‘Literatuur wordt alsmaar oppervlakkiger.’ ‘radicale onintellectualisering.’ Uitspraken van redactieleden van de steeds schaarser wordende literaire tijdschriften, deze week in Vrij Nederland geportretteerd.
De literatuur zelf wordt niet oppervlakkiger, de markt is veranderd. Elke gelegenheids-BN-er en panellid schrijft een boek. Boeken zijn niet in de eerste plaats (meer?) bestemd voor de elite. De gemiddelde lezer heeft een AKO-waardige smaak (van Kluun tot French), waart niet per sé alleen maar rond in de hoogste regionen van het intellect. Zit op Hyves. Tankt bij Shell. Luistert Sky Radio. Kijkt RTL 4. Heeft een mening op internet. Blogt misschien wel. Als ik een stapel boeken van Kluun naast die van Christian Gailly leg, is de Kluun-stapel als eerste weg. Wordt de literatuur dan oppervlakkiger? Nee. Het aanbod is anders en vooral groter, maar minder diepgaande literatuur (alhoewel die term arbitrair is) wordt er echt niet geschreven.
Gouden Kooi
Vergelijk het met de situatie in de (pop-)muziek. Als je afgaat op het niveau van Popstars, Rock Nation en andere talentenjachten op televisie, de tetterende lolbroekzender Radio 538 en het gegil van TMF: oké. Da’s de gemene deler. Maar alle alternatieve playlists op Last.FM, bandjes op MySpace en druk bezochte concerten laten iets heel anders zien.
Radicale onintellectualisering? Die is nog niet gemeten. Afgaand op het hoge aantal mafketels dat zich aanmeldde voor De Gouden Kooi zou je dat misschien wel zeggen. Maar de nieuwe asceten laveren er tussendoor en eten een hele google-bookenkast leeg (en bestellen boeken als ze hen bevallen), forwarden elkaar YouTube-links met hele BBC-documentaires. Er lezen meer mensen meer soorten teksten. Logisch dat daar een hoop troep tussen zit; vroeger lazen sommige mensen helemaal niet, nu doen ze het een beetje: Sp!ts, Kluun en Hyves-krabbels.
Sleetse bejaarde
Maar wat doet de CPNB, de stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse boek, om Nederlands literatuur zogenaamd naar een ‘hoger’ niveau te tillen? Die geeft als sleetse bejaarde een cadeau in de vorm van Hella Haasse’s Oeroeg. 61 jaar geleden was het al het boekenweekgeschenk, dit keer krijgen mensen het gratis via de openbare bibliotheek onder de noemer Nederland Leest. Na De gelukkige klas van Theo Thijssen in 2007 en Twee vrouwen van Harry Mulisch in 2008.
Niets ten nadele van mevrouw Haasse, maar als ik DVD’s met hoogtepunten van Faas Wilkes en Abe Lenstra distribueer voor de actie Nederland Kijkt naar Voetbal, zou men ook vreemd opkijken en roepen dat we de titanen al in vele vitrinekasten hebben geëerd. Dat Van Persie ook best aardig voetbalt, en misschien wel iets meer representatief is – zeker als we de jeugd mee willen krijgen. Laat de niet-lezer nu eens kennis maken met een boek.
Minderheden
Want elke potentiële lezer van boven de twintig heeft Oeroeg toch al. Is het niet als beduimeld Lijsters-exemplaar, dan ligt de VHS-film wel ergens te verstoffen. Helpen we de niet-lezer of bijna-lezer nou echt met een herdruk van Oeroeg? Met al die nieuwe lezers die thuis geen Nederlands spreken, doe je er beter aan om Hassan Bahara’s Een verhaal uit de stad Damsko (2006) opnieuw uit te geven en te verspreiden.
Ach, hoor ik nu de zure critici roepen. ‘Hij neemt het op voor de minderheden – hoewel het toch geen minderheden zijn want ik zie ze overal.’ Ja. Onder een hoop Nederlanders met ouders die hier niet geboren zijn, heerst geen leescultuur. Juist daar valt nog een slag te maken. Kinderen met Nederlands sprekende ouders klauteren misschien nog vanaf de sportpagina van de Telegraaf naar een aardige spionagethriller. Maar de jongens en meiden van zestien die thuis geen Nederlands spreken, lezen thuis vaak ook geen Nederlands. Dan kun je die ouders wel dwingen tot een taalcursus, maar achter de voordeur verandert er toch niks. Wat moeten die jongeren in vredesnaam met het verhaal over het koloniaal verleden van Nederland? Misschien is de drempel minder hoog als ze aan Hassan Bahara beginnen. Dat is, als we overtuigd zijn van het belang van boeken lezen.
