan altijd wordt aangenomen. Maar je moet altijd uitkijken om te technologie dan maar meteen als ultieme verklarende variabele te zien; het speelt een belangrijk rol, maar het is niet het hele verhaal.
“Maar zijn inzicht dat we ons niet zozeer blind moeten staren op de boodschap zelfmaar veeleer ook de aandacht moeten vestigen op hoe technologie onze interactie met de inhoud verandert, en dus onze ervaring en attitude tot die inhoud is wel de moeite van het overwegen waard.”
Ik ken McLuhan’s werk niet zo goed, maar hier heeft hij volgens mij een heel belangrijk punt.
“Neem nu de introductie van de afstandsbediening …”
Mooi voorbeeld, inderdaad. Nou ja, als ik een beetje wil speculeren, dan wil ik best een verband leggen tussen de opkomst van Fortuyn en de invoering van commerciele televisie in Nederland. Dat kan ik zelf min of meer hard maken; Harry Mens’ Businessclass was zo ongeveer Fortuyn eigen medium geworden op een gegeven moment.
Maar goed, we beginnen inmiddels wel een beetje af te dwalen. Nogmaals, er valt van alles en nog wat te zeggen over traditionele media, maar waar ik me op wil richten zijn juist digitale media, omdat die een aantal nieuwe mogelijkheden bieden die er bij traditionele media nog niet waren.
@24:
“Je hangt het hele verhaal op aan internet als oorzaak van nep-nieuws.”
Aha. En dat is zeker waarom ik met voorbeelden uit Genesis, uit de 5e eeuw voor Christus, uit de 19e eeuw na Christus, en uit de vorige eeuw kom, toen er nog helemaal geen internet bestond ?
“Nep-nieuws verspreiding, aanhaken bij nep-nieuws, is een psychologisch proces, een sociologisch proces.”
Ja, maar het is ook een technologisch proces. En als je het wilt analyseren, dan moet je met de techniek beginnen, want als je niet weet hoe die techniek werkt, dan heb je geen flauw idee wat er eigenlijk gebeurt.
Verder, het is juist die techniek die fundamenteel is veranderd in de afgelopen 20 jaar. Mensen zijn niet veranderd; dezelfde psychologische en sociologische dingen die 10000 jaar geleden speelden zijn er nog steeds. Wat wel veranderd is, is dat er een infrastructuur is gebouwd waarme die dingen heel makkelijk misbruikt kunnen worden. Maar maak je geen zorgen, ik ben zeker van plan om aandacht te besteden aan niet-technische factoren. Sterker nog, als je echt wilt begrijpen wat er nu gebeurt, dan ontkom je daar niet aan.
@21:
“Ik denk dat mensen minder misleidbaar zijn dan jij misschien zou denken …”
Mensen baseren zich op de informatie die ze krijgen. Als die informatie niet klopt, maar mensen baseren zich er wel op, dan zijn ze in mijn boekje misleid. Die AZC rellen zijn een prachtig voorbeeld; de mensen waren allemaal doodsbang gemaakt voor verkrachtingen en criminaliteit. En eigenlijk kan je ze dat nog niet eens zozeer heel erg kwalijk nemen; de meeste informatie die mensen toen kregen wees erop dat dat het geval was. Het enige dat je mensen kwalijk kunt nemen, is dat ze niet hebben gezien dat die informatie eigenlijk desinformatie was.
“1) Ik mis een historisch perspectief. De verdeling pre-Internet / post-Internet is een beetje simplistisch.”
Tsja, sorry … dit is een weblog, geen uitgever. Ik wil best wel eens wat dieper de geschiedenis ingaan; de dingen waar Prediker en HansR mee komt zijn erg interressant, bijvoorbeeld. Maar we hebben op dit moment te maken met problemen die er niet waren toen er nog geen internet was, en aangezien er nu een hoop discussie is over nieuwe wetgeving richt ik me nu liever daarop.
@26: Sterker nog, als je echt wilt begrijpen wat er nu gebeurt, dan ontkom je daar niet aan.
Dan zijn we het op dat vlak iig met elkaar eens.
