Dromen van de liberale heilstaat

Het zomerreces is voorbij. De tandwielen bij zowel de regerings- als oppositiepartijen draaien op volle toeren tijdens heidag en brainstormsessie. Wat wordt de koers? Vanochtend liet VVD-fractievoorzitter Mark Rutte in het radio 1-programma Dit is de dag het ‘nieuwe’ geluid van de liberale partij horen. In plaats van de neergaande angstspiraal van de ex-vvd’er Wilders kiest Rutte voor een andere, maar niet minder strijdvaardige toon. Één die best nog succesvol zou kunnen worden. Gaat de VVD stuivertje wisselen?

Daar lijkt het stiekem wel een beetje op; van het Reagan-ideaal naar het Obama-ideaal. Hoewel Rutte al vaker nieuwe geluiden met veel bombarie bracht, zou een nieuwe draai aan het liberalisme daadwerkelijk gevolgen in het politieke klimaat kunnen hebben. Juist nu Wilders volgens Maurice de Hond in de peilingen zakt (Poppetje gezien, kastje dicht), zou Rutte zich, vrij naar D66, kunnen storten op een hernieuwde tactiek.

Dynamiek en optimisme, met die instrumenten gaf Rutte vanochtend de aftrap voor het nieuwe politieke seizoen. Luister het interview op Radio 1 hier. De economische crisis en de onderbuik zouden we volgens Rutte te lijf moeten gaan met een hernieuwd elan, niet met de ‘sp en boerenpartij-achtige’ oplossingen van Wilders. ‘Mensen snakken naar perspectief,’ zo zei Rutte. ‘Anti-islam, anti-elite, het zal allemaal wel. Oneliners en platte teksten slaan aan als er geen grote verhalen meer zijn. Ik vind dat Nederland zich moet bekennen tot een vernieuwingsagenda.’ Even later roemt Rutte de kersverse burgemeester Aboutaleb, die als tiener uit het Marokkaanse Rifgebergte naar Nederland toog: ‘Dat vind ik een Nederlands succesverhaal. Een simplistisch sentiment als van Wilders deel ik niet. Mij interesseert het niet welk geloof je hebt. Het gaat om toekomst en geen afkomst, wat maak jij ervan?’

Het lijkt erop of Rutte goed heeft gekeken naar de animo voor het ‘Ja’ van D66 en ‘Yes You Can’ van Obama. De verontwaardigde man die een paar maanden geleden nog blunderde over de vrijheid van meningsuiting heeft zijn zinnen gezet op de vernieuwingsdrang. Het punt van FNV-voorzitter Agnes Jongerius (AOW-verhoging is voor haar ‘onder geen beding onderhandelbaar’) maakt Rutte kwaad. Jongerius leeft volgens hem in een tijdperk van ‘vijftig, zestig jaar geleden. Ik heb bij Unilever gezien dat mensen stopten met werken op hun 58e. Zonde van het talent. Je zag ze er niet gelukkig van worden. Doorwerken, daar worden mensen ouder van.’ Aan het slot van het gesprek roemt hij zelfs Indianenstammen in Amerika (?), die gebruikmaken van de ervaring van de dorpsoudste, die stoppen in feite ook nooit met werken.

En zo moet Nederland volgens Rutte ook op het gebied van onderwijs excelleren. ‘Er zit zoveel kracht bij het huidig technisch onderwijs, het hoger onderwijs. We moeten bereid zijn fundamentele vernieuwingen door te voeren. Zo kunnen we Nederland uit de moeilijke fase halen, door Nederlanders perspectief te bieden op de langere termijn. Daarvoor is het liberalisme er.’

Overigens, als staatssecretaris van OCW stelde hij in 2005 nog voor om zijn toenmalige post op te heffen. ‘Bij het verder terugtrekken van de staat uit het hoger onderwijs hoeft er geen aparte bewindspersoon voor hoger onderwijs meer te zijn. Eén van mijn ambities is het om mijn huidige functie op te heffen,’ zei hij toen.

Toch, de huidige toon van Rutte kan werken. Het spastisch geschreeuw van Wilders en de SP, het gefrons van de PvdA, het moralisme van de Christenunie en de kneuterige bekrompenheid van het CDA – eigenlijk schaart de VVD zich met het vizier op de toekomst naast D66 en GroenLinks. Sterker, de slogan ‘Zin in de toekomst’ van GroenLinks had zo een spreuk van de VVD kunnen zijn. Zoals ik weinig heb aan de stem van de onderbuik, kan ik ook niet zoveel met een roze wolk. En welke stappen zet Rutte dan écht? We moeten de huid niet verkopen voor de beer geschoten is. Toch vind ik dat de boodschap die Rutte verkondigt slimmer en gezonder is voor Nederland dan ons te confronteren met het ravijn. Het gewraakte ‘perspectief’ van Rutte, daar heeft hij gewoon gelijk in.

Ik stem altijd GroenLinks. Ik ga nu een opmerkelijke uitspraak doen. Dit zal zowel een oudgediende rechtse VVD’er (bijvoorbeeld Wiegel) als de anti-autoritaire groenstrookverkenner (bijvoorbeeld Roel van Duijn) vermoedelijk verbazen. Ik zie in theorie liever ‘mijn’ partij (die zelfs haar wortels heeft in de voormalige CPN!) in een liberale welvaartsstaat met VVD en D66 aan het roer op de door de partijen voorgehouden optimistische koers, dan dat mijn partij tegen het andere vermeend linkse front zou aanschurken: het folkloristische geslijp van SP en de logge PvdA.

Is dat schrikken? Waarom? Het socialisme is een model uit vervlogen tijden. De ambacht en de arbeid is niet meer dezelfde als van een eeuw geleden. Zodra het ook door Mark Rutte gepropageerde optimisme in uitvoering gebracht kan worden, met behoud van sociaal-liberale waarden, is een breed liberaal front een serieuze optie – mits het verre blijft van neo-liberale situaties.

Misschien klinkt het als een onmogelijk monsterverbond, maar ik teken voor een combinatie van duurzaamheid (op zowel de voedsel-, landbouw- en energiemarkt), talentontwikkeling, vrije (en eerlijke) markt, internationalisme en meritocratie. Al sta ik daar niet alleen in en ben ik zeker niet de eerste die dat bedenkt. Dankzij het positief elan van zowel D66, GroenLinks en VVD vervliegt mogelijk het negativisme en de behoudzucht van het huidige politieke klimaat als een stinkend gas.

Ben ik dan voor één grote liberale partij? Nee. Elke club zou zijn eigen kleur moeten behouden. Maar het door Rutte geponeerde ‘Ik heb geen behoefte aan andere liberale partijen. Ik voel niets voor dat soort discussies’ uit 2007 zou hij van zich af moeten zetten. Het zal hem geen windeieren leggen.