In het debat over Europa regeert de emotie zozeer over de ratio dat we in de sfeer van de ‘fact-free politics’ terecht zijn gekomen. De vraag is of ‘Europa’ en ‘de democratie’ elkaar nog wel vinden, of zich in hoog tempo van elkaar verwijderen om elkaar nooit meer tegen te komen? Een gastbijdrage van Ton van den Brink, universitair hoofddocent Europees Recht aan de Universiteit Utrecht.
Het debat over Europa en de democratie is vooral vrijblijvend, vaak komt het niet verder dan wat kreten over en weer. Dat is vooral vervelend omdat op die manier het zicht op de werkelijke problemen vertroebelt. Met het vooruitzicht dat Europa in de komende verkiezingen een belangrijk thema gaat worden, is het daarom tijd om de kwestie nader onder de loep te nemen.
Het is niet eenvoudig voor een jurist om uit te leggen wat de recente maatregelen in het kader van de eurocrisis (‘six pack’, Begrotingsverdrag, ESM) precies behelzen. Maar waar het feitelijk om draait, is de vraag of er sprake is van een machtsoverdracht aan de EU of – om een nog neteliger begrip te gebruiken – dat de nationale soevereiniteit geraakt wordt. En daar kan een jurist wat makkelijker iets over zeggen.
Sluipende integratie
Premier Mark Rutte vindt dat bij het Verdrag van Maastricht een omslagpunt is gelegd: met dat verdrag is de basis voor (verdere) economische en monetaire samenwerking gelegd. De recente versterking van de Europese handhavingsmogelijkheden sluiten volgens sommigen naadloos op dat verdrag aan. Anderen daarentegen zeggen dat er pas echt een wezenlijke verschuiving in de macht van de EU optreedt op het moment dat de Europese Commissie direct kan ingrijpen in de economische en budgettaire beslissingen van de lidstaten. Het punt is dat alle antwoorden goed zijn.
We stuiten hier op een aspect dat we als een systeemkenmerk van Europese integratie kunnen beschouwen en dat zelfs bewust is ingebouwd door de grondleggers ervan. Het idee is dat Europese samenwerking niet op een blauwdruk is gebaseerd, maar op concrete problemen die moeten worden aangepakt en doelen die moeten worden gerealiseerd. Al doende komen dan vanzelf andere terreinen in beeld die ook moeten worden geregeld. Een nog steeds actueel voorbeeld is het openen van de grenzen, dat noopt tot een gezamenlijke aanpak van grensoverschrijdende criminaliteit. Zo ontstaat een olievlekwerking en – negatiever geformuleerd – een idee van sluipende integratie.
Europese eenwording moeilijk te begrijpen
Deze methode is problematisch geworden. Ten eerste maakt het Europese integratie lastig te begrijpen en de betekenis ervan te doorgronden. Burgers die toch al problemen hebben met de vele onzekerheden in de huidige maatschappelijke en politieke constellatie, zien in Europese integratie daardoor al snel een nieuwe bron van onzekerheid. Europese integratie wordt door die onduidelijkheid des te meer vatbaar voor populistische beelden.
Ten tweede ligt fatalisme op de loer. De methode van sluipende integratie suggereert onvermijdelijkheid, die leidt tot de gedachte dat Europese integratie een soort natuurkracht is. De suggestie is dat er een rechte lijn bestaat tussen de wens om vrede en welvaart te verankeren van de jaren vijftig van de vorige eeuw tot de concrete vormgeving van Europa nu. Daarmee komen we bij het tweede grote probleem.
Hek om Nederland?
Juist nu er grote beslissingen aan de orde zijn over de toekomst van Europa, is er een grote ‘soevereiniteitskramp’ in de politiek en samenleving. In Nederland is het nooit erg gebruikelijk geweest om het EU-lidmaatschap te koppelen aan nationale soevereiniteit. Maar inmiddels zien we het omgekeerde: het is nu bijna onmogelijk om het over de Europese Unie te hebben, zónder het begrip soevereiniteit in de mond te nemen. Europeesgezinden benadrukken dan vooral hoe achterhaald het nationale concept in het begin van de 21e eeuw is.
