Machtswisseling in Portugal?

De linkse gedoogpartijen van de socialistische minderheidsregering in Portugal hebben vorig najaar een groot risico genomen. Ze verwierpen de begroting van premier António Costa (foto) met als gevolg dat nieuwe verkiezingen noodzakelijk werden om de politieke stabiliteit in het land te herstellen. Zondag a.s. mogen de Portugezen weer hun stem uitbrengen. De socialisten leken aanvankelijk nog op een meerderheid te kunnen rekenen. Maar in een recente peiling neemt hun voornaamste concurrent, de centrum-rechtse PSD de leiding over. Dat zou tevens de weg kunnen openen voor een andere waarschijnlijke winnaar, de rechtsextremistische Chega! (Genoeg). Partijleider André Ventura is er vast van overtuigd dat hij met een flinke winst straks aan de regering kan deelnemen.

Ressentiment

Portugal is jarenlang verschoond gebleven van populistische rechts van het type Wilders-Le Pen. Drie jaar geleden brak Chega! door met 1 % van de stemmen, goed voor één zetel in het nieuwe parlement. Lokale verkiezingen vorig jaar lieten al zien dat de partij met 4% in de lift zat. Bij de presidentsverkiezingen kreeg Ventura bijna 12% van de stemmen. Nu staat Chega! op 7 à 8% in de peilingen voor de verkiezingen van zondag. Ook in Portugal groeit het ressentiment tegen de grote partijen.  Sinds de Anjerrevolutie in 1974, toen een einde kwam aan het fascistische bewind van Salazar, domineren twee politieke partijen de Portugese politiek: de socialistische PS en de centrum-rechtse PSD (die alleen in naam sociaaldemocratisch is). Ventura’s populariteit stijgt door zijn scherpe aanvallen op het huidige regeringsbeleid die -anders dan in het verleden- veel aandacht krijgen in de media. Hij kon een punt maken bij het proces tegen een corrupte ex-minister. En hij valt de socialisten aan op hun steun voor minderheidsgroepen (zoals Roma). De kritiek op het coronabeleid van de regering heeft hem ook wind in de zeilen gegeven. Zijn economisch program is rechts: minder staatsinterventie, vermindering van de uitkeringen van degenen “die niet willen werken en afhankelijk zijn van sociale uitkeringen”. Verder is Chega! voor levenslange gevangenisstraf voor moorden en chemische castratie voor kindermisbruikers en tegen abortus en euthanasie.

De schim van Salazar

Achter het groeiende rechtspopulisme doemt het fascistisch verleden van Portugal weer op. Ventura’s verkiezingsleus ‘God, Vaderland, Gezin en Werk’ is bijna gelijk aan een bekende slagzin van Salazar. Aanhangers van het regime van de voormalige dictator steunen Ventura. Hun voorbeeld is het Spaanse Vox, dat het socialisme erger vindt dan Franco. Herinneringen aan het fascisme zijn in Spanje en Portugal bij velen inmiddels al weer weggezakt. De PSD lijkt er geen problemen mee te hebben. PSD-leider Riu Rio heeft Chega! niet uitgesloten als gedoogpartij. Op de Azoren is deze constructie al een feit nadat de PS daar in november de regionale verkiezingen verloor.  Als de PSD de grootste zou worden, en Chega! komt, ook al is het op grote afstand, als derde partij uit de bus kan het politieke landschap van Portugal flink veranderen.

Een stotterende zwarte vrouw

De breuk tussen de socialisten en hun voormalige linkse partners (het Linkse Blok en de Communisten) lijkt niet meer te herstellen. Een ‘grote coalitie’ (PS en PSD) is op dit moment ondenkbaar, dus moet Costa in deze verkiezingen een absolute meerderheid krijgen.  Als hij die niet krijgt, waar het op basis van de laatste peilingen naar uitziet, kan hij misschien nog een nieuwe gedoogpartner vinden in de Portugese Partij voor de Dieren PAN (Pessoas-Animais-Natureza, Mensen, Dieren, Natuur).

Of de andere groene partij, Livre (Vrijheid), het parlement nog gaat halen is de vraag. In 2019 won Livre één zetel. Die werd bezet door Joacine Katar Moreira, oprichter van een organisatie voor zwarte vrouwen in Portugal. Zij raakte al snel in conflict met de partij en ging als onafhankelijk parlementslid verder. De bestrijding van het racisme, seksisme en de dekolonisatie van de Portugese geschiedenis waren haar speerpunten. Moreira, oorspronkelijk afkomstig uit de Portugese kolonie Guinee-Bissau, heeft zich met haar standpunten veel haat op de hals gehaald,  vooral uit de hoek van Chega! Ook vanwege haar stotteren werd ze hard aangepakt. Moreira ziet daarin overeenkomsten met wat zij als het fundamentele probleem wil bestrijden: het gebrek aan respect voor minderheden. Veel Portugezen vinden dat kleur er niet toe doet. Premier Costa is van Indische afkomst, maar maakt daar geen punt van, zegt men.  Maar Joacine Katar Moreira heeft deze consensus opgezegd. Ze noemt Portugal een structureel racistisch land. Ze heeft na de breuk met Livre geen onderdak gekregen bij een andere partij, dus ze komt niet terug. Maar de strijd gaat door. ‘Ze hebben me niet klein gekregen’.