COLUMN - Leefstijl heeft een zeer grote invloed op onze gezondheid. Niet roken, genoeg bewegen en het eten van veel groenten kan zo’n tachtig procent van alle hart- en vaatziekten voorkomen, aldus de Wereldgezondheidsorganisatie, vorige week in het nieuws. Volgens het bericht stelt cardiologe Janneke Wittekoek dat jonge mensen hun ‘getallen’ (bloeddruk en cholesterolwaarden) zouden moeten kennen, opdat ze tijdig hun leefstijl kunnen aanpassen.
Zij houdt een pleidooi voor ‘leefstijlgeneeskunde’, omdat ‘veel ziekten en klachten mede worden veroorzaakt door leefstijlfactoren. Dit pleidooi is gevat in een brief van 21 artsen, wetenschappers en publicisten aan de Minister van Volksgezondheid.
Bij Nieuwsuur stelde Janneke Wittekoek dat ze mensen ‘bewust wil maken dat een gezonde leefstijl echt veel beter voor je is.’ Maar liefst de helft van alle patiënten lijdt namelijk aan een leefstijlgerelateerde aandoening. Het verbeteren van de leefstijl zou daarom op jaarbasis 3 tot 10 miljard aan zorggeld kunnen besparen.
Ondanks de nieuwe naam Leefstijlgeneeskunde is deze nadruk op kennis en bewustwording niet nieuw. Al decennialang zijn nationale gezondheidsprogramma’s gericht op bewustwording: van het belang van bewegen, niet roken, minder drinken en het eten van groenten en fruit (en minder vet en suiker). Het enige min of meer nieuwe element erin is dat leefstijlartsen nu de expliciete taak van promotors en bewakers krijgen.
Maar gaat dat ook werken?
We hoeven dus alleen maar meer kennis te krijgen en ons bewust te worden om die miljarden aan zorggeld te besparen. Maar klopt dat ook?
Op een congres (en vervolgens op Twitter) verzuchtte dezelfde Janneke Wittekoek dat maar liefst 80 procent van de mensen die proberen hun leefstijl te veranderen, terugvalt in de oude gewoonten. Tachtig procent!
Wat zegt dit? Dat mensen massaal willoze slappelingen zijn, of dat het concept leefstijlverandering op uiterst dubieuze uitgangspunten gefundeerd is? Ik denk het laatste en zal uitleggen wat de problemen zijn.
Een gebrek aan bewustzijn is niet het probleem
Ten eerste is het gebrek aan bewustzijn niet echt het probleem. Mensen weten best dat groenten en fruit gezond en dat roken en drinken ongezond zijn. Toch eten maar heel weinig mensen genoeg groenten en fruit, toch blijven mensen roken of beginnen ze weer na een stoppoging en toch haalt meer dan de helft van de Nederlandse bevolking (55 procent) de richtlijnen voor bewegen niet. Dat laat zien dat bewustzijn niet de primaire drijfveer is bij het maken van keuzes.
Veel belangrijker zijn gewoonten en verleidingen. Ons consumptiegedrag wordt voornamelijk bepaald door oerinstincten en impulsen. Marketeers (en biologen en psychologen) weten dit. Of we nu op station Utrecht lopen of bij een supermarkt, drogisterij of bouwmarkt komen: overal liggen verleidingen en de drempel om toe te geven is zo laag mogelijk.
En daarin zijn ze behoorlijk succesvol. Voor hun omzet dan, niet voor onze gezondheid. De recente groei van de economie vertaalde zich in een stijging van consumptie van chips, cola, energydrinks en sigaretten.
Leefstijl is sociaal bepaald
Het tweede probleem ligt in het begrip leefstijl. Dat suggereert een willekeurige persoonlijke keuze, terwijl leefstijl niet alleen in hoge mate bestaat uit gewoonten, vaak van huis uit al meegekregen, maar ook nog eens in hoge mate sociaal bepaald is. Je werkt, eet, drinkt, rookt, beweegt en kiest zoals je directe omgeving dat doet.
Mensen zijn groepsdieren en de keuzes die wij maken passen bij onze (directe) leefomgeving: sociaal milieu, woonomgeving, familieachtergrond. We gaan naar de sportschool omdat onze collega’s, vrienden en familie dat ook doen. We zoeken naar goedkeuring en begrip, en we vermijden het liefst hoon en afwijzing.
