De PVV en fascisme, een terechte vergelijking?

Op dit blog wordt de PVV regelmatig vergeleken met het fascisme. Door de reageerders, maar af en toe ook in de artikelen. En die vergelijking is altijd beladen. Terecht natuurlijk, want van het fascisme is een karikatuur gemaakt door de Tweede Wereldoorlog.

Ook dat is begrijpelijk, aangezien er onder het fascisme verschrikkelijke dingen zijn gebeurd. Iedere vergelijking wordt meteen langs de meetlat van de uitwassen van de Tweede Wereldoorlog gelegd. En mede daarom is de Godwin in het leven geroepen. Een vergelijking met het facisme is een vergelijking met die gruwelijke oorlog, en daarmee met het ergste wat de mensheid heeft voortgebracht. Een discussie gaat direct op slot als een van beide partijen de vergelijking gebruikt.

Maar toch zegt Mark Vossen, universitair docent Nederlandse politiek aan de Universiteit Leiden, dat het wel moet kunnen, zo’n vergelijking. In de Trouw van afgelopen zaterdag betoogt hij dat vergelijken niet betekent dat geprobeerd wordt een partij compleet gelijk te stellen aan het fascisme. Daarnaast moet het fascisme volgens Vossen niet vergeleken worden met de zeer ‘enge’ variant van het Derde Rijk, maar moet het “veel meer als een rijk geschakeerde, diep in de Europese cultuur gewortelde stroming worden beschouwd, die voor de Tweede Wereldoorlog invloed had op uiteenlopende personen, van Winston Churchill tot de jonge Joop den Uyl.”

Een goed punt, en om dat te illustreren vergelijkt hij de PVV meteen maar even met het vooroorlogse fascisme. En overeenkomsten vindt hij. Zoals de hang naar een sterke leider, het hameren op het gevaar van een natie die op instorten staat, oorlogszuchtige retoriek en een helder vijandbeeld. Maar er zijn volgens Vossen ook grote verschillen. En om die verschillen duidelijk te maken moet hij toch even een zijsprongetje maken naar de nazi-variant op het fascisme.

Zo betoogt hij dat de PVV geen equivalent heeft van het antisemitisme van de Nazi’s. Daar ging het immers om een complete groep mensen, de joden, zonder dat je kon ontsnappen aan het lidmaatschap van die groep. De PVV is anders in dat het zich veel meer richt op een religie, en dat je jezelf dus buiten die groep kan plaatsen.

De PVV verschilt volgens Vossen nog op een ander belangrijk vlak. Het individu is belangrijk voor de partij. Zij komt op voor de individuele vrijheden, terwijl bij het traditionele fascisme de staat het allerbelangrijkste is. Ook moet de PVV, ondanks de interne partijstructuur, volgens Vossen gezien worden als een democratische partij. Ze heeft geen agenda om de democratie in Nederland af te schaffen.

Ondanks dat Vossen een punt heeft, ben ik niet overtuigd. De overeenkomsten die hij noemt zijn namelijk overduidelijk, en op de verschillen valt nog wel het één en ander aan te merken. Zo is het maar zeer de vraag in hoeverre de PVV onderscheid maakt tussen moslims en bijvoorbeeld seculiere Marokkanen, en in hoeverre de partij opkomt voor individuele vrijheden. Het enige onomstreden punt dat hij heeft is dat de PVV vooralsnog een democratische partij lijkt. Ik heb nog nergens gehoord dat Wilders de democratie wil afschaffen.

Ik vraag me dan ook af waar Vossen precies heen wil met zijn artikel. Hij vergelijkt de PVV met het vooroorlogse fascisme, en zijn conclusie is dat de PVV meer overeenkomsten heeft met de vooroorlogse fascistische bewegingen dan enig ander partij in Nederland. Hij sleept er geforceerd een aantal op zijn minst twijfelachtige voorbeelden bij die zouden moeten aantonen dat de PVV op andere punten geen overeenkomsten vertoont met het fascisme. En om de verschillen aan te tonen heeft hij toch weer de Tweede Wereldoorlog nodig, die hij in zijn artikel nu juist probeert los te koppelen van de politieke stroming.

De fout die Vossen maakt is dat hij ervan uit lijkt te gaan dat het fascisme, losgekoppeld van de Tweede Wereldoorlog, een ‘gewone’ politieke stroming is geworden, en daarmee minder aanstootgevend.

Churchill of Den Uyl ten spijt, niets is minder waar.