@23: Dat de wereld inmiddels veranderd is wil nog niet zeggen dat technologisch determinisme nu wel hout snijdt. Zoals in @26:
@25:
Wat betekent voor jou ‘hard maken’?
@27:
Ja, en mijn punt is: dat kun je een keer doen, of dat kun je twee keer doen, en bij sommige mensen kun je dat drie keer doen, maar dan gaan ze hun informatie ergens anders halen. Het is echt een consumenten-situatie. Je moet alleen een beetje vergevingsgezind zijn voor de tijd die iets kost om iets te leren.
Nou, ik bedoel eigenlijk dat de geschiedenis hierin heel relevant is. Omdat er allerlei parameters zijn aan informatie-overdracht (geografische afstand, afstand tot de bron, tijd, accuratesse, relevantie voor het publiek) die je in een n-assig universum kunt projecteren, en die door de geschiedenis heen een soort dansje maken door dat universum heen, waar best nog wel een aantal heel verrassende outliers in zitten. Maar ook zul je dan zien dat we er in het algemeen op vooruit zijn gegaan, meer slow and steady dan je misschien op basis van de dichotomie pre-Internet / post-Internet zou verwachten.
@21:
Wie dat denkt, is niet al te snugger of misleidt zichelf.
;-)
@29: Jos, even voor de duidelijkheid, ik ben helemaal niet bezig met “technologisch determinisme”. Mocht je het gemist hebben, mijn artikel begint met een aantal voorbeelden uit tijden dat er nog nauwelijks technologie bestond.
Met “hard maken” bedoel ik bewijs geven. Oftewel, feiten of redeneringen geven die de bewering ondersteunen.
@30:
“Ja, en mijn punt is: dat kun je een keer doen, of dat kun je twee keer doen, en bij sommige mensen kun je dat drie keer doen, maar dan gaan ze hun informatie ergens anders halen.”
Tot nu toe is daar weinig van te merken. Ik krijg eerder het idee van het tegenovergestelde.
“Maar ook zul je dan zien dat we er in het algemeen op vooruit zijn gegaan, meer slow and steady dan je misschien op basis van de dichotomie pre-Internet / post-Internet zou verwachten.”
Tsja, volgens mij maak ik in het artikel heel duidelijk dat ik vind dat we er op vooruit zijn gegaan. Ik krijg het idee, dat je bezig bent om mijn standpunten iets te verdraaien.
@24 God is geen nieuws. Misschien dat je de evangeliën nog als nepnieuws zou kunnen opvatten, in de zin dat ze in de tijd dat ze de ronde deden trachtten kond te doen over allerlei wonderbaarlijke gebeurtenissen rondom een wonderdoener; maar God is een voorstelling, die al duizenden jaren oud is en die blijkbaar bruikbaar is gebleken voor mensen in het dempen van hun onzekerheden.
Ara Norenzayan, hoogleraar psychologie aan de Columbia University werpt in ‘Big Gods: how religion transformed cooperation and conflict’, Princeton UP, 2013, zelfs op dat het geloof in goden die toezien op hoe mensen zich gedragen en zo morele codes legitimeren vermoedelijk een noodzakelijke stap was in het menselijke beschavingsproces.
Niet elk brokje desinformatie is trouwens nepnieuws. Niet alle propaganda is nieuws, en wat begonnen is als verse lasterpropaganda kan op een gegeven moment een standaard onderdeel van een samenzweringstheorie vormen: ideeën over een Joodse wereldsamenzwering bijvoorbeeld, nav de fictieve Protocollen van de Wijzen van Zion.
Nieuws is concreet en actueel. Op nieuws moet je de reactie kunnen voorstellen: ‘Heb je ’t al gehoord? Er blijkt dat… [vul hier het nieuwtje in]’.
‘God’ is geen nieuws. Dat Hillary en haar campagneman John Podesta een pedofielenring zouden hebben gerund vanuit de kelder van een pizzeria in New York, waar kinderen werden geofferd aan Satan, weer wel.
Als je een voorbeeld van nepnieuws wil hebben uit de voormoderne tijd, dan vormen berichten over joden die waterbronnen zouden hebben vergiftigd en de daarop volgende massahysterie en pogroms gedurende de pestuitbraken in het midden van de 14e eeuw een fraai (of eigenlijk: minder fraai) voorbeeld van middeleeuws ‘nepnieuws’.
