IJsland een ‘safe haven’ voor klokkenluiders

Je spaargeld was er niet veilig, maar IJsland herpakt zich met een nieuw veelbelovend initiatief: een ‘safe haven’ voor klokkenluiders, bedreigde bloggers en vervolgde journalisten. Met het Icelandic Modern Media Initiative introduceert het verguisde land een wetgeving die maximale ruimte biedt voor het vrije verkeer van informatie.

De aanleiding is te vinden in de nasleep van de financiële crisis. Een document van een IJslandse bank dat was gepubliceerd op de klokkenluiderssite Wikileaks mocht niet getoond worden in het IJslandse tv-journaal. De verontwaardiging daarover in het land was groot en leidde tot een vergaande wijziging van de mediawetten. Inmiddels is Wikileaks al verhuisd naar IJsland. Nu de wet is aangenomen kan elke publicist die zich bedreigd voelt via IJslandse providers de wereld kennis laten nemen van zaken die in eigen land in de doofpot worden gehouden. Verschillende aspecten van het vrije verkeer van informatie, zoals de persvrijheid, de bronbescherming, de openbaarheid van bestuur, de vrijheid van meningsuiting zijn in de nieuwe wet in samenhang geregeld op een wijze die de grootst mogelijke openheid moet garanderen.

Kan deze ‘safe haven’ voor bedreigde informatie en communicatie een voorbeeld worden voor andere landen? Toevallig vergaderde deze week de Europese Raad van Ministers over de mogelijke toetreding van (o.a.) IJsland tot de EU. De Raad stelde zich positief op. Nederland en Engeland lieten hun voorbehoud vallen dat er eerst een bevredigende oplossing moet komen voor het terugbetalen van de Icesave schuld. Verwacht wordt dat er nog grote hobbels genomen moeten worden op het gebied van de visserij (reden waarom tot nu toe Noorwegen, ook een land met veel vissers, nog steeds geen lid is van de EU).

Een vraag die daar nu bijkomt is hoe andere EU-landen de vrijzinnige mediawetgeving van IJsland zullen beoordelen. In het Europarlement is, als vervolg op het debat over de persvrijheid in Italië, afgelopen najaar, een initiatief genomen voor wetgeving die een onafhankelijke journalistiek en de pluriformiteit in de media moet garanderen. De meeste landen staan echter nog ver af van de vrijheden die het IJslandse parlement journalisten schenkt. Dat geldt niet alleen voor Italië maar ook voor het Verenigd Koninkrijk met zijn smaadwetten en Ierland, waar op 1 januari een nieuwe, zeer omstreden wet tegen godslastering van kracht werd. Daarover zal dit najaar een referendum worden gehouden maar intussen is de wet verwelkomd in islamitische landen die in VN-verband ijveren voor een harde aanpak van mensen die god en godsdienst durven te beledigen en daarbij hopen op de steun van christelijke naties.
De IJslandse vrijdenkers mogen dus rekenen op forse tegenstand als zij met hun nieuwe wet internationale podia betreden.