Hoe frame je Rutte-1?

Het is armoe troef bij de oppositie sinds de bekendmaking van de regeer- en gedoogakkoorden die het kabinet van premier Mark Rutte schragen. De oppositiepartijen buitelen over elkaar heen in nietszeggendheid. Tot nu toe zijn alleen de SP en – min of meer – D66 in staat geweest de akkoorden inhoudelijk neer te sabelen middels leuke vondsten of keiharde sneren, oftewel ‘frames’.

“Boterzachte bezuinigingen.” “Dit kabinet laat de hypotheekrenteaftrek en de kilometerheffing ongemoeid.” “Echte hervormingen blijven uit.” “Dit kabinet bezuinigt geen 18 miljard maar hooguit 10 miljard.”  “Het buitenland zal hier niet blij van worden.” “Het kabinet staat met de rug naar de toekomst.”

Zomaar een handje uitspraken van leiders van oppositiepartijen uit diverse mediaoptredens. Het blijkt maar weer hoe slecht linkse partijen zijn in het neerzetten van een frame, het in negatieve doch speelse bewoordingen vangen van een (beleids-)voorstel van een concurrerende partij. Want geen van deze kritische woorden blijft hangen bij de doelgroepen die de partijen proberen te bereiken. Dat, of het op die manier verwoorden van de kritiek versterkt alleen maar de positie van het kabinet onder kiezers.

Ga maar na. Boterzachte bezuinigingen? Hervorming hypotheekrenteaftek en kilometerheffing gaan niet door? Echte hervormingen blijven uit? Het kabinet bezuinigt eigenlijk niet zo veel? ” O”, denkt de argeloze kiezer, “dus het valt allemaal heel erg mee. Da’s mooi!” Het buitenland? “Wat kan mij het buitenland nou schelen?” Het kabinet staat met de rug naar de toekomst? “Als die toekomst is dat de hypotheekrenteaftrek wordt afgeschaft, de kilometerheffing wordt ingevoerd, de pensioenleeftijd naar 67 gaat en de basisbeurs wordt omgezet in een leenstelsel, dan vind ik het prima dat het kabinet daar met de rug naartoe staat!”

Slechts af en toe viel er iets origineels te beluisteren. D66-leider Alexander Pechtold noemt het regeerakkoord van VVD en CDA, gedoogd door de PVV, consequent een ‘Stagneerakkoord’, een guitige term waarmee hij in één keer alle bezwaren van D66 tegen de akkoorden samenvat. Emile Roemer had gefundenes Fressen paraat voor zijn SP-troepen: de samenleving wordt gespleten, de armen gaan de pleziertjes van de rijken betalen, de huren gaan omhoog en de ‘villasubsidie’ (leuk gevonden!) blijft.

De PvdA blijft een beetje steken in herhalen wat de SP al zei, namelijk dat het kabinet-Rutte de verdeeldheid in de samenleving alleen maar zal doen toenemen. Verder vinden de ghostwriters van Job Cohen de plannen “onverantwoord en onfatsoenlijk“, wat een waardeoordeel is maar niet een frame. Een echte framing vind je in de comments van het gelinkte artikel, waar een Trouw-lezer de volgende oneliner poneert naar aanleiding van het motto van het kabinet, ‘Vrijheid en Verantwoordelijkheid’: “Vrijheid voor de rijken, verantwoordelijkheid voor de rest.” Daar kan je het mee eens zijn of niet, het is een goed neergezet frame dat op speelse wijze de door de oppositiepartijen waargenomen tweedeling neerzet.

Rechtse partijen zijn doorgaans veel beter in framing. Neem het CDA. De PvdA wilde in 2006 welgestelde oudere Nederlanders laten meebetalen aan het AOW-stelsel door hun pensioeninkomen vanaf een bepaald niveau te belasten. Dat noemde het CDA prompt de ‘Bosbelasting’ tijdens de verkiezingscampagne. Het werd door de media direct overgenomen en de PvdA had er flink last van. (Uiteindelijk voerde het CDA de maatregel alsnog in toen het een regering vormde met de PvdA en de Christenunie. De Bosbelasting wordt door Rutte’s kabinet overigens in stand gehouden, iets waar de PvdA de kiezers aan zou kunnen herinneren.)

Of neem de erfbelasting, wat door de VVD al jaren de ‘Jaloeziebelasting’  wordt genoemd. Dat hadden ze een beetje gejat van hun Amerikaanse vrienden, die de ‘inheritance tax’ herdoopten in de ‘death tax’, een frame dat al ruim 30 jaar geleden overgenomen werd door Amerikaanse media. De term wordt nog steeds gebruikt. De term ‘jaloeziebelasting’ wordt nauwelijks gebruikt in de media, maar als een VVD’er hem in de mond neemt weten de meeste luisteraars direct wat er mee bedoeld wordt. Wederom een succesvol frame, dus.

Waarheid
De essentie van ieder goed frame is dat er ergens een kern van waarheid in moet zitten, één die vooral herkenbaar is voor de te bereiken kiezersdoelgroep en in hun hoofd een al bestaand vooroordeel bevestigt. Een voorbeeld: voormalig PvdA-leider Wouter Bos kwam in breed uitgemeten woorden nog wel eens terug op eerdere uitspraken. Als gevolg van noodzakelijke compromissen, bijvoorbeeld. Daardoor kon het CDA hem in 2006 neerzetten als een draaikont. Het bleef aan Bos plakken omdat het in de ogen van de kiezers die het CDA wilde bereiken overkwam als een waarheid.

Pogingen tot framen mislukken als die kern van waarheid mist, of niet eerst geduid is. Dat is wat dit jaar mis ging in de strijd van PvdA, Groenlinks, SP, D66 en het CDA tegen de VVD. In de vorige verkiezingscampagnes konden partijen de VVD altijd hard om de oren slaan met berekeningen van het Centraal Plan Bureau over de gevolgen van het VVD-verkiezingsprogramma op de inkomensplaatjes van minima. Daardoor werd de keuze voor of tegen de VVD altijd een soort referendum over het sociale gehalte van die partij.

De VVD had dit jaar een mazzeltje: door de korte tijd tot aan de verkiezingen had het CPB geen tijd om die berekeningen te maken. Het gevolg: de VVD beweerde dat minima er niet op achteruit zouden gaan en wist beweringen van het tegendeel te ontkrachten tijdens debatten. Zonder de gebruikelijke CPB-stukken bleken de partijen met lege handen te staan. Er was een twijfelachtige uitzending van het voormalige actualiteitenprogramma Netwerk voor nodig om de gevolgen van VVD-beleid voor minima op de kaart te zetten. Vanaf dat moment, een week voor de verkiezingen, vormden die (mogelijke) gevolgen een centraal punt in het verkiezingsdiscours onder niet alleen de lijsttrekkers, maar ook de kiezers. Pas toen konden de concurrenten van de VVD die partij weer met enig succes in een anti-minima frame zetten.

Willen de oppositiepartijen de komende tijd het kabinetsbeleid goed framen, dan is het raadzaam om eens wat vakliteratuur door te nemen. Te beginnen bij zoiets eenvoudigs als “Don’t Think Of An Elephant“, van George Lakoff. En van daaruit verder te gaan.

[kaj]