Passeer je met zo’n roman dan de jongeren die wel uit een ‘volbloed’ Nederlands gezin komen? Neen, want het is voor de dorpeling uit de polder ook wel eens leerzaam om een kijkje te nemen in het hoofd van de grootsteedse Marokkaan, in plaats van er alleen zijn ouders over te horen mopperen. Eerlijke kruisbestuiving: kies je het jaar erop een boek van een jonge Nederlandse schrijfster als Janneke van der Horst of Wiegertje Postma, ongeacht wat je er inhoudelijk van vindt; pas zo heeft een boek een propagerend, innovatief nut.
En anders moet de CPNB geld pompen in de De Academica DebutantenPrijs, ook een leesbevorderingsproject. Daar draaft nu nota bene de gemeente Dordrecht voor op. Prima als CPNB mij opzadelt met een leuke emaillen kaasfondueset, maar iedereen weet dat de titel Nederland Eet in zo’n geval ook nergens op slaat. En de literatuur wordt er evenmin ‘diepgaand’ van.
Reacties (18)
Lijkt me toch dat er nu juist minder wordt gelezen door niet-intellectuelen dan vroeger omdat er betere bronnen van niet-intellectueel vermaak zijn gekomen. Heb je een bron die anders zegt?
Ik vind het een goede analyse: de markt is inderdaad veranderd. Misschien dat dat vanuit het standpunt van een ‘ouderwets’ literatuurtijdschrift betekent dat er onintellectualisering plaatsvindt. Wat ik een beetje mis in je verhaal, zijn nieuwe vormen van literatuur op internet. Bestaan er literaire websites? En hoe gaat het daarmee? Mijn aandacht werd onlangs gevestigd op De Optimist: dat ziet er veelbelovend uit.
Leuk stuk. Beetje politiek correct, dat wel, maar misschien moet dat in dit geval wel. En belachelijk, ja, om anno 2009 nog met Oeroeg aan te komen kakken. Die Hella Haasse mag trouwens haar kin wel eens scheren…
Misschien dat een verhaal over ons koloniaal verleden juist nu wel heel erg gepast is… Trots op Nederland, VOC-mentaliteit, etc.
Overigens ben ik zeer ruim boven de twintig, een hongerige leeswolf maar heb Oeroeg nog nooit gelezen (laat staan in mijn bezit). Ben een beetje huiverig voor Nederlandse literatureluurs… Ik ben dan ook geen interlektueel denk ik…
De gelukkige klas heb ik overigens met heel veel plezier en ontroering gelezen. En dat had ik waarschijnlijk niet gedaan als ik ‘m niet in de bieb kado had gekregen. Twee vrouwen vond ik minder boeiend. Dus ben ik benieuwd naar Oeroeg.
Misschien wordt er gewoon teveel geschreven c.q. gedrukt. 15.000 titels + per jaar. Dan wordt het zoeken naar een speld in een hooiberg. En als je dan ook nog oude boeken gaat heruitgeven dan wordt het vinden van nieuwe goede boeken – laat de term literatuur even voor wat het is – een lastige opgave.
Het leesvermogen is beperkt.
Overschatting van het boek.
Overigens: je wist toch dat Don Quichot gek werd van het lezen van boeken hè? Valse romannetjes, ridderromannetjes. Werden wel gewaardeerd in zijn tijd maar bleken toch niet zo gezond. Schrijven helpt ook niet. Misschien gewoon toch maar gaan leven en boeken laten voor wat het is.
Ach literatuur , de verplichte lijst op school, nescio , anne frank, Reve mocht niet.
Als je een puber een hekel aan boeken lezen wilt laten krijgen moet je dat in die periode doen.
Tot hun 25e raken ze meestal geen boek meer aan.
Nu 30 jaar later vindt ik het al een hele prestatie als ik een fatsoenlijk boek kán vinden in mijn state of the art media-digi bibliotheek met tig part time sufkutten die werken met een tempo waar mij de vingers van beginnen te jeuken.
Men heeft een automagisch inboek en uitleversysteem van 3 miljoen euri maar de lijst met nieuw aangeschafte boeken is 3 x nada.