@34: Evangelie betekent “Blijde Boodschap”; kennelijk werd het toch als een soort nieuws gezien in die tijd. Maar ik denk inderdaad, dat religie eigenlijk niet zoveel te maken heeft met geloof. Ja, dat is een paradox; wat ik eigenlijk bedoel, is dat het voor religie helemaal niet zo belangrijk is of mensen er echt in geloven; het is veel meer een vorm van sociale organisatie. Als je het werk van Norenzayan interressant vindt, dan is onderstaand paper ook wel wat voor je:
“The deification of historical figures and the emergence of priesthoods as a solution to a network coordination problem”
http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/2153599X.2015.1063001
@34: God is geen nieuws.
Toen god nieuw was was hij nieuws. En god bestaat niet dus hij was nep nieuws. En omdat god nog steeds gepropageerd wordt is hij nog steeds nep-nieuws.
Dat hij oud nieuws is, daar heb je wel een beetje een punt maar als ik jou was zou ik maar eens met wat evangelisten en missionarissen gaan praten want die hebben het altijd over het goede nieuws. En zo.
God is nep(-nieuws) en blijft nep(-nieuws).
Weet je trouwens zeker, dat je het niet over de punt aan het einde van de zin had willen hebben als nep-einde van de zin?
En verder gaat mijn reactie natuurlijk niet over god, maar dat weet je zelf ook wel. Als je dus reageert op zoiets, pak dan niet een zinnetje maar reageer op de inhoudelijkheid van de reactie. Ja? Dank u.
@36 Je gooit in die reactie (#24) van alles op één hoop:
1. Economische zeepbellen gebaseerd op misplaatste verwachtingen en kuddegedrag (Tulpenbollenmanie, vgl. nu met Bitcoinhype);
2. Metafysische verzinsels van duizenden jaren oud.
3. Allerlei geruchten die uit de duim gezogen zijn, maar die als een rondrazend vuurtje verspreid worden omdat ze een ideologische agenda dienen.
Het risico op begripsverwarring is daarbij behoorlijk aanwezig. Wil je de discussie zuiver houden, dan zul je conceptuele verwarring zoveel mogelijk moeten voorkomen. Anders gaan we namelijk langzaam maar zeker iedere hype en ieder verzinsel onder ‘nepnieuws’ scharen, en dat helpt niet voor het begrip. Integendeel.
Homeopathie berust ook op verzinsels en kwakredeneren, maar dat betekent niet dat ieder bericht over een studie waaruit zou blijken dat een significant aantal mensen er baat bij heeft, daarmee dus nepnieuws is. Het bericht kan namelijk best een accurate voorstelling zijn van de resultaten van zo’n studie.
En allerlei wilde verhalen over dat de prijs voor tulpenbollen of bitcoins al jaren in de lift zit en nu dramatisch stijgt, kunnen best feitelijk juist zijn. De bitcoin zat ook lange tijd in de lift, net als de huizenprijzen.
Nepnieuws? Het is pas nepnieuws als mensen concrete feiten uit hun duim zuigen, of dusdanig verdraaien dat het niet langer in verhouding staat tot de werkelijkheid. Een plaatje van een blonde Zweedse vrouw onder het bloed nummer zoveel die door een roedel asielzoekers zou zijn verkracht bijvoorbeeld, waarbij dan later blijkt dat het om een Roemeense vrouw blijkt te gaan in een campagne tegen huiselijk geweld – daar moeten we aan denken bij nepnieuws.
Of Thierry Baudet die een artikel linkt op een hoaxsite vol berichten over een antivaxxarts die op slinkse wijze is vermoord, of hoe dode mensen worden verwerkt tot compost.
Dat is nepnieuws, dat is waar we het over hebben en dan begin jij over ‘God’ en de tulpenbollenhype. Mag ik dat discussievervuiling noemen, of is dat nepnieuws?
Dunning-krugereffect @prediker. En onwil.
Dat maakt toch wel de discussie op het internet.
Dat gaat Lennart vast wel ergens verwerken.