Joodse Lobby

Ze was decennialang de onbetwiste ‘grande dame’ van de Amerikaanse politieke journalistiek. Helen Thomas, inmiddels negentig jaar oud, liep al vijftig jaar mee in Washington. Ze mocht zitten op de voorste stoel in de persfoyer van het Witte Huis en legde Amerikaanse presidenten regelmatig met lastige vragen het vuur aan de schenen. Wat had ze immers te verliezen?

Meer dan je zou denken, zo bleek onlangs. Een pittige uitspraak in het voorbijgaan, gefilmd op een mobieltje, maakte afgelopen zomer een einde aan Thomas’ lange carrière als politiek verslaggeefster. Inmiddels heeft het beroepsgilde van Amerikaanse journalisten zelfs de stekker uit de ‘Helen Thomas Award’ getrokken, een oeuvreprijs voor journalistieke veteranen zoals zijzelf. Helen Thomas is in de kringen die er toe doen in rap tempo een besmet individu aan het worden: een sociale leproos.

Nu moet gezegd worden: mevrouw maakt het er zelf ook wel een beetje naar.

Het begon allemaal met een vriendelijk gesprekje van twee minuten in het park voor het Witte Huis, waar rabbijn David Nesenoff de correspondente tegen het lijf liep en zijn twee zonen aan haar voorstelde. Beiden wilden journalistiek gaan studeren. Of zij nog tips voor hen had. Thomas reageerde enthousiast: “Beslist doen. Daar word je absoluut gelukkig van. Je kunt de mensen informeren en je blijft altijd bijleren.”

Uitglijder

Tot zover geen vuiltje aan de lucht. Totdat de rabbijn haar vroeg of zij in verband met de vieringsdag van het Joods-Amerikaanse erfgoed nog iets kwijt wilde over Israël. Daarop liet de moeder-overste van de Amerikaanse politieke journalistiek een verbale granaat vallen: “Zeg hen dat ze op moeten zouten uit Palestina.” Op de vraag waar “ze” dan heen moesten antwoordde Thomas “Laat ze teruggaan naar Polen, Duitsland en Amerika, en waar ze maar vandaan komen”.

Bot, lomp en om meerdere redenen niet bijster snugger ook. Dergelijke opmerkingen laten zich gemakkelijk kwaadaardig uitleggen. Op z’n minst riep het de vraag op of Thomas soms niet wist dat de Joden uit die contreien waren gevlucht vanwege de eeuwenlange pogroms en de nasleep van de Holocaust. Ook verzuimde Thomas duidelijk te maken over wie ze het nu eigenlijk had: alle Israëli’s of alleen de kolonisten op de West-bank? Een mediarel was geboren, en Thomas moest het veld ruimen als Witte Huis-correspondent.

Maar goed, dan kun je nog zeggen: die vrouw is negentig en de vraag overviel haar. Ze is duidelijk geen jodenhater, want dan zou ze die rabbi en zijn zonen niet hartelijk te woord hebben gestaan. Ze flapte er uit wat op haar lever lag. Als ze door had gehad dat die telefoon diende om het gesprek te filmen, had ze hopelijk een meer gekwalificeerd antwoord gegeven.

Bovendien is ze van Arabisch-Libanese afkomst en derhalve betrokken, en hadden Israëlische soldaten een week eerder nog negen Turkse activisten van het dek van een hulpkonvooi naar Gaza geschoten. Het had allemaal genuanceerder gemoeten, maar geef die vrouw wat krediet. Eén flater doet een journalistieke carrière van vijftig jaar niet teniet. Dat was ook de aanvankelijke reactie van Hagit Limor, voorzitter van de Society of Professional Journalists:

“De meerderheid [van de raad van ons bestuur] is van mening dat dit een eenmalige uitglijder is die niet afdoet aan de levenslange staat van dienst van mevrouw Thomas. Het is die staat van dienst die we eer bewijzen.”

Iets met een ezel en een steen…

In plaats van haar uitspraken te nuanceren en nader te kwalificeren deed Thomas er afgelopen december echter nog een schepje bovenop:

“Het Amerikaanse Congres, het Witte Huis en Hollywood, Wall Street zitten allemaal in de zakken van de Zionisten”, zei Thomas: “Geen enkele twijfel.”