Dat miskent echter de politieke en maatschappelijke realiteit. En wel de reflex van de soevereiniteit als een hek om Nederland heen, als ultiem middel om te zorgen dat we hier achter de dijken onze eigen gang kunnen gaan, ongestoord door de wereld buiten. Die reflex leidt er paradoxaal genoeg toe dat Nederland steeds minder grip krijgt op de eigen economie en samenleving. Het is immers duidelijk dat we zozeer verweven zijn met de wereld om ons heen, dat we de bestuurlijke kracht om het hoofd te bieden aan de meeste problemen van nu alleen kunnen vinden in verbinding met die buitenwereld. Alleen al het probleem dat we behoorlijk veel last kunnen krijgen van andere landen die zich evenmin iets aan de buitenwereld gelegen laten, is een groot gevaar.
EU is voor Rutte een snoepwinkel
Een andere weg is te letten op de eigen nationale belangen in het Europese integratieproces. Nationale soevereiniteit komt dan tot uitdrukking in de voordelen die Europese samenwerking oplevert. Deze benadering past het beste bij demissionair premier Rutte. Het EU-lidmaatschap wordt zo een soort snoepwinkel waar van alles te halen is. Het valt in deze visie nog wel te accepteren als we hier en daar moeten inleveren, als het ‘eindsaldo’ maar positief uitvalt.
Het probleem van deze visie is dat EU-lidmaatschap geen optelsom is van losse besluiten, regels en maatregelen die je kunt vertalen in nationale voor- en nadelen. Iedere volgende stap in het integratieproces verbindt ons steeds nauwer met de andere landen van de Europese Unie, hun bevolkingen, hun waarden en economische en maatschappelijke kenmerken. Dit stelt hogere eisen aan de onderlinge solidariteit. EU-lidmaatschap heeft dus een betekenis die ver uitstijgt boven concrete maatregelen die door de EU worden genomen. Burgers hebben dit haarfijn in de gaten.
Terug naar de oorsprong
Als we tot een vruchtbare invulling van nationale soevereiniteit willen komen, dan moeten we terug naar de oorspronkelijke betekenis van het begrip. Het ging immers om zelfbeschikking, het idee dat land en volk zelf de eigen lotsbestemming in handen heeft. Dat omvat ook de keuze om die lotsbestemming te zoeken in een duurzame en veelomvattende verbinding met andere EU-landen die gegrond is op democratische, rechtsstatelijke, sociale en economische pijlers. Met een dergelijke herdefiniëring kunnen we Europa en de democratie met elkaar verzoenen en de actuele problemen te lijf gaan.
Ton van den Brink is Universitair hoofddocent Europees Recht aan het Europa Instituut van de Universiteit Utrecht.
Reacties (19)
“Ton van den Brink is Universitair hoofddocent Europees Recht aan het Europa Instituut van de Universiteit Utrecht.” ja die gaat z’n eigen baan niet op de tocht zetten
Flauwe opmerking.
Slap stuk.. de werkelijke spanning zit m natuurlijk in het feit dat zittende regeringen de (volks) soevereiniteit tegen de wil van de bevolking overdragen aan Brussel.. En daarmee het zelfbeschikkingsrecht van het volk verkwanselen
Hopelijk komt er nog een vervolgstuk waarin dr. Van den Brink het volgende nader uitwerkt:
“Het ging immers om zelfbeschikking, het idee dat land en volk zelf de eigen lotsbestemming in handen heeft. Dat omvat ook de keuze om die lotsbestemming te zoeken in een duurzame en veelomvattende verbinding met andere EU-landen die gegrond is op democratische, rechtsstatelijke, sociale en economische pijlers.“
Want volgens mij stipt de auteur de spanning die je noemt wel degelijk aan, wanneer hij daarop laat volgen:
“…Met een dergelijke herdefiniëring kunnen we Europa en de democratie met elkaar verzoenen en de actuele problemen te lijf gaan.”
Hoe ziet dat er dan uit, ben ik benieuwd, dat gronden van de duurzame en veelomvattende verbinding op democratische, rechtsstatelijke, sociale en economische pijlers, die het zelfbeschikkingsrecht van de Europese volkeren weer in ere herstelt.