Leefstijl is bij uitstek gekoppeld aan sociale omgeving, kijk maar naar wat er gebeurt als je wél als enige er een specifieke, afwijkende leefstijl op na wil houden: de moeder die haar zoon op een dieet van louter rauw voedsel wilde grootbrengen, moest onderduiken om haar kind niet kwijt te raken. Overigens wordt het volgen van een voedings- en beweegadvies op doktersrecept vaak wel gesteund door de omgeving, reden waarom een leefstijlbenadering bij diabetes 2 wél werkt.
Leefstijl is vaker gevolg dan oorzaak
Maar het belangrijkste probleem is dat veel elementen uit wat wij leefstijl noemen juist een gevolg zijn van tamelijk dwingende factoren in plaats van de oorzaak. Het is zo makkelijk om te denken dat overgewicht het gevolg is van een foute leefstijlkeuze en even op te lossen is met wat wilskracht, beweging en een dieet. Dit is echt een misverstand. De ongezonde voedselomgeving is de belangrijkste oorzaak en je genen bepalen in hoge mate wat het effect daarvan is. Daarbij spelen persoonlijke factoren zoals uitsluiting en trauma niet zelden een bepalende rol.
Wanneer je vraagtekens zet bij de mate van keuzevrijheid ten aanzien van leefstijl, wordt vaak meteen geroepen dat mensen geen willoze slachtoffers zijn. Het geloof in eigen keuze zit inmiddels diep bij ons ingebakken. Zelfs artsen en medisch personeel hebben vooroordelen over mensen met overgewicht, met gevolgen voor de zorg die de patiënt ontvangt.
Artsen moeten beter weten
Psychiater Dan Cohen, hoofd van een metabole polikliniek, pleitte er in het NRC zelfs voor om de solidariteit met mensen die ‘ziek zijn door hun leefstijl’ af te schaffen. Pas als ze aantoonbaar hun best doen om af te vallen en genoeg te bewegen, verdienen ze hulp, aldus deze arts.
Hij is niet de enige, en indien het onzalige plan om leefstijlgeneeskunde in te voeren inderdaad doorgang vindt, worden artsen bewaker van onze morele gezondheid, niet onze fysieke. Het is de zoveelste variatie van een beschavingsoffensief, met dit keer artsen als rechter én beul. Terwijl artsen verdorie kunnen wéten dat overgewicht een complex medisch probleem is. Het staat in hun boeken.
Een gezonde samenleving
Kunnen mensen dan helemaal niets doen om gezond te leven? Natuurlijk wel. Op individueel niveau is het fijn om hulp, begrip, voorlichting en begeleiding te krijgen. Bijvoorbeeld van hun arts, waarbij die arts er vóór en niet tegen de patiënt is.
Maar het zijn primair de voedingsindustrie, tabakslobby en alcoholsector die de miljarden aan zorgkosten veroorzaken en er een goede boterham aan verdienen. Zij zijn het die een onoverzichtelijk woud van verleidingen hebben geschapen.
Daar mag best eens flink in gekapt worden, bijvoorbeeld door veel hogere belastingen en beperkende maatregelen. De overheid moet ophouden met het steunen van deze lobby, en het preventiegeld niet langer steken in ‘bewustwording’, maar in concrete maatregelen die ons dagelijks leven gezonder maken.
Gezonde bedrijfslunches, het aanbieden van gezonde maaltijden op scholen zodat kinderen veel minder de behoefte hebben om vette hap supermarkt of snackbar te gaan halen. Het inbouwen van natuur en beweging (niet per se sport) in de school- en werkdag. Het bestrijden van armoede, het beter verdelen van arbeid, het reduceren van stress, fijnstof en geluidsoverlast, het controleren op voedselveiligheid.
Het is tijd dat de overheid nu eens een gezonde keuze gaat maken.
Dit artikel van socioloog en pedagoog Mieke van Stigt verscheen eerder op Sociale Vraagstukken.
Reacties (39)
Het bestrijden van armoede, het beter verdelen van arbeid,
Moar socialisme! als een soort cure-all haarlemmerolie voor alle maarschappelijke problemen. zo kennen we ‘em weer.