Hierop bevraagd voegde ze er een kleine week later in een radiogesprek aan toe:

“Ik ben gewoon van mening dat de mensen ingelicht moeten worden over wie de baas is over de opinievorming in dit land.” (‘I just think that people should be enlightened as to who is in charge of the opinion in this country’)

Ding-dong! Hoe kan iemand, die al vijftig jaar in Washington meeloopt, zulke dingen zeggen? Heeft ze niet meegekregen wat John Mearsheimer en Stephen Walt is overkomen, toen deze twee verder keurige academici in 2006 in een stuk betoogden dat “de Israël-lobby” onevenredig veel invloed heeft op de Amerikaanse politiek? Het politicologisch duo was zo vermetel kritische kanttekeningen te plaatsen bij het gegeven dat het Midden-Oostenbeleid van de VS in politiek en media steevast wordt bekeken en gewogen vanuit een Israëlisch perspectief, alsof Israëls belang altijd noodzakelijk samenvalt met het Amerikaanse; en de bolwerken die dit zo trachten te houden.

Men hoeft maar te luisteren naar congresleden die schoorvoetend erkennen dat ze zich wel twee maal bedenken voordat ze iets doen dat tegen het zere been is van pro-Israëlische belangengroepen, of in ogenschouw te nemen hoe Obama, Joe Biden en Hillary Clinton in de aanloop naar de presidentiële verkiezingen van 2008 en in daaropvolgende jaren de zegen van AIPAC in de wacht trachtten te slepen door op haar landelijke conferentie nadrukkelijk hun commitment aan de veiligheid van de Joodse staat uit te spreken, om te zien dat Mearsheimer en Walt een punt hebben.

Ik geloof niet dat Obama ook naar een bijeenkomst van de National Rifle Association is getrokken om te benadrukken dat het recht op het wapenbezit bij hem in veilige handen is, of bij de tabakslobby om zijn onwankelbare toewijding uit te drukken aan de individuele vrijheid om sigaretten te consumeren. Maar om AIPAC, volgens eigen zeggen “Amerika’s meest vooraanstaande pro-Israël lobbygroep”, kunnen de democratische presidentskandidaten blijkbaar toch niet heen.

Wat Mearsheimer en Walt trachtten te duiden, is dus niet geheel en al uit de lucht gegrepen. Toch werden beide professoren subiet en zonder pardon publiekelijk gevierendeeld. In figuurlijke zin dan.

Antisemitische stereotypen

Deels was dat omdat hun kritiek precies de politieke status quo in gevaar dreigde te brengen waar zij de vinger op trachten te leggen, maar deels ook vanwege de heftige emoties die dergelijke beweringen oproepen, vanuit de associatie met klassieke antisemitische stereotypen. Begrijpelijk: de voorstelling van ‘de Joden’ die via allerlei schimmige instituties aan de touwtjes van het wereldgebeuren trekken, maakt deel uit van oude en hardnekkige antisemitische samenzweringstheorieën, die onder meer in de nazi-propaganda een prominente en uitermate kwalijke rol hebben gespeeld. ‘De Joden’ zouden zowel achter het bolsjewisme zitten als achter het kapitalisme (banken en de oorlogsindustrie). Roosevelt zou ‘de Joodse zaak’ dienen. Daarmee werd het Joodse volksdeel, in de woorden van Goebbels, “de vleesgeworden demon” die de volken op verborgen wijze tergde en ziek hield.

Dergelijke gruwelfantasieën hebben zeer reële gruwelen mogelijk gemaakt. Het is dan ook niet zo gek dat Joodse belangenorganisaties acuut uit hun vel springen wanneer iemand vandaag de dag begint over “de Joodse lobby” of de “Israël-lobby” die met tien dikke vingers in het Amerikaanse buitenlandbeleid zou zitten. Deels is dat een aangeleerde pose, één die steevast het gewenste effect sorteert; maar daarachter ligt wel degelijk een terechte gevoeligheid en beduchtheid jegens al wat maar zweemt naar een herintreding van de antisemitische lasterfabeltjes en gruwelsprookjes, die Joodse gemeenschappen in Europa tweeduizend jaar lang hebben geplaagd.

Wie daar geen rekening mee wenst te houden, en als een driftige olifant door de porseleinwinkel banjert, bewijst de publieke discussie geen dienst. Van-dik-hout-zaagt-men-planken-uitlatingen als dat “de zionisten” Amerika’s belangrijkste politieke, financiële en culturele instituties in hun zakken zouden hebben zitten, dragen wellicht bij aan de persoonlijke status tot cult-held in sommige rabiaatlinkse kringen, maar ze doen de publieke discussie meer kwaad dan goed.