Verder ben ik het wel met je eens – tenminste, ik denk dat dat is wat je impliciet aandraagt – dat de zelfbeschikking van een volk ook inhoudt dat een volk het recht heeft om verdere Europese integratie af te wijzen, kortom, om een (volgens de politieke en intellectuele elite) verkeerde keuze te maken.
v/d brink zegt gewoon ( met een mond vol meel): als we allemaal voor Europa kiezen en bewust onze soevereiniteit overdragen, beschikken we toch over ons eigen lot..
leg die vraag dan maar eens voor aan de Europese volkeren zou ik zeggen en probeer ze voor de verandering eens geen stiekeme koppelverkoop in de maag te splitsen
Zo kun je ‘m inderdaad lezen (en ik begrijp dat dit verleidelijk is wanneer je negatief gestemd bent over de wijze waarop de Europese eenwording zich voltrekt en de weinig kritische rol van politiek-correcte academico’s), maar het lijkt me vruchtbaarder Van den Brink uit te dagen om eens nader uit te werken hoe hij dat grondvesten op “democratische, rechtsstatelijke, sociale en economische pijlers” van Europese instituties voor zich ziet, en hoe hij dat denkt te verbinden aan het zelfbeschikkingsrecht van de diverse Europese volken.
Als er dan niks komt, kunnen we hem altijd nog in de comments affakkelen, en zijn stukjes negeren.
Bovendien heeft hij natuurlijk wel een punt met zijn vraag wat het alternatief is: de grenzen dichtgooien en dat iedere natiestaat zich terugtrekt op zijn eigen kluitje? Ja, dan heb je inderdaad weer nationale soevereiniteit, maar tegen welke prijs? Het lijkt me voor het Nederlandse bedrijfsleven toch niet zo handig als ze weer door vier à vijf grenscontroles moeten om te exporteren naar het buitenland, rekening moeten houden met wisselkoersen en heffingen moeten betalen. Zoals het me ook voor de productiviteit niet zo handig lijkt als bedrijven geen Polen meer kunnen inzetten (die zijn namelijk goedkoper en ze werken harder dan die klaagzieke Nederlanders).
Maar kom eens met ideeën Sikbock. Waar moet het naar toe met de Europese Unie en hoe zouden we daar het beste heen geraken?
Of dienen de commentpanelen van Sargasso voor jou enkel als je therapeutische stekkie, om eens lekker veilig je gal te spuwen en zuur te doen, zodat je de volgende morgen weer vol goede moed kan forenzen naar kantoor?
Je hébt toch wel een visie, mag ik hopen?
Jazeker, ik ben meer van het Grassrootsmodel en voor (relatieve) kleinschaligheid. Alleen op die manier doe je recht aan verschillen en lokale behoeften. Wat goed is voor een Duitser hoeft niet goed te zijn voor een Griek en omgekeerd. Ik denk ook dat je geen regels of beleid kunt maken voor landen die onderling teveel van elkaar verschillen. Het euro-debacle bewijst dat ook wel.
De volksvertegenwoordiging moet daarbij accountable zijn en geworteld zijn in de eigen bevolking die democratische controle kan uitoefenen. Grootschalige, technocratische en supranationale verbanden gaan niet samen met democratie en leiden tot het wegnemen van het zelfbeschikkingsrecht van volken.
Dat je je daarbij achter de dijken zou moeten terugtrekken is onzin. Samenwerking op grond van van verdragen werkt veel beter, zonder dat je een superstaat behoeft op te tuigen en hele landen en bevolkingen hoeft plat te trappen .
Maar kom eens met ideeën Sikbock. Waar moet het naar toe met de Europese Unie en hoe zouden we daar het beste heen geraken?
Opheffen, euro afschaffen, terug naar de EEG.
…het zelfbeschikkingsrecht van het volk…
Alsof HET VOLK dat heeft.
Een manipulatieve, demagogische opmerking.
Een sikbock definiërend commentaar.
Je moet eens kijken wat er gebeurt als HET VOLK werkelijk over zichzelf gaat beschikken. De echte spanning zit dus elders en is niet zo eendimensionaal als sikbock ons wil doen geloven.
je moet niet zo vanuit je onderbuik reageren ouwe domoor.. “het volk” is een hele gebruikelijke term in het internationale publiekrecht.. smeer die poep dus maar op jezelf
http://nl.wikipedia.org/wiki/Zelfbeschikkingsrecht
Haha, de onderbuik, domoor. Ja hoor sikkie.
