ANALYSE - Het gaat slecht met de Europese economie en dat komt niet door externe oorzaken. Het is niet de hoge olieprijs – die was in jaren niet zo laag – of door oorlog. De oorzaak is slecht economisch beleid. Verzwakte vakbonden en ideologische verdwaalde linkse partijen hebben geen effectieve oppositie en nemen zelf verantwoording voor het falende beleid. De maatschappelijke problemen in Europa verergeren en slecht voorgelichte burgers zoeken hun heil bij rattenvangers die wel duidelijkheid bieden. Tegelijkertijd vertellen politici en economen ons dat er geen alternatief is voor hun beleid. Maar niets is minder waar: er is wel een alternatief en er is wel degelijk een oplossing voor de eurocrisis.
Polderen
Ik heb in de vorige afleveringen van deze serie laten zien dat het oplopen van de begrotingstekorten in de schuldenlanden geen gevolg is van gebrek aan discipline. Het kan niet vaak genoeg herhaald worden: de begrotingstekorten zijn niet de oorzaak maar een gevolg van de eurocrisis.
Door de afschaffing van de eigen de munt is het automatische stabilisatiemechanisme uitgeschakeld dat de handelsstromen tussen de landen in evenwicht hield. Dankzij de euro konden Duitsland en Nederland grote handelsoverschotten opbouwen.
Figuur 1 Handelsoverschotten en tekorten. De verticale as kruist op het beginjaar van de euro.
Nederland en Duitsland konden dit doen omdat ze veel competitiever zijn dan andere Europese landen. Ik heb in deel 4 laten zien dat dat komt omdat in Nederland en Duitsland de lonen niet evenredig zijn gestegen met de productiviteit [1].
Dat dit in Nederland en Duitsland gebeurde, is geen toeval: beide landen hebben een traditie van samenwerking tussen werkgevers en werknemers (‘polderen’) [2]. Door de loonmatiging kwamen de winsten niet terecht bij de burgers maar werd het de brandstof voor zeepbellen in landen waar het geen ‘poldertraditie’ bestond.
Door de crises van 2008 en 2010 spatte deze ‘euro-zeepbel’ uiteen en stroomde het geld weer terug naar Nederland en Duitsland, waardoor de schuldenlanden nog verder in het rood kwamen te staan. Voor de crediteurlanden Duitsland, Finland, Oostenrijk en Nederland was dit aanleiding om strenge bezuinigingen en hervormingen af te dwingen. Deze bezuinigingen zorgen nu voor de stagnatie van de economie.
De IJzeren Kooi
Dat het moeilijk zou worden om een muntunie te hebben zonder centrale staat was te voorzien, maar de euro was dan ook geen puur economisch maar een ook een politiek project. Door invoering van de euro deden de deelnemende landen afstand van een belangrijke basis van hun soevereiniteit: de eigen munt. Deze landen zijn voor hun leningen nu afhankelijk van de steun van Frankfurt, Brussel en Berlijn. De euro is in zekere zin een geslaagde machtsgreep [3].
We zitten gevangen in een Iron Cage of Austerity, zoals Yanis Varoufakis het uitdrukt [4]. Het laatste land dat groot genoeg is om weerstand te bieden is Frankrijk en het is de vraag hoe lang dat nog zal duren.
Maar het is te laat om te klagen over deze machtsgreep: opbreken van de muntunie leidt tot een veel grotere en diepere crisis dan de huidige stagnatie. Als duidelijk zou worden dat de euro ophoudt te bestaan zou oncontroleerbare paniek uitbreken op de markten. De kapitaalvlucht die dit tot gevolg zal hebben zal de economie platleggen. Aan de Europese handel, waar Nederland en Duitsland jarenlang zo goed aan verdiend hebben, komt dan een eind. Loonmatiging zal dan niet meer helpen.
We hebben al een klein voorproefje van deze paniek gehad in 2011 en 2012 op de obligatiemarkt. Deze kon alleen gestopt worden door ingrijpen van de ECB [5].
De stagnatie komt door vraagtekort
Bill Mitchell zegt het heel duidelijk: de problemen in Europa worden niet veroorzaakt door structurele problemen in de economie maar door vraagtekort. De Europese economie stagneert niet omdat mensen niet goed opgeleid zouden zijn. Ook niet omdat de infrastructuur onvoldoende ontwikkeld zou zijn. Europa is geen ontwikkelingsland. Integendeel: Europa is, naast de VS, de bakermat van het democratisch kapitalisme. We leven in een hoog ontwikkeld en geïndustrialiseerd deel van de wereld.
De stagnatie wordt veroorzaakt doordat de Europese burgers te weinig geld uitgeven. Dat komt omdat zij te hoge schulden hebben (hypotheek, consumptief), door de loonmatiging en omdat de pensioenen niet stijgen.