Mijn kinderen huren er de dvd’s de cd roms of duiken het internetcafé daar in , Pa zit zit rot te zoeken tussen alle lcd schermen en kunst naar een goed boek.
Stripboeken zijn er bijzonder weinig terwijl dát juist de gemiddelde instap hoogte is van de hedendaagse lezer der Nederlanden en een groot motivator tot wat complexere boeken..
De bieb levert net als een ieder ander overheidsproduct een slechte prestatie tegen een te hoge prijs met te weinig resultaat.
Dat maakt ook niet uit want men kent geen concurrentie
Waarom is de bibliobus weg , Waarom zijn de kleinere filialen in volkswijken gesloten , juist vanwege dat ene pronkstuk.
Haast elitair..
Haha, @ HansR, wie genoeg Oeroeg leest, gaat vast Indonesie weer als kolonie beschouwen. Doen we er nog een schepje Max Havelaar bovenop. Nee, dan Pramoedya Ananta Toer, de grootmeester van de Indonesische letterkunst.
Maar goed, als aanklacht tegen het antieke beleid van CPNB een goede post, dit. Zeer terecht geconstateerd dat ze minder in hun eigen stoffige voorkeuren moeten rondneuzen en denken vanuit wat nu precies het doel is van zo’n actie. En dan kun je inderdaad beter iets moderns (overigens had Joe Speedboot of anders Kluuns eerste ook wel gekund) kado doen. Hoewel dat overigens meer met de gedateerdheid van Oeroeg heeft te maken, dan met de literaire kwaliteit van dat boek en de schrijfster. Die staan, wat mij betreft, buiten elke verdenking. Hulde voor de oude dame en haar werk. Als Mulisch dan toch die Nobelprijs niet krijgt, moeten we voor Hella maar eens gaan lobby-en
Goed stuk. Mijn leesdrift is letterlijk een decennium bekoeld geraakt door het doorworstelen Hella Haasse en andere Nederlandse toppers op een wijze waar ik als tiener helemaal niets mee kon.
Oeroeg wordt vaak op school gelezen omdat het zo’n dun boekje is…
“Want elke potentiële lezer van boven de twintig heeft Oeroeg toch al.”
Je bedoelt: “aan dat boek waagt de laatste 25 jaar niemand van onder de twintig zich meer”.
@7: Nee, Kluuns eerste had niet gekund, want die man kan niet schrijven en dat is toch wel vereiste literatuur. De Joodse Messias zou een goede zijn. Dat raakt aan actuele thema’s en is humoristisch. Misschien dat de dikte een beetje afschrikwekkend is.
Ik pleit voor een uitgave van Herman Brusselmans’ Dagboek van een vermoeide egoist.
Nog niet zo’n oud werkje (uit 1989), de titel dekt de lading van de gemiddelde jongere, het is gemakkelijk te lezen voor laaggeletterden en bevat tevens humor.
Al zal de gympiesgeneratie humor misschien anders definieren.
Anders is Het Mooie Kotsende Meisje een goed alternatief. Misschien kan GS een actie organiseren voor het covermodel?
Sinds werkelijk iedere blogger tegenwoordig een boek uit brengt, nemen we het lezen niet meer serieus. Ik heb wel wat beters te doen…
@11: Kluun kan best schrijven. Zeker zijn eerste is meeslepend. Er zitten wat aardige nieuwigheden in, qua manier van boeken schrijven. Dat je het te veel een boek van een iets te snelle marketeer vindt, of de auteur een eikel, heeft niets met het boek zelf te maken. Dat zit gewoon goed in elkaar.
Toch grappig dat de redactie van Vrij Nederland zo tekeer gaat dat men dus minder intellectueel wordt. Voelt een beetje als Nero die al spelend staat te klagen dat men een fraai vioolconcert niet meer op waarde kan inschatten.
Een goed boek kost moeite om te lezen. Dat is de scheidslijn tussen literatuur en lectuur.
Een Kluun-boek schrijf je in drie dagen en lees je in een half uur. Op zoek naar de verloren tijd, kost een heel leven om te schrijven en een half om goed te lezen.
Ik begrijp niet dat men dan onderscheid niet kan maken, het onderscheid tussen diepgaande moeite en flierefluitende lichtheid.
@17
lekker criterium pas je toe. apezat heb ik nog wel moeite met een stripboek, dat maakt dat stripboek nog geen goed boek.