Ik ben geheel met je eens dat de soevereiniteit van de staten zonder toestemming wordt overgedragen aan de EU. Maar jou gebruik van de term VOLK is archaïsch, het internationaal recht – ik heb ook wiki, waar wordt hier over het VOLK gesproken? – mag soms ook volkenrecht genoemd worden, tegenwoordig is het een statenrecht. Het volk telt allang niet meer mee. Dat de geschiedenis volk en staat verward heeft staat daar los van.
Het toewijzen van zelfbeschikkingsrecht aan een volk ipv aan een staat zou het probleem van de Basken – en van andere volken – allang hebben opgelost. Dat is niet zo omdat het belang van de staat (in mijn voorbeeld dus Spanje en Frankrijk) van groter belang is dan dat van het volk. En dan hoef ik het over Roma nog niet te hebben.
Gebruik van de term volk waar staat wordt bedoeld is dom, onjuist en betekenisloos. Sterker, het is misleidend en daarmee manipulatief en demagogisch.
Wie praat hier nu met de onderbuik?
NB: jou link over zelfbeschikkingsrecht zegt : Het zelfbeschikkingsrecht is een internationaal bepaald begrip dat volkeren van de hele wereld toelaat te bepalen onder welke soevereiniteit ze vallen. Ik hoop dat ik je de onzinnig hypocriete flauwekul van deze zin niet duidelijk hoef te maken. Vrijwel dagelijks lees je over opstanden van bevolking(sgroepen). Carlos weet ze zo op te hoesten over Brazilië. Rot op met zelfbeschikkingsrecht voor volken. Het bestaat niet en heeft nooit bestaan. Wat er is, is de verwarring tussen VOLK en STAAT.
het is niet zo relevant dat jij het begrip volk niet erkend. Het internationale recht doet dat wel. Het internationale publiekrecht regelt niet alleen het het recht tussen staten, maar beslaat ook vele internationale verdragen… lees deze eens bijvoorbeeld: http://nl.wikipedia.org/wiki/Internationaal_verdrag_inzake_burgerrechten_en_politieke_rechten
maar goed.. hansie hoort het woord volk en kan het niet nalaten om er gelijk één rijk en één vaderland achteraan te denken. Het nederlandse volk mag niet bestaan, anders wordt het weer oorlog.. toch? Onderbuiker
Het begrip volk niet erkennen? Natuurlijk erken ik het begrip. Het probleem is alleen dat het begrip meerdere betekenissen kent. Van Dale online zegt:
volk (het; o; meervoud: volken, volkeren)
1 historisch gegroeide gemeenschap van erfelijk verwante mensen met min of meer gelijke taal en gewoonten
2 de gezamenlijke bewoners van een staat
3 mensenmenigte
4 slag van mensen: raar volk; scheepsvolk
5 de bijen van een korf
Betekenis 1 is niet meer relevant, zeker niet in de context van onze discussie hier maar is natuurlijk gerelateerd aan de connotatie die jij er in #8 aan geeft.
Betekenis 2 reduceert tot het begrip staat en 3 – 5 (zullen we beiden hopelijk erkennen) zijn hier niet relevant.
De betekenis van het woord staat geeft Van Dale:
staat (de; m; meervoud: staten)
1 toestand, gesteldheid: in staat van oorlog
2 vereiste toestand of gesteldheid: in staat zijn (om) te kunnen
3 (in het meervoud) college van afgevaardigden: de Staten-Generaal; de Provinciale Staten
4 het algemeen belang: Raad van State
5 door een geordend gezag geregeerde en bestuurde volksgemeenschap
6 het grondgebied van een staat
7 overzicht of lijst van iets; tabel, opgave, overzicht, inventaris: staat maken op (a) rekenen op; (b) zich verlaten op
Ik hoop dat we het eens kunnen zijn aangaande betekenis 5 op een gebied gegeven door 6.
Het probleem is het woord volksgemeenschap in 5. En ja, daar lopen we dan vast. Cirkelredeneringen en onduidelijkheden in de taal.