In Zuid-Europa is er al jaren lang zeer hoge werkloosheid. De overheid doet daar nog een schepje bovenop door te bezuinigen omdat het Europese Stabiliteits en Groei-Pact hen daartoe verplicht. Hierdoor is Europa in een negatieve loon-prijsspiraal gekomen, zoals ik in deel 5 en 6 van deze serie heb beschreven.
Liever geen transferunie
Een belangrijke bron van onvrede bij de burgers in de crediteurlanden is, dat hen wordt verteld dat zij moeten betalen voor de tekorten in andere landen. Dit is moeilijk te accepteren omdat de bevolking in de crediteurlanden zelf geen voordeel heeft van het economisch succes van hun land, omdat deze immers is gebaseerd op loonmatiging.
Vooral rechtse populistische partijen buiten dit uit. Zij slaan schaamteloos op de nationalistische trom en trekken hierdoor veel kiezers. En voor een deel hebben ze nog gelijk ook, want waarom zou de Nederlandse burger moeten betalen voor kwakkellanden? Terecht verzet de burger zich dan ook tegen deze zogenaamde transferunie. Waarom zou men moeten betalen voor andermans schulden terwijl zij zelf loon moeten matigen?
Een klas kleuters
Een speciale rol in de eurocrisis is weggelegd voor economen. Ik werd geïnspireerd om deze serie te schrijven door een praatje van Mathijs Bouman op het RTL-nieuws. Hij suggereerde dat het Franse begrotingstekort een gevolg was van gebrek aan discipline en dat Frankrijk een gevaar is voor de euro.
Een andere econoom die het bont maakt is Sylvester Eijffinger. In het Financieel Dagblad schrijft hij als een schooljuffrouw over een klas kleuters. Hulp van de ECB aan ‘de nog zwakke eurolanden [zal] leiden tot verminderde inspanningen om de staatfinanciën op orde te krijgen.’
Nog opmerkelijker is Sweder van Wijnbergen, die ‘hoogleraar internationale economie, transitie-economie en groeitheorie’ is aan de UvA. Hij geeft blijk niet te begrijpen dat het hoge handelsoverschot van Nederland de oorzaak is van de crisis en gebruikt dit juist als argument vóór bezuinigen. Zijn enige kritiek op het Nederlandse bezuinigingsbeleid is de aard van de bezuinigingen, niet het bezuinigen op zich.
Economen spreken elkaar (en soms zichzelf) tegen en zijn daardoor niet in staat om de politiek te adviseren. Er zijn natuurlijk ook goede uitzonderingen, maar voor willekeurig welk soort beleid, is altijd wel een econoom te vinden die het verdedigt [6].
Meer macht naar Brussel?
De eurocraten denken dat het nodig is om meer macht te geven aan de Europese instituties in Brussel. De Duitse ministers Siegmar Gabriel en Wolfgang Schäuble hebben een plan ingediend bij de Europese Commissie dat het mogelijk maakt in te grijpen in het begrotingsproces van landen.
De eurolanden mogen, volgens dat plan, niet meer zelfstandig hun begroting opstellen, maar moeten deze laten goedkeuren door een nieuw te vormen Europese instantie – vergelijkbaar met de huidige Trojka.
Hoe slecht dit kan uitpakken, hebben we kunnen zien bij de vorige Europese Commissie. Incompetente bestuurders en regeringsleiders dwingen landen tot maatregelen die tegen de wil van de bevolking ingaan en grote schade aan de economie veroorzaken. Zij hoeven daarvoor geen verantwoording af te leggen en kunnen niet tot aftreden gedwongen worden.
Het grote probleem is dat een muntunie centrale coördinatie noodzakelijk maakt, maar dat er geen competent centraal bestuur is dat democratisch wordt gecontroleerd.
Het machtigste Europese instituut is op dit moment de Europese Raad – de regeringsleiders van de deellanden. Maar niemand kan hen naar huis sturen. Versterking van de IJzeren Kooi – meer macht naar centrale Europese instituties – die niet democratisch gecontroleerd worden – om bezuinigingen af te dwingen, is dan ook geen goede oplossing.
Zwakheid van links en de opkomst van het populisme
Er is geen effectieve oppositie tegen dit desastreuze economische beleid in Europa. Progressieve partijen hebben te weinig zelfvertrouwen en geloven zelf niet meer in de verzorgingsmaatschappij. Vakbonden in Frankrijk en België zijn een positieve uitzonderingen. Deze landen scoren in de top 3 met het aantal stakingsdagen (pdf).
Als conservatieve en liberale partijen aan de macht komen, maken ze gebruik van de situatie om de verzorgingsstaat af te breken om deze te vervangen door respectievelijk de ‘participatiemaatschappij’ en de ‘vrije markt’ – vaak met medewerking van links, zoals in Nederland en Duitsland.
