OPINIE - Na een onvoltooide formatie heeft de coalitie van VVD en PvdA geprobeerd in een regen van akkoorden draagvlak te ritselen. Het kan moeilijk anders. Maar de voorman van “paars met de bijbel”, Alexander Pechtold, roept met zijn zelfvoldaanheid vragen op.
Voldoet onze democratie nog bij het leiding geven aan het openbaar bestuur? Hebben politici eigenlijk verstand van besturen? Is er een balans tussen lastenverhoging en hervormingen? Schuiven we met budgetten of wordt er serieus aan realisatie van een visie gewerkt?
Het zijn enkele vragen die het recent gesloten Herfstakkoord, tussen kabinet, D66, ChristenUnie en SGP, bij me oproept. Ik geef een aantal aantekeningen bij deze vragen ter overweging.
Voldoet de democratie?
De ‘Politikverdrossenkeit’ leek sterk toegenomen: het land werd beheerst door het gevoel dat de politiek niet serieus bezig was met de problemen. Vooral Pechtold verweerde zich tegen dit sentiment, hij voelde de noodzaak te laten zien dat “Den Haag het wel kan.”
De pogingen om draagvlak voor het beleid te vinden lieten en laten het probleem zien: de politiek is voortdurend te laat, compromissen en akkoorden worden vervolgens gedropt in de bureaucratie, teneinde te worden doorgerekend en bekeken op uitvoerbaarheid. De politieke fragmentatie en het te laat ontstaan van beleidslijnen heeft een sterk negatieve invloed op de ambachtelijke kwaliteit van het beleid. Een voorbeeld is het woonakkoord: binnen twee weken was de kern er van onderuit gehaald door rapporten van Johan Conijn (pdf), het Centraal Fonds Volkshuisvesting en het CPB.
In hoeverre dat opnieuw het geval zal zijn met dit Herfstakkoord moet nog even worden afgewacht. Feit is wel dat de meeste politici nu doordrongen waren van het feit dat ambtelijke specialisten binnen de departementen, met tientallen tegelijk hebben zitten rekenen, schrijven en denken, om de onderhandelaars niet geheel te laten ontsporen. Daarvoor zijn ze door menig spreker bedankt.
Of politiek gekozen vertegenwoordigers van het volk leiding kunnen geven aan het bestuur in dit land is nog steeds de vraag. Ze hebben de schijn tegen.
Verstand van besturen?
Hebben politici wel verstand van besturen? De vraag stellen is hem beantwoorden. Politici hebben te maken met de intimiteit tussen hun werk en de media: ze moeten snel scoren, ingewikkelde boodschappen in 140 tekens kunnen samenvatten en soundbites kunnen bedenken en uitspreken. Maar als je politici op die eigenschappen rekruteert, kun je niet verwachten dat je mensen hebt met een macro-sociologisch en bestuurskundig inzicht.
De alom aanwezige media vragen een oordeel, een opvatting, een standpunt. Het typerende voorbeeld is het proefverlof van de moordenaar van Fortuyn. De enig juiste stelling is: daar ga ik niet over. Maar zelfs de beweeglijke Rutte kwam daar niet op. Dat belastte de besluitvorming van zijn partijgenoten bewindslieden in hoge mate.
Paul Frissen heeft recent, in “De fatale staat”, gepleit voor een secundair of nog trager gedrag van de overheid. Soms moet je op je handen gaan zitten, want niets doen is vaak beter dan wel iets doen. Ik heb het wel eens de ADHD-overheid genoemd. Niet altijd is tempo, handelen en beleid noodzakelijk.
Onze politiek zou minder sterk de ambitie moeten hebben een ADHD-bestuur leiding te geven. De rekrutering van de politici zou zich moeten richten op het vinden van een reflexiever soort mensen.
Lastenverhoging en hervormingen?
De verhoging van de lasten is gemakkelijker dan hervormingen doorvoeren. De kritiek op deze begroting is dat er te weinig wordt hervormd, te veel lasten worden verhoogd, waardoor het economisch herstel wordt geremd. Maar is dit verwijt van gemakzucht terecht? De liberalen pleiten doorgaans voor een kleine en sterke overheid. Maar wat doen zij daar aan?
De werkelijkheid van het regeren is weerbarstig: kleine stappen zijn onvermijdelijk. Maar in welke richting gaan die schuifelpasjes dan? Als hervormingen worden arbeidsmarkt, kindregelingen en woningmarkt genoemd en ook hoe de koopkracht wordt ontzien. Ik heb met leesbril en nog groter makende glazen naar de teksten gekeken, maar echt overtuigend is het beeld niet.