Hollywood

Wie heeft Helen Thomas trouwens op het oog met die “zionisten” die de dienst uit zouden maken in Hollywood? Steven Spielberg (vast omdat Jaws en ET, Indiana Jones en Jurassic park zo’n duidelijk pro-Israëlisch sentiment uitdragen)? Joodse studiobazen? Zijn Amerikaanse Joden dan automatisch (rechts-)zionistisch? En indien zo, hoe beïnvloedt hun kijk op het wereldgebeuren dan precies de zakelijke beslissingen die ze maken, en wat betekent dat concreet voor de films die ze produceren en financieren? Daar zou ik dan toch concrete voorbeelden van willen zien, met notulen uit bestuursvergaderingen of memo’s van hogerhand waaruit blijkt dat bepaalde films juist wel of juist niet gemaakt kunnen worden of een pro-Israëlische inslag of neoconservatieve draai meekrijgen.

Hollywood produceert honderden films per jaar waarvan de meeste onschuldig of in ieder geval hersenloos vermaak. Als “de zionisten” Hollywood zouden aansturen – een zeker science-fiction stereotype dringt zich hier op – zou men dan bijvoorbeeld niet veel meer films met een positieve link naar Israël verwachten? James Bond die samenwerkt met de Mossad. Ben Stiller die als niet-Joodse Amerikaan uit alle macht in het IDF tracht te komen omdat het Israëlisch fotomodel waar hij verliefd op is (Bar Refaeli) een jaar legerdienst heeft, om maar wat te noemen.

Ik zal toch eens een script naar de Grindhouse-franchise sturen voor een horrorfilm met Palestijnse zombies die Joodse kindertjes proberen op te eten, met een wanhopige kolonistenvader die tevergeefs de laatste clip van zijn uzi op zijn belagers leegschiet. Als Helen Thomas gelijk heeft over Hollywood, word ik ongetwijfeld met open armen ontvangen.

Ja, ik weet het, er zijn een hoop films en series (Jack Bauer!) met Arabische terroristen, maar dat zou zomaar iets te maken kunnen hebben met de combinatie van anti-Amerikaanse sentimenten in het Midden-Oosten en het verschijnsel van Arabisch-nationalistisch en islamitisch geïnspireerd terrorisme, zoals we dit kennen vanaf de jaren zeventig. Ik begrijp best dat de Amerikanen de ETA en de Rote Armee Fraktion minder tot de verbeelding vinden spreken. En als het niet tot de verbeelding spreekt, komt de investering er niet uit.

Documentatie

Voor aandeelhouders en zakenbankiers geldt hetzelfde. Wie zoals Thomas stelt dat “de zionisten” het voor het zeggen hebben op Wall Street, moet maar eens gedocumenteerd laten zien hoe groot het percentage aan Joodse aandeelhouders en bankiers in het financiële hart van Amerika eigenlijk is; welke bedrijven ze in hun portefeuille hebben zitten; welke projecten ze financieren; en niet onbelangrijk: dat Israël daar aanzienlijk meer van profiteert dan je, all things being equal, zou verwachten; of dat financiële instellingen door deze “zionisten” worden geprest om niet in zee te gaan met Arabische investeerders.

Uiteraard verzuimt Thomas, ondanks al haar decennialange journalistieke ervaring, die documentatie te leveren. En dat is veelzeggend. Haar krasse uitspraken laten zich daarmee kennen als een kwalijke slag in de lucht. Dat de Society of Professional Journalists zich nu genoodzaakt ziet Thomas op grond van deze opmerkingen als een hete aardappel te laten vallen, is dan ook begrijpelijk. De vraag is wel of het ook verstandig is. De Amerikaanse journalistenvereniging werkt daar namelijk onbedoeld de suggestie mee in de hand dat pro-zionistische lobbygroepen dús tevens de dienst uitmaken in de Amerikaanse media.

Met haar uitlatingen van afgelopen jaar brengt Helen Thomas een nuchtere discussie over de invloed van pro-Israëlische belangengroepen op de Amerikaanse politiek en de bevooroordeeldheid in de massamedia niet bepaald dichterbij. En dat valt een vrouw van haar statuur en met haar staat van dienst toch wel degelijk aan te rekenen.