Hierdoor hebben rechts-populistische partijen vrij spel. De burger aan wie niet is uitgelegd wat er werkelijk speelt, zoekt toevlucht bij partijen die wel een duidelijke ‘oorzaak’ aanwijzen: de islam, de buitenlander of bureaucraten in Brussel.
Niet alleen in Nederland, in heel Europa doen de rechts-populisten het goed: UKIP, FN, Pegida, AfD, FPÖ, Vlaams Belang, PVV, Forza Italia, De Gouden Dageraad – en zelfs in de rijke en stabiele Scandinavische landen krijgen zij steeds meer invloed.
Hierdoor blijven de werkelijke veroorzakers buiten schot: grote ondernemingen en multinationals, investeerders en de financiële wereld. Zij hebben baat bij goedkope en flexibel inzetbare arbeiders en vrijhandel zonder valutakosten. Overal in Europa destabiliseert hierdoor de democratie.
Eerlijk delen en loon naar werken
Ik wil niet in mineur afsluiten. Het was steeds mijn bedoeling bij het schrijven van deze serie over de eurocrisis om te laten zien dat de problemen niet onoplosbaar zijn – ook al lijkt dat wel vaak zo – mits je de juiste analyse maakt. Ik heb in deel 4 (over de gouden loonregel) en deel 6 (over de relatie tussen loon en deflatie) laten zien dat de oplossing binnen handbereik ligt.
Afschaffen van de euro helpt niet: dat zou de crisis alleen nog maar erger maken. De oplossing is ook niet gelegen in het afdwingen van meer discipline en hardvochtige hervormingen. Het inrichten van een federaal gezag in Brussel dat deze hervormingen kan afdwingen – een ‘ijzeren kooi’ – is ondemocratisch en zal de Europese samenleving nog verder ontwrichten.
Extra veel geld drukken – ‘geldverruiming’ – door de ECB helpt ook niet. Dat is alleen maar extra brandstof voor speculatie en leidt tot nieuwe zeepbellen. De deflatiespiraal kan alleen gestopt worden door loonsverhoging in landen met een hoge productiviteit zoals Duitsland en Nederland.
Behalve loonsverhoging in Noord-Europa moet nog meer gedaan worden. Dat mag niet leiden tot hogere schulden en hogere belasting in Nederland en Duitsland en verdragswijzigingen moeten ook vermeden worden.
Het ‘Bescheiden plan’ van Yanis Varoufakis is een goed voorbeeld. Er zijn dus wel alternatieven voor het huidige beleid [7], maar vreemd genoeg vertelt niemand dat de burger.
De oplossing voor de dubbele crisis in West-Europa, de destabilisatie van de democratie door populisme en de eurocrisis, is gebaseerd op een eenvoudig principe: eerlijke verdeling van de lasten en loon naar werken. Alleen dat zal de lucht uit het rechts-populisme kunnen halen.
Ik had zeven delen nodig om het economische verhaal van de eurocrisis te vertellen, maar het zal een stuk gemakkelijker zijn om althans de conclusie aan de mensen uit te leggen.
Voetnoten
[1] Loonmatiging, Hartz-IV en Agenda 2010 zijn neutrale termen, maar Günter Wallraff laat in zijn recent verschenen boek Die Lastenträger zien wat dit betekent in de praktijk. Vaste aanstellingen verdwijnen – ook in de auto-industrie – en worden vervangen door onzekere, tijdelijke aanstellingen. Met uitzondering van Bulgarije en Roemenië is nergens in Europa de ongelijkheid zo hard toegenomen als in Duitsland, schrijft Wallraff. Tot de jaren 90 stond het land bekend vanwege de soziale Marktwirtschaft en de sociale gelijkheid, vergelijkbaar met Scandinavië. De afgelopen tien jaar is Duitsland echter meer gaan lijken op de Angelsaksische landen. [2] Zie bijvoorbeeld de documentaire Des Patrons et des Hommes, Un Film de Jean-Michel Meurice Deel I en II (gezien op Arte, 7 okt. 2014), waarin de naoorlogse economische geschiedenis van Frankrijk en Duitsland met elkaar vergeleken wordt. In Frankrijk is voortdurend strijd tussen bonden en werkgevers, in Duitsland werken zij juist samen. [3] Sommige noemen de EU dan ook de EUSSR – maar deze vergelijking is misplaatst en onserieus: alles gebeurt openlijk en er is geen samenzweringstheorie nodig om te verklaren wat er gebeurt. De vergelijking met de USSR is ook om andere redenen onterecht: het gaat om een conservatieve ‘machtsgreep’ die niets met communisme te maken heeft. Ook wordt geen gewapend geweld gebruikt en is de persvrijheid niet in gevaar. [4] De term komt van Max Weber: ‘stahlhartes Gehäuse‘. [5] Hoe erg het was blijkt uit het feit dat de Nederlandse regering in het diepste geheim al bezig was met plannen voor herinvoering van de gulden. Dit was spelen met vuur: als dat toen was uitgekomen had dat het einde van de euro kunnen zijn. [6] Voor een goede analyse van de oorzaak van dit probleem zie: Glasperlenspiel oder Ökonomie, Die wirtschaftspolitische Beratung verliert den Bezug zur Realität van Heiner Flassbeck (pdf). Voor mij is dit geen reden om de economie als geheel af te schrijven: economie is geen mysteriespel dat alleen voor ingewijden toegankelijk is. Enige zelfredzaamheid is wel vereist. [7] Yanis Varoufakis heeft hiervoor een acroniem TATIANA bedacht: That Astonishingly There Is AN Alternative als variant op TINA There is no alternative, de beroemde uitspraak van Margaret Thatcher. Persoonlijk vind ik het niet zo geslaagd.Alle afleveringen
- Deel 1: Frankrijk is de zondebok
- Deel 2: De prijs van hervormen
- Deel 3: Europa’s knoflookgrens
- Deel 4: Loondumping
- Deel 5: Deflatie (1) – moeten we ons zorgen maken?