Ik zou per departement een vorm willen zoeken, waarmee de werkelijkheid wordt gestuurd, een vorm die kosteneffectief en eenvoudig is. Tenminste: als een oordeel is gegeven of die sturing nodig is. Want over veel sturingsambities kun je de noodzaak betwijfelen. Het is maar de vraag of ons parlement daartoe bevoegd is. De vastlopende overvloed aan regels en complexiteit is een product van ons gehele parlement, dat graag en snel wil handelen en voor alle algemene regels ook weer uitzonderingen en specificaties bedenkt.
Een voorbeeld: de Belgische bouwregelgeving is aanzienlijk eenvoudiger dan de onze, samengevat ongeveer: “bouwen zult gij doen volgens de regelen der kunst.” Als een dak lekt of een gebouw instort, dan heb je de regelen der kunst niet goed toegepast. Verdere detaillering zou ook aan de gemeenten kunnen worden overgelaten. Als de gemeente A er een potje van maakt, dan blijkt dat uit publiciteit over instortingen en regelt de markt een correctie.
Schuiven met budgetten?
Hoe betekenisvol is dit herfstakkoord? Het lijkt moeilijk vol te houden dat het over veel gaat: er worden enkele miljarden verschoven, maar het zijn kleine percentages van de begroting. De arbeidsmarkt vaart een beetje wel, maar het gaat over duizendtallen en andere invloeden (wereldhandel, schuldenplafond in de VS, oorlog in olierijk gebied) zijn oneindig veel belangrijker.
Wordt er aan een visie gewerkt? Er is een verschuiving te zien: de lasten op consumptie worden wat groter. Dat lijkt wel aardig.Maar de problemen van onze democratisch geleide vorm van openbaar bestuur zijn er nog volledig.
– De behoefte om de eigen achterban te bedienen, door algemene en simpele regels ingewikkelder te maken dan nodig;
– de politieke behoefte om de media te bedienen met ferme standpunten en snelle maatregelen;
– de politiek beperkte visie op de besturingsprocessen in de samenleving: wat moet het Rijk, wat moet een gemeente, wat kan worden overgelaten aan instituties?
Als de coalitie daar nu eens aandacht zou besteden/ De liberale visie is “kleiner en sterker.” De sociaal-democraten zijn voor efficiënt en sociaal. Het pragmatisch Bijbelse randje dat nu rond de coalitie ontstaat, zou voor nieuwe inhoudelijke impulsen moeten zorgen. Het schuiven met een paar miljarden is onvoldoende om uit de crisis te komen.
Reacties (13)
De Belgische regelwetgeving in de stijl van ” Als een dak lekt of een gebouw instort, dan heb je de regelen der kunst niet goed toegepast” is decennia in Nederland toegepast op de bouw met het gebruik van asbest met als resultaat:
http://www.sp.nl/onderzoek/rapport_asbestdrama.pdf
Het waren de Europese regels die hier verandering afdwongen.
Om eens wat tegengas te geven op het gesundes Volksempfinden dat de regeldruk te hoog is. Die druk op sommige gebieden mag best eens wat worden opgevoerd b.v. door doelmatige controles van de arbeidsinspectie en ontduiking cao’s, met overeenkomstig hogere boetes. Fiscale fraudes en wetshandhaving is nog zo’n voorbeeld dat nog geld oplevert ook.
@1, handhaving van al geldende regels is volgens mij niet wat er met verhoging van de regeldruk bedoeld wordt. Maar het zou inderdaad wel een goed idee zijn.
@2: Omgekeerd sta ik niet te juichen bij het “bevechten van de regeldruk” als dat vooral inhoudt dat voor de gezondheid cruciale arbo- en milieuwetgeving, alsmede ontslagrecht versoepeld worden.
“Er is een verschuiving te zien: de lasten op consumptie worden wat groter.”
Dat klinkt mij in de oren als het vergroten van de sociaaleconomische verschillen, want lagere inkomens zijn een groter deel van hun inkomen kwijt aan consumptie.
@1: zeker waar. Overigens zijn er meer drama’s: denk aan spaanplaat en formaldehyde uit meubels en vloerbedekkingen. Ik bepleit ook nergens een afwezige overheid of vrijheid blijheid. Het gaat me om eenvoud. Of de Belgische manier de goede is, kun je betwijfelen. Maar een zo gedetailleerde bouwregelgeving als wij hebben? Kunnen we revolutiebouw vermijden zonder codificatie van gezond verstand? Dat is een beetje mijn kernvraag.