Laat ik het er maar op houden dat we het eigenlijk eens zijn – dat de soevereiniteit van de staten zonder toestemming wordt overgedragen aan de EU – maar dat ik van mening ben dat de connotatie van het woord volk volstrekt niet meer aan de orde is. Deels door de betekenis – en gevoel – die jij er bij geeft, deels door de betekenis en afbakening die ik er aan geef (Basken, Roma etc…).
Het is beter te spreken over STAAT ipv VOLK. Juist bij juristen die de zuiverheid van begrippen nodig hebben om dit soort vertroebelingen te vermijden zou ik dat verwachten. De Volkerenbond bestaat niet voor niets meer en zal ook nooit meer worden opgericht.
De Volkerenbond bestaat niet voor niets meer…
moet zijn
De Volkerenbond bestaat niet voor niets niet meer…
“”Het is beter te spreken over STAAT ipv VOLK. Juist bij juristen die de zuiverheid van begrippen nodig hebben om dit soort vertroebelingen te vermijden zou ik dat verwachten.””
Dat een begrip juridisch duidelijker is maakt het niet beter. Het begrip volk gaat over werkelijke mensen. Als het over blanke volkeren gaat vind links dit geen leuk woord, als het over inheemse volkeren in de jungle gaat dan heeft dit begrip voor hun ineens wel weer betekennis.
..
Dit stuk heeft een hoog weaselwords gehalte neem dit nou.
“”Het is immers duidelijk dat we zozeer verweven zijn met de wereld om ons heen, dat we de bestuurlijke kracht om het hoofd te bieden aan de meeste problemen van nu alleen kunnen vinden in verbinding met die buitenwereld. “”
De EU houd ons hier in juist tegen zo kunnen we geen stenger immigratie beleid voeren en moeten Nederlandse ondernemingen aan talloze contraproductieve EU regels voldoen.
Om er maar is een godwin tegen aan te gooien, verschuilden de Oostenrijkers die tegen de anschluss waren zich achter de Alpen?
Er is een groot verschil tussen samenwerking en overheersing.
Ton van den Brink: “Het is niet eenvoudig voor een jurist om uit te leggen wat de recente maatregelen in het kader van de eurocrisis (‘six pack’, Begrotingsverdrag, ESM) precies behelzen.”
– The facts blijken zelfs too hard to grasp. Hardstikke fijn! Maar als universitairen over zoiets belangrijks zich al niet eens meer uitspraken durven te vooroorloven, en dan dus maar gaan grasduinen in juristerij, dan trekt de stemmer dus echt helemaal zelf zijn conclusies wel. Onderbuik amehoela, en dat ‘fact-free’ komt dan als een boemerang terug.
Het gaat bij alles maar om een ding, en dat is: als de geldpers van de ECB voor het faalbankwezen maar kan draaien. De financiële genieën zou ook maar een strobreed in de weg gelegd worden, want dan vertrekken ze naar Singapore en stort het systeem in.
En van mijn onderbuik heb ik geen enkele last, want mijn onderbuik doet het echt prima-de-luxe.
Aardig.
Hoe democratisch ‘Europa’ is mag er uit blijken dat na de referenda in Frankrijk, Nederland en Ierland, allemaal tegen, de ‘grondwet’ gewoon werd doorgedrukt, alleen de vlag en het Europese volkslied werden geschrapt.
Voorafgaand aan dat referendum debatteerde, tegenstribbelend, Balkenende, hij stelde heel wat voorwaarden vooraf.
In die discusiie werde hem door een Groningse professor economie de vraag gesteld waarom wij zoveel soevereiniteit zouden moeten opgeven.
Er kwam geen antwoord.
En zo is Europa een geloof geworden, met gelovigen en ongelovigen, in hun strijd doen feiten er niet toe, dat is altijd zo met theologische debatten.
En ondanks dat nu blijkt dat Europa een ramp is blijven er gelovigen, het pedofilieinstituut, met Rome als hoofdkwartier, heeft ook nog steeds grote aanhang.
Marcus Bakker verdedigde tot z’n dood ergens in 1985 het communisme.
Helaas leefde hij niet meer toen de USSR instortte, zodat we niet weten wat hij toen gezegd zou hebben, ongetwijfeld zou z’n geloof in het communisme zijn versterkt.