Kunst op Zondag | about blank

“Wit is een oude meester”

U zult vorige week wellicht de wenkbrauwen hebben gefronst bij het “lezen” van een nagenoeg lege aflevering van Kunst op Zondag. Een aflevering zonder titel (en dan ook écht zonder titel), gevolgd door veel wit dat plots eindigde in Grrr…

Eén van de bijgevoegde tags deed vermoeden dat het om een inspiratieloze aflevering ging en dat de auteur zich daar over kwaad maakte (Grrr…). Het viel niemand op dat het juist om een uiterst geïnspireerde aflevering ging, die handelde over het wit in de kunst.

Het was een visueel gedicht. Eerst het ijskoude wit dat even voortduurde en afsloot met het Grrr… dat in deze context van alles kan betekenen: het rijmt op het ijskoude of het is zelfkritiek op dit staaltje conceptuele kunst of de puntjes geven aan dat de kijker/lezer er zelf iets aan kan toevoegen.

Ik vreesde een scheldkanonnade in de reactievelden. Waar ik het lef vandaan haalde zo maar ruimte leeg te laten. Sommigen lezers dachten misschien dat Kunst op Zondag door een virus getroffen was en daarom een “about blank”-pagina te zien was. Of men reageerde helemaal niet, bang besmet te raken.
Niets van dat alles. De vorige Kunst op Zondag was “about blank”, omdat het over het wit in de kunst ging.

Hoewel velen vraagtekens zetten bij een wit schilderij, het wordt zelden aangevallen. Twee keer is een wit doek belaagd. In 2007 liet kunstenares Rindy Sam haar rode lippen achter op het witte canvas van Cy Twombly. In 1997 spoot kunstenaar Aleksandr Brener een felgroen dollarteken op Suprematisme 1920-1927 (een wit kruis op lichtgrijze achtergrond) van Kazimir Malevich.

Het zou best wel eens diezelfde Brener kunnen zijn, die nu een toegangsverbod heeft bij het Stedelijk Museum Amsterdam, omdat hij schilderijen van Marlene Dumas en Luc Tuymans onder wil plassen. Een revival van zijn destijds geschreven boek “Een ondergezeken pistool”?

Maar dat terzijde. De meeste witte schilderijen worden met rust gelaten. Boven dit artikel zie je “Suprematistische compositie: wit op wit” (1918), eveneens van Malevich. Je ziet meteen dat het om twee tinten wit gaat. Er is ook geen wit schilderij dat echt wit is.

Robert Ryman – Untitled, 1965-1966.

Robert Ryman – Six Aquatints (White on White), 1975.

Jasper Johns – White flag, 1995.

Alleen wit kan zo nietszeggend zijn dat een extra bewerking het boeiender maakt?

Jan Schoonhoven – Metrical quadrate relief, 1968.

De vraag is hoe een wit schilderij in een museum of galerie moet worden getoond. Vaak zijn de muren wit. De lijst om het schilderij maakt dan het verschil. Maar er zijn andere expressieve witten. Daniel Warsham bewerkt de muren zelf.

Daniel Arsham – Wrapped Figure, 2012.

Daniel Arsham – Sideways Clock, 2012.

En natuurlijk de vele witmarmeren beelden.

Thom Puckey – Figure with Luger and Nazi Regalia, 2011.

Als wit het niets of de leegte zou symboliseren, waarom dan de kunst niet helemaal onzichtbaar gemaakt?

Jeppe Hein – Invisible Labyrinth, 2005.

De Griekse dichter Simonedes (ca. 556 – 468 v.Chr.) zei: Schilderen is stille poëzie, en poëzie is sprekend schilderen. Als we aan het wit in de kunst denken, ontkomen  we niet aan poëzie. Waar de witregel wellicht even belangrijk is als de geschreven regel. In het boek Leegte, leegte die ademt van hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde Yra van Dijk is het typografisch wit in de poëzie zelfs nader onder de loep genomen.

Als ode aan het wit sluiten we af met het gedicht ‘Wit’ van de dichter K. Schippers.

Het wit tussen regels
Ook het wit tussen woorden

Dat is iets anders dan
‘daar staat niets’
of
‘daar gebeurt niets’

Wit wordt gezien
omdat het op papier
niet alleen is

Vergezeld wit geeft richting aan ogen

Richting lijkt er ook altijd
te zijn als je gewoon
om je heen kijkt: toch hoeft
er niet speciaal iets te gebeuren

Dat is het verschil met papier:
zolang er wit is
volgen er meestal wel
scènes of gebeurtenissen

Wit is een oude meester