Klassenstrijd in Amerika

Op 5 maart heeft Michael Moore een redevoering gehouden in Amerika, in Madison, Wisconsin; niet als succesrijke filmer, maar als een Amerikaanse variant op Lenin. De aanleiding was dat het recht van vakbonden om collectief te onderhandelen over arbeidsvoorwaarden, door de republikeinse meerderheid dreigde te worden afgeschaft.

Op 9 maart verscheen Moore in de talkshow van Rachel Maddow (zie video beneden): hij legt uit dat de democraten absent wilden zijn, omdat er een regel is voor een quorum, een minimaal aantal volksvertegenwoordigers dat aanwezig moet zijn bij een besluit. De democraten dachten het voorgenomen besluit tegen te houden, door afwezig te zijn. Maar de republikeinen vonden dat ook zonder een quorum wel kon worden besloten en deden dat ook met de stem van één dappere republikein tegen.

Michael Moore had er een woord voor: klassenstrijd. Rachel Maddow hoefde eigenlijk geen vraag te stellen: Moore stelde vast dat de werkende klasse zich al dertig jaar laat beroven, zonder in opstand te komen. En nu worden de rechten van Henk en Ingrid afgepakt. Hij herhaalde zijn stelling dat 400 Amerikanen rijker zijn dan 50% van de totale bevolking. Hij zwaaide ook met handboeien voor de rijken. Een miljoen mensen is inmiddels zijn woning kwijt geraakt, maar Amerika is niet failliet. Het geld is alleen op verkeerde plekken terecht gekomen, door misdaden en hebzucht, zo stelde hij.

Amerika kent geen klassenstrijd, zoals Europa. Werner Sombart vroeg zich ooit af waarom er geen socialisme bestaat in Amerika? Op die vraag zijn allerlei antwoorden mogelijk en ook gegeven. Nog onlangs probeerde Tony Judt daarvoor ook een verklaring te vinden in zijn zwanenzang “Ill fares the land…”
Ook Arabische landen hebben geen rebels proletariaat. Tenminste, dat dachten we. Inmiddels roept men op vele plekken om revolutie: autocratische heersers verdwijnen, maar daarmee is het systeem nog niet veranderd. De vorm van die evolutie is bijzonder: niet een wanhopige onderklasse komt in actie, maar een redelijk opgeleide klasse van perspectiefloze jongeren en ondernemers. Het begon allemaal met een Tunesier die marktkoopman was en zichzelf uit woede en frustratie in brand stak.

De verschillen met het Europa van 1989 zijn ook evident: het communisme had voor stagnatie en armoede gezorgd en de vermoeide heersers in Oost Europa hadden hun ‘Wille zur Macht’ verloren. In de Arabische landen zijn de heersers niet minder autocratisch; maar zij hebben het gerief van een voortdurende dollarstroom voor hun olie en kopen daarmee de bereidheid van hun onderdanen om hun bestuur te aanvaarden. Tot nu: de jongeren, de werklozen, de goed opgeleiden, de vrouwen accepteren hun onderdrukking niet meer.

Terug naar Amerika: de ‘American Dream’ zit diep in het systeem verankerd. Dat val je niet aan, dat bespot je niet, want op een dag heb je er zelf voordeel van en wordt je onmetelijk rijk. Dat geloof kreeg een knauw van de crisis: miljoenen verloren hun huis, hun baan, hun toekomst. Hun medische kosten en risico werden onbetaalbaar en ondraagbaar, maar een verplichte verzekering was in strijd met de droom, misschien zelfs in strijd met de Constitutie. Rare jongens, die Amerikanen.

In Wisconsin barstte een ruzie uit over het recht collectief te onderhandelen. Waarom precies, doet er even niet veel toe. Er was onrust, die door de politieke polarisatie niet oplosbaar was. De democraten kozen voor afwezigheid en vluchtten. En Michael Moore schreef, in een soort woede-aanval een manifest, vol met ouderwetse retoriek uit de klassenstrijd, reisde naar het hart van de onrust en sprak.

En nu dan op 9 maart het vervolg: een onbekend konijn uit een onbekende hoed, een formeel besluit in strijd met de wettelijke vereisten. Demonstraties, volle pleinen. Michael Moore roept op tot een “student walk out” op vrijdag 11 maart. Hij denkt kennelijk aan het plein in Cairo. Maar de machthebber in Amerika is niet een oude militair, maar de eerste zwarte en jonge president Obama. Er is in Amerika iets anders aan de hand. Judt schreef: “inequality is corrosive. It rots societies from within”. (Ill fares the land…p.21)
Michael Moore is radicaal, zijn optreden dapper, de ontvangst van zijn stellingname meer dan opmerkelijk. Er waart een spook rond in Amerika, het spook dat vindt dat het tijd wordt voor een rechtvaardiger samenleving, voor een nieuw moreel kompas, voor meer gelijkheid. Dit spook is bezield door Adam Smith: “No society can surely be flourishing and happy of which the far greater part of the members are poor and miserable.”

Ik weet niet of er organisatie schuilt achter Moore. Wij maken ons druk over de verhoudingen in de Arabische landen, want de rekening van de onrust betalen we bij het tanken. Misschien moeten we meer kijken naar de sociale kwaliteit van de samenleving in Amerika. Twee jaar geleden werd de wereld in een economische crisis gestort, die de Amerikaanse lichtzinnigheid bij het lenen als oorzaak had. Het ziet er niet erg naar uit dat de politiek voor stabilisatie zorgt. Republikeinen en Democraten voeren eigenlijk een ‘civil war’ met elkaar, alleen geschoten wordt er nog niet. Ik hoop dat Moore zo verstandig is een kogelvrij vest te dragen.

Visit msnbc.com for breaking news, world news, and news about the economy