Een beetje nuance graag! Het is primair de “voedingsindustrie” (wat een lelijk woord trouwens) die ervoor heeft gezorgd dat we voedsel in overvloed hebben voor een enorm lage prijs. Overgewicht is een luxeprobleem, en ik vraag me serieus af of dat moet worden “opgelost” door het afschaffen van de luxe. Wil je liever dat mensen aan de bedelstaf raken door duur voedsel dan? Dat is namelijk wel de keerzijde van die medaille.
Het socialistische medicijn tegen elke kwaal: hogere belastingen! Het mes snijdt aan twee kanten: je bereikt er je doel mee én incasseert geld. Jammer alleen dat dat geld wordt verdiend over de ruggen van de consument.
Dat lijkt een wilde gok, maar het stelt hoe dan ook weinig voor in vergelijking met het totale gezondheidszorgbudget.
Het probleem met het eten van groenten is de lage voedingswaarde. Om aan je dagelijkse calorieën te komen moet je daar grote hoeveelheden van eten (en kopen), een luxe die voor Jan Modaal niet is weggelegd. Om de gewone man meer keus te geven, zou het beter zijn de belastingen te verlagen. En om het minimumloon af te schaffen. Mensen die iets om handen hebben zijn minder geneigd zich uit verdriet vol te proppen met snoep.
Beetje rare naam, dat leefstijlgeneeskunde. Het gaat gewoon om preventie, niet om genezing.
@3:
mmmh:
Als je van het begin af aan gezond leeft heb je gelijk.
Maar het terugbrengen van bijvoorbeeld te hoge cholesterolwaarden en/of te veel “spek”, zou men toch ook wel gezondmaking/genezing kunnen noemen.
@4: Dat lijkt me een heel gevaarlijke stap op de glijdende schaal van zaken ziekte noemen. Uiteindelijk hebben ze het in het artikel ook over hart- en vaatziekten, dus stiekem erkennen ze zelf ook wel dat wat extra spek of een te hoge cholesterol nog geen ziekte is.
@2: Het klimaatprobleem, fijnstof in de steden, verkeersongevallen door omschakeling naar zomertijd, jicht en reumatiek: allemaal op te lossen door het minimumloon af te schaffen!
De voedingsindustrie ontleent haar bestaansrecht eigenlijk uitsluitend eraan door te knoeien met eten. Er een kunstmatige meerwaarde aan toevoegen (naast een flitsende verpakking vooral verkeerd vet, zout en suiker). Maar als ze dat niet doet, is het eten ook eten. En gaandeweg komen we er nu achter dat dat knoeien met eten altijd wel ergens verkeerd uitpakt, maar ja: intussen zijn Unilever, Honig, Knorr etc dusdanig groot dat ze niet meer terug kunnen. Dus om door te kunnen knoeien met eten, moet de politiek ook maar gaan knoeien in het beleid. En zitten we met de bizarre situatie dat eten waar niet mee is geknoeid, toch een stuk duurder is.
Niettemin is dit probleem heel breed. We worden van alle kanten opgejaagd en menigeen kan dat niet meer bijbenen en weet van achter niet meer wat van voor nog goed voor hem is.
’t Is dat het onderwijs niets meer mag kosten, anders kon daar de schooldag beginnen met twee uur sport en een gezond dieet gepromoot worden door het oeuvre van Drs. P. uitputtend te behandelen. Die bezong immers menig groente en fruit.
En predikte revolutie op de markt.
Het klimaatprobleem, fijnstof in de steden, verkeersongevallen door omschakeling naar zomertijd, jicht en reumatiek: allemaal op te lossen door het minimumloon af te schaffen!
En bij overgewicht en roken te beginnen over armoede en verdelen van arbeid… alsof daar een causaal verband tussen zit.
@6:
Ik vraag me af de jeugd wel zo enthousiast wordt van knolraap, lof, schorseneren en prei …
@7:
Er zit zeker een verband, dat wordt elke keer weer gevonden …
@9: “causaal” he.. dat domme mensen *en* arm *en* dik zijn geloof ik graag. als arme student was ik niet dikker dan nu, eerder omgekeerd
on topic: wat een pedagoog – die haar onderzoek over pesten commercieel uitbaat en daarnaast met eigen bedrijf bijklust voor de FNV – te zeggen over een gezonde leefstijl is mij een groot raadsel. Zeker als haar tegenstanders gerenomeerde medici zijn. Pedagoog versus cardioloog en het onderwerp is “preventie van hart en vaatziekten”: lijkt me vrij duidelijk wie de autoriteit is.