- Deel 6: Deflatie (2) – Het Duitse model
- Deel 7: Een IJzeren Kooi voor Europa
Verantwoording
- Figuur 1: Data Eurostat: External balance of goods and services
- Afbeelding: Detail De roof van Europa van Rembrandt van Rijn. Wikimedia.
Reacties (21)
Het is natuurlijk hele makkelijke SP/PVV retoriek om de EU de schuld te geven van de bezuinigingen in de Zuidelijke landen. De werkelijkheid is dat hun schatkist leeg is door jarenlange begrotingstekorten. Overheden hebben jaren hun burgers tevreden gehouden door ze geleend geld uit te delen, dat moest een keer fout gaan. Ook al hadden deze landen geen lid geweest van de EU of in een ander werelddeel gelegen, dan nog was hetzelfde gebeurt. Zie bijna elk land in Zuid Amerika, zie Rusland, en die hebben vaak nog olie inkomsten om de schatkist bij te vullen. Structureel meer geld uitgeven dan er binnenkomt kan op termijn gewoonweg niet dat is een fundamentele basiswet in de economie.
Zowel de populisten als de liberalen zijn maar kleine fracties in de EU. Het beleid wordt voor 70 procent bepaald door socialisten en conservatieven, hiermee is er een zeer breed draagveld voor de economische politiek van de EU. Progressieve partijen hebben geen gebrek aan zelfvertrouwen, maar die hebben geleerd dat hun oude economische politiek in de praktijk niet werkt. Landen die daar toch krampachtig aan vast houden, o.a. Frankrijk sukkelen nog steeds achteruit en remmen daarmee de groei van heel Europa. Je mag zo vaak herhalen wat je zou wensen als je maar wilt, maar wat nu gebeurt is gewoon de harde praktijk, die keer op keer op keer bewezen wordt.
Goede analyse.
Alleen het voorgestelde alternatief is niet zo duidelijk. Euro afschaffen helpt niet? Maar is het niet waarschijnlijk dat een van de zuidelijke eurolanden uit de euro stapt? Ik denk niet alleen aan Griekenland maar ook aan Italie. In Italie zijn vele zwakke megabanken, een hoge staatsschuld en de anti-euro stemming neemt met de dag toe.
Als Griekenland de euro afschaft (dit is nu te verteren voor de rest van de eurozone) zou al snel kunnen blijken dat dit niet het einde van de Griekse economie is maar een frisse nieuwe start. Het zou de exit van andere landen dichterbij kunnen brengen. In mijn ogen is een afbrokkelende eurozone een waarschijnlijk scenario.
Afbrokkelde eurozone omdat de eurozone vooral aan de crisislanden geen goed perspectief biedt. Interne devaluatie blijkt niet te werken en de concurrentiekracht van de zuidelijke periferie is recentelijk afgenomen, niet toegenomen. Ook is de euro nog steeds op drijfzand gebouwd en is niets gedaan om onevenwichtigheden in de private sfeer (o.a. banken die over interne eurogrenzen heen bubbels blazen) tegen te gaan.
@2: Dank.
Nee, het zal niet het einde zijn – dat kan gewoon niet – maar waar is het het begin van?
Als een land uit de euro stapt is duidelijk dat de euro niet stabiel is. Het uit de euro-stappen zal waarschijnlijk op zich al heel traumatisch zijn (er zal geen geld meer zijn) in het land zelf dat dat doet, maar het heeft onmiddellijk ook gevolgen voor de andere landen: geld zal nog harder weglopen van landen waar het al moeilijk gaat. Dat zal dus destabiliserend werken – en niet zo’n beetje ook, veel erger dan in 2012.