@2: ook eens. We zijn tamelijk selectief in onze aandacht en ons toezicht. Maar kunnen we ons doel bereiken met wat simpeler mechanismen en organisatievormen?
@3/4: correct: ik denk ook dat de verschuiving van lasten naar consumptie denivellerend werkt. Daar heb ik veel bezwaar tegen. Maar zie mijn slotvraag: als VVD en PvdA het eens zijn over de rol van de overheid, wat is die rol dan? Hoe wordt hij kleiner? Ik denk door versimpeling van regels. Hoe wordt hij sterker? Ik denk door slimmer organiseren.
Maar hoe gaan we dat dan doen? Ik vind dat schuiven met potjes, ter verdediging van kleine belangen, niet om aan te zien. De grote dingen blijven zo buiten alle aandacht.
@2:
Regels die niet nageleefd (hoeven te) worden kunnen nooit regeldruk opleveren.
@6: de regeldruk wordt berekend op basis van het theoretisch naleven van de regels. En bovendien worden de meeste regels niet nooit nageleefd: er zijn er altijd wel die het wel na trachten te leven, en die krijgen dus te maken met extra nadelen. (Waarmee bovendien duidelijk wordt dat wel-nalevers actief nadeel ondervinden van hun cooperatieve instelling. Een kwalijke zaak.)
De complexiteit van de Nederlandse wetgeving is onder meer een gevolg van onze coalitie- en poldercultuur. Regelgeving wordt altijd weer voorzien van allerlei mitsen en maren, uitzonderingen en kanttekeningen, om tegemoet te komen aan de wensen van diverse achterbannen.
De ironie is dat de lobby-organisaties van het bedrijfsleven hier in grote mate aan bijdragen, terwijl diezelfde organisaties altijd weer klagen over de regeldruk.
Vragen om een visie gaat misschien te veel in tegen de tijdgeest: het einde van de ideologieën. Iets waar een populist als Wilders goed van weet te profiteren. Hier vond een aardige beschouwing daarover: http://stophetgevaarwilders.blogspot.nl/ Akelig is hoe daar ook de Tea Party wordt aangehaald als voorland voor Nederland.
@9, volgens mij is de VVD op dit moment veeeeel gevaarlijker en destructiever. Zij zijn immers degenen die een economisch beleid voeren dat niets oplost, die alle problemen in de zorg en huizenmarkt onbesproken laten, een beleid creeren dat denivellerend werkt, en de rechtstaat uithollen. (Oh, en de PvdA ook trouwens. En hel en verdoemenis voor Plasterk. Maar het is toch in eerste plaats de visie van de VVD die hier uitgedragen wordt.)
… en straks stemmen al die mensen er gewoon weer op.
Ik kan Wilders niet eens meer als een kwade genius zien. Het kabinet weet zonder hem veel zaken nog veel sneller ten gronde te richten.
@5: “Maar zie mijn slotvraag: als VVD en PvdA het eens zijn over de rol van de overheid, wat is die rol dan? Hoe wordt hij kleiner?”
Door de PvdA gewoon te laten opgaan in de VVD en daarna de macht over te dragen aan het bedrijfsleven?
@0 “over veel sturingsambities kun je de noodzaak betwijfelen”
De keuze voor die politiek en de bijbehorende politici is een keuze voor de noodzaak, waarvan gemakshalve wordt aangenomen dat die ook goed uitvoerbaar is.
“Wordt er aan een visie gewerkt?”
Weer een dik vaag rapport dat nauwelijks gelezen wordt, maar wel het nodige gekost heeft?
@11: niet precies, maar warm ben je wel. Als we de overheid te groot en door zijn ingewikkeldheid ook te zwak vinden, dan moeten er behulpzame constructies worden gevonden.
Wat zijn dat? Verkochte overheidsbedrijven? De NS lijkt me geen inspirerend voorbeeld. Straks beginnen ze ons drinkwater te verkopen aan de markt.
Corporatieve arrangementen? Zoiets als woningcorporaties? Ze bestaan al ruim een eeuw, maar het geleuter over effectief toezicht houdt maar niet op.
Andere vormen van belasting? Japanse bedrijven zorgen voor verzekeringen van hun mensen, ziekte, pensioenen, enzovoort. Het spreekt niet vanzelf dat wij veel geld innen via belasting, om dat vervolgens weer op ingewikkelde wijze te gaan herverdelen.
Dit soort dingen bedoel ik.
Maar helaas: we schuiven wat met budgetten, niemand tevreden of gelukkig. De PVV hoeft alleen maar stil te zitten.