ELDERS - Duitse middenpartijen zakken in. Kan de CDU als volkspartij nog gered worden?
Duitsland gaat mee in de Europese trend van afkalvende middenpartijen en stijging van de steun voor extreemrechts en alternatief links. CDU/CSU en SPD, die nu nog een vorig jaar moeizaam tot stand gekomen Grosze Koalition (GroKo) vormen, zien beide hun aanhang verminderen. De Europese verkiezingen leverden een dramatisch dieptepunt op voor de SPD (15,8%, 5 procentpunten minder dan het vorige dieptepunt bij de landelijke verkiezingen twee jaar terug). Ook CDU/CSU verloor opnieuw. Er wordt nu volop gespeculeerd over het einde van deze coalitie, en daarmee van het tijdperk-Merkel. In opiniepeilingen is de fractievoorzitter van de Groenen, Robert Habeck, op dit moment de meest populaire kanselierskandidaat. Komende herfst zijn er verkiezingen in drie Oost-Duitse deelstaten. Daar maakt de AfD kans de grootste te worden. Bij een peiling in Brandenburg vorige week stond de AfD op ruim 20%, boven de SPD, CDU en Linke.
Een van de kandidaten die in beeld is voor de opvolging van Merkel, naast partijvoorzitter Annegret Kramp-Karrenbauer, is de man die het in december bij de voorzittersverkiezingen nipt van haar verloor, Friedrich Merz (63, rechts op de foto). Deze schatrijke advocaat en zakenman, vertegenwoordiger in Duitsland van het Amerikaanse BlackRock, het grootste beleggingsfonds ter wereld, vertegenwoordigt de conservatieve vleugel van de CDU. Hij was woensdag te gast in de ARD talkshow van Sandra Maischberger. Op de vraag of hij het kanseliersschap ambiëert gaf hij een diplomatiek antwoord. Maar zijn inzet voor de CDU is duidelijk. Hij betreurt het ohne Schadenfreude dat de SPD onder het niveau van een ouderwetse volkspartij is beland en wil voorkomen dat zijn partij dezelfde kant opgaat. Moet de CDU naar rechts? Nee, zegt Merz, we moeten een groter spectrum van de kiezers zien te bereiken. En daarvoor moet de CDU met name in Oost-Duitsland de concurrentie aangaan met de AfD.
Isoleren
De opmars van de AfD is door alle andere partijen tot nu toe beantwoord met principiële uitsluiting. En dat gaat heel ver. Volgens CDU-voorzitter Kramp-Karrenbauer (ook wel AKK genoemd) is de AfD medeverantwoordelijk voor de moord op Walter Lübcke, waarvoor deze week een rechtsextremist als verdachte is gearresteerd. ‘Het is duidelijk dat de haat en hetze, zoals die ook komt van de kant van de AfD, tot ontremming kan leiden die uiteindelijk in geweld wordt omgezet.’ AKK kreeg steun van de vice-voorzitter van de Bondsdag Claudia Roth (Groenen) die zei dat de grenzen van wat gezegd mag worden sinds jaar en dag doelbewust worden opgeschoven en dat heeft volgens haar ook gevolgen voor wat mensen menen te moeten doen: “Nach dem Sagbaren aber kommt das Machbare, dem Angriff auf die Menschlichkeit folgt der Angriff auf den Menschen.”
Gorliwood
In Gorlitz, een pittoresk stadje in het oosten van Duitsland tegen de grens met Polen waar al zo vaak films zijn opgenomen dat het de bijnaam ‘Gorliwood’ kreeg, is de CDU’er Octavian Ursu, een Roemeense migrant, tot burgemeester gekozen. Dat was het resultaat van een verbond tussen links en rechts, van Die Linke tot en met de CDU, om te voorkomen dat AfD kandidaat Sebastian Wippel met de eer zou gaan strijken. Ook filmproducenten en acteurs die bekend zijn in ‘Gorliwood’ hebben zich met de verkiezing bemoeid. Wippel verweet de CDU gemene zaken met extreem links. CDU-voorzitter Kramp-Karrenbauer feliciteerde haar partijgenoot via twitter met de opmerking dat de CDU de ‘burgerlijke macht’ is tegen de AfD. Bij de aanstaande deelstaatverkiezingen in Saksen zal blijken wat dat waard is.
‘Het sociale met het nationale verzoenen’
In Sachsen-Anhalt is het eerste scheurtje in de anti-AfD koers van de CDU zichtbaar geworden. Ulrich Thomas, een hoge CDU politicus uit deze Oost-Duitse deelstaat kan zich wel voorstellen dat op termijn een coalitie met de AfD mogelijk wordt. Thomas verklaart zich tegen een onbeperkte immigratie, het sluiten van de kolenmijnen en de EU. Zijn inzet: “Es muss gelingen, das Soziale wieder mit dem Nationalen zu versöhnen.” Het is een gedurfde stellingname zo vlak na de moord op een partijgenoot waarvoor de AfD verantwoordelijk wordt gehouden. Het is ook de vraag of de met name in het oosten steeds verder naar rechts zwenkende partij nog wel in de buurt van de christendemocraten komt.
Friedrich Merz zal zijn kansen op het leiderschap van een regering-na-Merkel niet willen vergooien door een pleidooi voor samenwerking op rechts. Maar wat hij voorstaat komt toch aardig in de buurt van Thomas. ‘We moeten een antwoord vinden op het levensgevoel in het oosten’, zei hij tegen Maischberger. Dat de AfD daar zo sterk is geworden ten koste van de volkspartijen heeft te maken met ‘het gevoel voor onze Heimat, de natie, het ergens bij horen’. Dat zullen we moeten accepteren. ‘We moeten het Duitse saamhorigheidsgevoel, het gevoel voor de natie serieus nemen.’