@10:
Het is wel heel belangrijk voor je om aan te geven dat jij niet tot de domme mensen behoort, of niet ?
@11:
“Op een congres (en vervolgens op Twitter) verzuchtte dezelfde Janneke Wittekoek dat maar liefst 80 procent van de mensen die proberen hun leefstijl te veranderen, terugvalt in de oude gewoonten.”
Goh … zou hier geen sprake zijn van een cardioloog die niet snapt wat er gebeurt, en een pedagoog die haar kennis gebruikt om dat uit te leggen ?
@2
Uitgerekend groente is goedkoop. En dat er niet zo veel calorieën in zitten, dat klopt. Maar dan maar een beetje minder overgewicht hè.
Laten we eens kijken wat een maaltijd bij McDonalds kost, daar eten dagelijks vele duizenden mensen in ons land. Ik ben een stevige eter, dus ik eet een Big Mac van € 3,75. En nog een Maaltijdsalade Caesar van € 5,90. Samen € 9,65
http://www.snack-nieuws.nl/dit-is-de-complete-prijslijst-van-mcdonalds-2016/
Maar wat kun je zelf voor een kleine 10 euro maken met groente?
Even googelen: https://www.supermarktaanbiedingen.com/product/jumbo-biologische-rode-kool-1000g
Een kilo rode kool voor € 1,28, nog biologisch óók. Ik mag dan een stevige eter zijn, maar ik krijg een hele kilo kool niet op. En natuurlijk eet ik er nog wat aardappelen bij. Maar ik kom láng niet aan die kleine 10 euro. Zelfs niet als ik er nog een klein stukje vlees bij zou eten. (Diervriendelijk uiteraard)
Het is dus een onzin bewering dat groente een luxe is die voor Jan Modaal niet weggelegd is. Het is juist alles wat ongezond is, wat een luxe is! Een zak Lay chips is in de bonus bij AH voor 1,29. We zijn een dermate verdorven cultuur dat een nutteloze zak chips ongeveer even veel kost als een kilo biologische rode kool.
Ander voorbeeld: een kilo biologische peen € 1,59 bij AH. Dat is de prijs van een kroket! Een zak patat krijg je al nergens meer voor dat geld. Toch zie ik bij de FEBO de zaak altijd afgeladen vol staan met etend volk. Is dat die 1% dan waar ze het altijd over hebben?
@3
Het riekt naar iemand (Janneke Wittekoek) die oude wijn in nieuwe zakken aan ons probeert te slijten. We weten met zijn allen best wel wat goed en wat niet goed voor ons is. Maar het is veel aantrekkelijker om op de bank te liggen, al TV kijkend, met een zak chips in de hand.
En dat JW dan ook nog eens bloeddruk en cholesterolwaarden aan jonge mensen probeert te slijten is natuurlijk helemaal van de zotte. Dat riekt naar pastoor die met de hel dreigt. Ordinair bang maken dus. Je zou er een trauma van krijgen!
@14:
Ja, en? Een kroket bevat ongeveer even veel energie als een kilo wortelen, maar in wortelen zitten vrijwel uitsluitend suikers. Dat is laagwaardig voedsel, als het je überhaupt al lukt die kilo weg te krijgen.
Een volwassene zal per dag zo’n 2500 kcal nodig hebben. Jouw worteltjes leveren je 330 per kilo. Die acht kroketten krijg ik wel weg, maar jouw gerecht met 7,5 kilo peen vreet je zelf maar op.
@16
Je punt was dat groente een luxe is die niet voor Jan Modaal is weggelegd. En die onzinnige stelling kom ik vaker tegen. Die stelling is pertinent onwaar. De vuistregel is ongeveer 2 ons groente per dag. Dat kost ca 30 cent in mijn voorbeelden. De praktijk is dat Jan Modaal liever een kroket gaat halen bij de FEBO (Rundvleeskroket € 1.60)
Uiteraard gaat niemand 7,5 kilo peen eten.
@16 e.a. Wie aan het eind van een dag winkelen of avond stappen trek krijgt, heeft ook liever een snelle vette hap, dan dat die eerst nog een uur of wat met scherpe pannen en hete messen in de weer moet.