Over banken heb ik het helemaal niet gehad. Daar moet een goede oplossing voor komen: de ECB moet niet alleen controleren maar ook garanderen. Dan kan de ECB ook echt maatregelen nemen en het banstelsel saneren. Dat gebeurt nu niet – doordat de huidige wijziging half werk is.
Lees alsjeblieft ook de eerdere delen, die essentieel om dit deel te begrijpen. Met name over interne devaluatie (deel 5 en 6) en concurrentie (deel 4).
Dat ben ik met je eens. De lage rente, die de ECB (en de FED, de BoE, de BoJ) hanteert, draagt ook bij aan het opblazen van zeepbellen. Die zeepbellen bieden tijdelijk een hoger rendement dan geld uitlenen aan huizenkopers en ondernemers.
Bijkomend effect: overheden kunnen zonder problemen hun schulden hoger op laten lopen. In de VS is dat heel gewoon (schuld > 100% van het GDP). En ook in Europa hoor je eigenlijk niemand meer over de 60%-norm (schuldenplafond) die we met zijn allen hadden afgesproken.
In Europa is de staatsschuld aan het veranderen in een aflossingsvrije hypotheek. Bij lage inflatie (of zelfs deflatie) is aflossen een gevecht tegen de bierkaai.
De trend is helaas nog altijd naar beneden. Iedereen streeft naar zo laag mogelijke (arbeids)kosten. Je gaat naar de goedkoopste kapper en je belt de goedkoopste aannemer voor een nieuwe dakkapel.
Polen werken voor lager loon dan Nederlanders. En Roemenen voor nog minder.
Ook de overheid zoekt nog altijd naar de goedkoopste contracten.
Hoe dat te doorbreken?
IJzersterke slotaflevering Michel. Dank.
@5: Dank je.
@4: Het oplopen van de staatsschuld is goed omdat de overheid daarmee gedurende de recessie de vraag op peil houdt. Dat de schuld boven de 100% komt is dan geen ramp. Het moet ook niet te hoog oplopen, maar als het geld goed gebruikt wordt betaalt zich dat ook weer terug in vorm van herstel van de economie. Het voorkomt dat de recessie schade aanricht. Uiteindelijk zal de inflatie weer toenemen, en loopt de schuld als %BBP vanzelf terug. Als de economie verhit raakt kan de overheid harder gaan sparen om zo de vraag weer terug te schroeven.
M.a.w. de staatsschuld werkt als buffer.
Bedenk ook dat ‘de overheid’ niet zomaar iemand is: dat zijn wij allemaal samen.
Over het breken van de trend van neergaande lonen/prijzen: Ja dat is een probleem. Vreemd genoeg raakt iedereen in paniek als de lonen te hard stijgen en roept om ingrijpen. Maar als het omgekeerde het geval is, zoals nu, vindt iedereen dat de markt zijn werk moet doen.
Vreemd toch?
Wat er zou moeten gebeuren is dat overheid en vakbonden afspraken maken, zoals in de jaren 80 het Akkoord van Wassenaar, maar dan met een ander doel: zorgen dat de lonen weer gaan stijgen. “Polderen” dus. Per industrie of bedrijfstak CAO’s afspreken om de neerwaartse spiraal te doorbreken.
En ja, de kans dat dat zal gebeuren is klein. Werkgevers willen dit niet. Mensen zullen zeggen: ja maar dan gaat dit of dat bedrijf failliet. Maar wat ze vergeten is dat door loonsverlaging een bedrijf draaiend houden wel goed is voor dat ene bedrijf, maar niet voor het geheel. Als iedereen dat doet gaan de lonen omlaag. Zoals nu dus. Het is vergelijkbaar met een theater: als één persoon gaat staan heeft hij of zij beter zicht, als iedereen het doet krijgt iedereen alleen maar pijn in de benen.
De regering zou actief beleid moeten voeren om loonstijging te stimuleren. Er zitten nota bene Sociaal Democraten in de regering. Helaas zijn die vergeten waarom ze in de regering zitten. (En hoe kan het ook anders als je met de VVD gaat regeren). Dus bij ontstentenis daarvan moeten de vakbonden de druk opvoeren. Oh wacht vakbonden … daar is ook al bijna niemand meer lid van. Tegenwoordig is iedereen ZZP-er, of denkt dat hij of zij geen vakbond meer nodig heeft. Dat is iets van vroeger. Ouderwets. Welkom in de neoliberale 21e eeuw.
Ik weet ook niet hoe dit verder moet, het enige wat ik kan doen is uitleggen hoe het werkt en wat er volgens mij moet gebeuren – dat heb ik in deze serie geprobeerd met de eurocrisis.