Onze smaak wil vet en suiker omdat dat sinds we rechtop konden lopen de schaarse energiebronnen waren.
En toen gooide de industriële revolutie roet in het eten. Ze kreeg ook nog eens subsidies op de productie van suiker en vet zodat we nu met een overdaad daarvan zitten. Daarom zal het probleem net zo maatschappijbreed moeten worden aangepakt als de tekst van Drs. P. en niet alleen maar dat minimumloon verlagen, want dat betekent alleen maar dat ook de goedwillende pauper zich niet eens wat basiskeukengerei kan verloorloven. Door hem op een houtje te laten bijten, verdwijnt die plank voor je kop nog niet.
@8:
Met van Googelen kan zelf de slechtste kok(kin) er wat lekkers van maken.
@18: dan dat die eerst nog een uur of wat met scherpe pannen en hete messen in de weer moet
ja een broccoli stomen kost echt uur. :p pannekoek
Haha, Janneke Wittekoek is een studiegenoot van me. In het tweede jaar kreeg ik nog eens een groene condoom met pepermuntsmaak van haar. /off_topic
@20: Nu, Nieuw! Het Analist Afval Dieet. Eet alleen tot snot gestoomde broccoli!
@22: “tot snot” als je een uur met “hete pannen en messen” in de weer gaat. En als gestoomde broccoli “afval” voor je is, verdien op je 60ste een hartaanval. wel ambulance en ziekenhuisopname voor eigen rekening graag.
@22:
Hij heeft waarschijnlijk geen wok ;-)
Welvaartsziekte.
Alles kopen, veel eten en drinken, ongezonde rommel word je mee doodgegooid. Begint bij kinderen al in de mac, met ingrediënten in het eten, die zorgen voor verslavende tendensen.
Ik merkte het vanmiddag weer naar een glas cola, drink ik bijna niet, gelijk weer zoiets van, kan net zo goed die hele fles leegdrinken in de hitte.
Vroeger toen we het niet goed hadden waren we conservatief met ons eten en dronken we thee met een klein koekje. Het eten waren aardappelen met een mals stukje vlees. Dat was veel gezonder dan nu met die rommel in het vlees.
Gaan we weer biologisch eten, helaas allemaal veel te laat als je de dertig bent gepasseerd. Dan is je lichaam als het ware al aangetast.
@23: Ik had wellicht beter “Val af met het analist-dieet” kunnen schrijven.
Het probleem blijft dat een veel te groot deel van de bevolking tijd, geld kennis of mogelijkheden ontbeert om zich van een ambachtelijk bereide eenvoudige doch voedzame maaltijd te bedienen.
De industrie bedient deze opgejaagde zielen met bremzoute manjetronkost en energiedrankjes. Terwijl ze meer zouden hebben aan eens goed kunnen uitslapen..
@26.
Klopt nachtrust is belangrijk.
Veel mensen doen onnatuurlijk werk, met een zittende werkhouding wat ook niet gezond is. En denken dat met een beetje sporten te kunnen compenseren. Terwijl sporten kunstmatig is. Beetje zweten zoals bij squashen. Dat is voor mensen die al gezond zijn, niet voor dikbuiken.
Weer een maakbaarheidsgedachte. Terwijl nooit in de geschiedenis alle mensen normaal gezond waren. Altijd dikkonten en magere latten. Dat hoort er bij.
Op het werk is iemand die wil afvallen. In plaats van gewoon water drinkt hij cola sugarfree. Lachwekkend toch!
Het probleem blijft dat een veel te groot deel van de bevolking tijd, geld kennis of mogelijkheden ontbeert om zich van een ambachtelijk bereide eenvoudige doch voedzame maaltijd te bedienen.
je doet alsof dit India is. mensen hebben gemiddeld wel drie smartphones en bestellen twee keer in de week van thuisbezorgd oid maar hebben onvoldoende geld om gezond te leven?
anders gezegd: in dit tijdperk van enorme materiele welvaart en een overvloed aan informatie (denk internet) hoe krijg je het uit je strot om te beweren dat men het aan middelen ontbeert?
‘Ken je waarden’ = ‘om de twee maanden een spuit in je elleboogholte’. Zorgkosten stonden vorig jaar voor 70+ miljard Euro op de rijksbegroting.
@29.