De regering zou actief beleid moeten voeren om loonstijging te stimuleren.
Ze zouden kunnen beginnen met een loonsverhoging voor (rijks)ambtenaren, om dik 3 jaar nullijn goed te maken.
@7: Heel goed, je hebt door. de economie weer beter maken doet geen pijn, integendeel zelfs.
Het is begonnen met een bankencrisis in Amerika. Goldman had geloof 60 miljoen steun nodig, kregen ze niet en plotseling had Europa ook een crisis .Toezichthouders, dik betaald, directies, ze wisten van niks. Geen enkele econoom die een begrijpbare uitleg kon geven. Allemaal achterlijk Tibetaans gebrabbel wat nergens opsloeg, dat was het antwoord van de zg experts. Toen kwam de euro crisis, ook hier weer geen zinnige uitleg. Politiek die zich schuldig ging maken aan puur afbraak beleid voorde mensen die totaal geen schuld hadden/ hebben aan deze ellende veroorzaakt door de financiële maffia. En vakbonden kijken weg. Ja ja de crisis en de euro.
Dat Nederland en Duitsland een handelsoverschot hebben ligt niet alleen aan de loonmatiging, maar ook aan de hoge arbeidsproductiviteit en het kwaliteitsdenken. De Fyra laat duidelijk zien dat dit in zuidelijke landen nog in dekinderschoenen staat.
Verder denk ik dat de koopkracht in Nederland en Duitsland laag is door enerzijds loonmatiging, maar ook doorde belastingverhogingen die zijn doorgevoerd.
Is een oplossing uit deze misère niet lagere belastingen in plaats van geld aan banken uitlenende die er vervolgens niets mee doen. Banken hebben deze crisis gebracht, en gaan ons er niet ut brengen. Lagere lasten voor burgers, lagere kosten voor arbeid, zal dat niet de weg uit de crisis kunnen zijn?
Ik ben sinds 1 januari 2015 zeer tegen het verhogen van ambtenaren loon. Laat die lui eerst maar eens werken. ;)
@10: Zie mijn antwoord op je vraag over belasting in de discussie bij de waanlink
Wat betreft productiviteit: zoals ik in deel 4 uitleg heb ik daar geen probleem mee, maar vind ik ook dat dat de lonen moet mee stijgen. Als de Duitse en Nederlandse arbeiders veel productiever zijn dan de Italiaanse of Spaanse dan moeten ze daarvoor ook beloond worden. Dat gebeurt echter niet, en dat is het probleem. Ik vat idee samen in de kreet ‘loon naar werken’. Als arbeiders meer verdienen gaan ze meer consumeren. Dan stijgen de prijzen (inflatie) en zal vanzelf de import toenemen uit landen waar de lonen gelijk blijven – omdat de productie daar (blijkbaar) niet hoger is geworden. Op die manier blijven de handelsstromen in balans. Maar dat vraag wel actief loonbeleid in alle landen. Dat is niet gebeurd, en dat heeft geleid tot de crisis. Daarom zeg ik ook dat een transfer-unie niet nodig is.
@12: dank hiervoor.
Door loonmatigingen is in het verleden een exportpositie geschapen. Lagere lonen betekende meer export. Voor de euro kan dan door het oplopen van de wisselkoers de koopkracht worden aangepast, immers, buitenlandse producten worden dan goedkoper. Door loonmatiging zou je, in principe, ook de buitenlandse vraag kunnen aanwakkeren. Door de eenheidsmunt is dit mechanisme uitgeschakeld.
Dan zou je, zoals je voorstelt de lonen kunnen verhogen. Dit vraagt instemming van de werkgevers, die dit natuurlijk in internationaal verband bezien, maar die ook risico lopen. Niet zozeer de grote bedrijven, maar het MKB voelt dit terdege. Die voelen zich zelf al in een keurslijf gezet vanwege de sociale verplichtingen en de weigering van banken geld uit te lenen en kunnen nu de economie aanslingeren.
Dan zou lagere belastingen de oplossing zijn. Hierin kan de overheid een actieve rol spelen, in plaats van passief te wachten of banken geld gaan uitlenen of bedrijven lonen gaan verhogen. Lagere belastingen zou ook ervoor kunnen zorgen dat het goedkoper is mensen in te huren of aan te nemen. En dit zou bij elkaär de economie kunnen aanslingeren.
Minder geld uitgeven voor een overheid is echter lastig, als bij iedere organisatie. En voor een Europees parlement idem dito. Ook zij willen meer geld om te investeren in werkgelegenheidplannen.
Je zou denken dat een overheid er is voor de inwoners. Zo langzamerhand lijkt het er op dat wij er zijn voor de overheid. Begin eens met het voorop stellen van de directe belangen van de inwoners, dan neem je ook de wind uit de zeilen van de Euro skeptici.
@13: oeps daar ging iets mis. ik probeer het nogmaals
@13 Ja, wat export doet bij loonmatiging is eigenlijk de binnenlandse vraag vervangen door vraag uit het buitenland. Dat wat wordt geproduceerd moet immers ook worden geconsumeerd. Dat kan op lange termijn nooit een oplossing zijn omdat het buitenland dan een schuld opbouwt – Als die schuld versneld (door een crisis zoals nu) moet worden afbetaald klapt alles in elkaar. Daarom zitten we nu in de ‘eurocrisis’.
Dat werkgevers niet meer loon willen betalen begrijp ik. Maar dat is niet altijd zo geweest. Ooit waren er wel degelijk verlichte ondernemers die beseften dat ze hun mensen voldoende loon moesten betalen zodat ze hun producten ook konden kopen. Ford is de bekendste. Men spreekt nog over ‘Fordism’ in dit verband.
Vakbonden spelen een heel belangrijk rol in dit verband. Die moeten er voor zorgen dat werkgevers (in een bepaalde industrie of dienstensector) niet gaan concurreren op basis van loon. Voor gelijk werk moet gelijk loon betaald worden. Dat is een eenvoudig en duidelijk (en eerlijk) principe dat goed aan de mensen is uit te leggen.
Ten slotte: het algemene loonniveau: dat zal bepaald moeten worden aan de hand van de werkloosheidscijfers en de inflatie. Als de inflatie te hoog is zullen de lonen wat moeten inbinden en zullen de vakbonden zich dus gematigd moeten opstellen (en dit aan hun leden uitleggen! Dat zal niet makkelijk zijn, want er is immers inflatie!). Dit voorkomt oververhitting van de economie. Een ander belangrijke punt is dat ‘externe schokken’ – b.v. een prijsverhoging van olie – niet mag worden doorberekend in de lonen. Werknemers zullen er dan dus op achteruit gaan, en moeten dat accepteren. Dat is in de jaren 70 niet gebeurd, en dat was de belangrijkste oorzaak van de hoge inflatie.
Maar ook het omgekeerde geldt: als de olie prijzen dalen, of als er onverhoopt een recessie is moet juist werkgevers inschikken en even wat minder winst maken en moeten de lonen gelijk blijven. Dan komt de economie weer snel op gang!
Dat vraagt om veel vertrouwen, overleg – en heel, heel veel polderen!
Nog even over belasting: de totale hoeveelheid belasting die nu wordt geïnd is te weinig. Dat kan tijdelijk goed zijn in een recessie maar zal later moeten worden afbetaald. Ook hier weer: goede en slecht tijden wisselen elkaar af en de staat kan als buffer werken.
Maar op lange termijn: lage belasting (te laag om alle uitgaven van de overheid te betalen) is slecht. De schulden lopen op en dat is slecht voor de belastingbetaler want die moet uiteindelijk de rente betalen. Investeerders en beleggers – hebben er baat bij: die incasseren die rente – en dat zijn niet alleen pensioenfondsen.
@15: volgens mij zit ons verschil van inzicht in de rol van de overheid, sturend of faciliterend. Ik denk dat er teveel belasting word geheven, jij te weinig (om de uitgaven van de overheid te betalen in ieder geval). Het feit dat veel Nederlanders toeslagen krijgen laat (mij) zien dat er teveel belasting wordt geheven, dat vervolgens gestaffeld wordt teruggegeven. Minder belasting, en minder overheid geeft meer ruimte om zelf te bepalen wat je met je geld doet. En, mijn stokpaardje, lagere loonkosten levert meer werk op.
Dat loonkostenmatiging niet tot meer economische groei leidt, ligt m.i de verbindende Euro, die een correctie tegenhoudt op wisselkoers.
Henry Ford leefde natuurlijk in een andere tijd. De toenmalige economie is niet te vergelijken met die van nu. En we zijn echt beter af met concurrentie. Mijn dochter gaat naar het VO. Ze kan uit 5 scholen kiezen. En iedere school doet z’n best zich te onderscheiden. Als Technatium, Kunst en Cultuurschool, sportklasse, aandacht voor de highflyers. En verademing met 35 jaar geleden. En met een overheid die de kwaliteit bewaakt en publiceert is er meer keuE en meer kwaliteit.
Dat er, naast aan de inkomenssubsidies, het mes moet in de belastingconstructies is evident. Geld zolang rondpompen dat het verband tussen product en winst totaal zoek is, is ridicuul. En hier zie ik als europacriticus een Hele Belangrijke Rol voor de EU, om hier glasheldere regels voor te maken. Wie winst maakt, betaalt belasting waar de winst is gemaakt. Beperk de aftrekposten maar eens om te beginnen. Lagere belasting op arbeid en meer op winst (of eigenlijk doelmatiger op winst)
Dank voor je uitgebreide beschrijvingen. Ik ben het niet altijd met je eens, maar het verheldert!.