Typisch een opmerking een van een te hoog opgeleid persoon, die denkt dat alles volgens de ratio verloopt. Daarom zijn er ook zo veel mensen bij de GGZ, ook veel te hoog opgeleiden.
Juist middels de materie willen zij zich zo onderscheiden van het klootjesvolk. Maar het klootjesvolk heeft het met minder goed naar de zin terwijl zij naar verre oorden moeten vliegen en dure concerten gaan, en veel uit eten bij restaurants waar ze het klootjesvolk niet zien. En natuurlijk sporten om een goddelijk fake lichaam te krijgen.
@29:
Materiele welvaart die lang niet iedereen ten goede komt:
Ik weet niet of het je is opgevallen, maar de voedselbank “wint aan klanten.”
Des te schrijnender is het dat Rutte & Co de BTW op levensmiddelen hebben verhoogd.
@32.
Nee hoor, dat is niet de reden. De mens is emotioneel in besluitvorming als het om eten gaat, lui als het om sporten gaat, en kijk teveel tv of surft teveel om een goede nachtrust te hebben. Zo zit de mens in elkaar. Want gezond leven is vaak zeer kunstmatig tegenwoordig geworden. Als je die hardlopers doodlopers ziet, mensen bij de biologische supermarkt. Hele dag op kantoor. Etc. In de auto naar het werk vijf km verderop. Stressig. Etc.
@2: “Wil je liever dat mensen aan de bedelstaf raken door duur voedsel dan?”
Of wil je liever dat mensen aan de bedelstaf raken door “het minimumloon af te schaffen”?
Wordt het eerst eens met jezelf eens, voor je je verwarde gedachten hier neertypt.
@17:
Bij nader inzien denk ik dat je gelijk hebt: gezond voedsel hoeft niet duur te zijn en ongezond voedsel niet goedkoop. Chips, cola en energydrinks (@0) zijn niet gezond en ook niet goedkoop.
Het is best mogelijk een goede maaltijd op tafel te zetten voor een redelijk bedrag, maar dat is niet per se heel makkelijk. Niet iedereen is goed in koken en/of neemt daar nog de tijd voor.
@29: Die middelen worden niet eerlijk verdeeld. Onderaan de loonschaal kan men amper rondkomen (en dat ze dat niet hebben geleerd kun je ze ook niet verwijten) en bovenaan weten ze van gekkigheid niet wat met al dat afgeroomde geld te doen en wordt er en masse onroerend goed van gekocht zodat voor de gewone man de huisvesting onbetaalbaar wordt, wat weer resulteert in inwonende kleinkinderen in een eengezinswoning. Nooit rust. Zie ook @32 en @33
@36:
Bedoel je dat de inkomens verschillen? Is het pas eerlijk als iedereen even veel te besteden heeft?
Smaak is aangeleerd en daarmee is smaak te veranderen. Van jongs af aan wordt je volgepropt met teveel zout, suikers en transvetten. Daarop raakt je gevoel voor smaak afgestemd en daarmee zijn je voorkeuren bepaald. Ongezond eten wordt lekkerder dan gezond eten. Het veranderen van dat proces vergt wel wat van de mens:
1. Een doel, weten wat je uiteindelijk bereikt en weten waarom dat doel zo nastrevenswaardig is.
2. Discipline, want je gaat ’s avonds op de bank zitten met tyfusveel zin in chips, niet in worteltjes. En het weten dat smaak uiteindelijk verandert, dat je uiteindelijk onpasselijk wordt van de geur van frisdranken, taartjes en toetjes.
Veel geld voor nodig? Niet echt.
Veel cognitieve vermogens nodig? Beetje.
Verder kunnen kijken dan je neus lang is? Heel erg.
Beschikken over voldoende inhibitie? Ontzettend.
Nou is het helaas pindakaas zo dat de natuur hard is. En dat dus de mensen met een beetje cognitieve vermogens, die verder kunnen kijken dan hun neus lang is en over voldoende inhibitie beschikken over het algemeen ook de mensen zijn die in de alledaagse praktijk over iets meer middelen beschikken dan al die mensen die bovenstaande moeten ontberen.
https://mens-en-samenleving.infonu.nl/psychologie/103634-zelfbeheersing-leidt-tot-later-succes.html
Ouderwets huisartsenrecept te spekvorming:
Je driemaal daags aan tafel vol eten en niets er tussendoor.