@16: Graag gedaan, dat ik iets kan verhelderen doet me inderdaad deugd: daarvoor doe ik het en we hoeven het niet perse over alles een te zijn.
Als ik zeg dat er te weinig belasting geheven wordt dan bedoel ik inderdaad alleen maar te zeggen: om de uitgaven te betalen. Daarmee wil ik niet zeggen dat de staat groot of klein moet zijn. (En ook niet dat nu de belasting omhoog moet, alleen wel eerlijker verdeeld moet worden.)
Dat is een andere discussie (die ik ook wel wil voeren, maar dat is hier niet relevant).
Wel moet de publieke sector (de staat) groeien als de private sector krimpt om de vraag op peil te houden. Dat zegt dus niets over de gemiddelde omvang. Dit is de buffer functie van de staat.
Over de andere tijd: elke tijd is anders, en je kan nooit een op een iets overnemen. Je moet altijd onderzoeken hoe iets zal werken in de context van het heden. Wat ik wilde zeggen was dat ondernemers soms ook hun maatschappelijke verantwoording namen. Daar wil ik nu weer voor pleiten.
Je zegt dat loonkostenmatiging niet tot meer economische groei leidt en dat dat komt door de euro. Dat begrijp ik niet (of ik begrijp je verkeerd): toen iedereen een eigen munt had, had loonmatiging geen zin. Dan revalueerde de munt. Daarom waren gulden en DM altijd harde munten, relatief tov de andere munten. Een harde munt heeft een negatief effect op je export, dus dat remt de economie. Nu is die rem weg omdat we één munt hebben.
Goede analyse Michel. Wel een beetje (erg) optimistisch. Slot. ?!
Er zijn nog geen tekenen dat het roer nu eens om gaat.
Het is blij doordenderen op deze doodlopende weg. Immers Rutte, Dijsselbloem vinden dit de goede weg.
Met economie noch democratie heeft het veel te maken. Dit is oorlog, oorlog tegen de burgers.
Je hebt idd. gelijk, de € is politiek. Geen monetair noch economisch nut. (Wellink, interview met RTL-A: ‘€ is breekijzer om de lidstaten aaneen te smeden’).
N.b.: in deze woorden zegt Wellink zoveel als dat dwang en gewelddadig opleggen – gewoon bij het schema horen.
Deze oud Pentagon man, reist de hele wereld over militairen te trainen in subversie met ngo’s, denktanks, universiteiten, e.d.: https://www.youtube.com/watch?v=d3xlb6_0OEs&feature=player_embedded
American #NGO #NED #USAID Conquest by Subversion:
https://www.youtube.com/watch?v=QX_gcojUsM8
Rage Against the Regime the CIA, NGOs & Color Revolutions American Empire:
https://www.youtube.com/watch?v=uV3ElZS9paY
De crisis is, ook deze, zo bedoeld. Onrust stoken – zet de deur wagenwijd open om deze te kanaliseren.
In al heel wat EU landen komen ‘lawaaipapagaaien’ op, die door globalistische elementen worden gefinancierd. We zagen Timmermans spreken bij het fascistische ‘Brookings Institute’, al voor hij bij de EC werd geroepen. Het grijpt allemaal ragfijn in elkaar.
Allen een gezond, vreedzaam en democratisch 2015
Immers Rutte, Dijsselbloem vinden dit de goede weg.
Wat Rutte vindt (of welke nederlandse politicus dan ook) is helemaal niet zo boeiend. Wat duitse (gevolgd door franse/italiaanse) politici vinden is veel relevanter.
@18: Dank voor de lof. Optimistisch? Mijn bedoeling van deze serie was te laten wat de oorzaak is en als je die onderkent, dat er dan ook een oplossing is.
Ik ben verder ook heel pessimistisch over het verdere verloop. Volgende fase over 3 weken: Griekse verkiezingen! (Het meest wat er is voor eurocraten op het moment).
@19: Ja, is wel zo. Maar stel nou eens dat wij een Sociaal Democratische premier hadden die regeert met een linkse meerderheid, die zich verzet tegen de Duitse voorstellen, de waarheid zegt en samenwerkt met Zuid-Europese leiders. Dan staat Duitsland vrijwel alleen.
Ik weet … zal nooit gebeuren. (Maar soms moet je ook dromen). Wat ik echter wil zeggen is: het zou niet zo hoeven zijn. Rutte en Dijsselbloem zijn onbelangrijk op dit moment omdat ze verschuilen onder Merkels Dirndl.