Het aantal haatmisdrijven tegenover moslims is verdubbeld, weten we sinds vandaag uit cijfers van Unia. De manier waarop media berichten heeft daar heel veel mee te maken, meent historicus en filosoof Thomas Decreus. Het wordt daarom tijd voor bezinning en introspectie. En voor een kritische journalistiek die naam waardig.
Twee maanden na de bewuste nieuwjaarsnacht in Keulen: vijfenzeventig verdachten zijn geïdentificeerd en drie daarvan verschenen gisteren voor de rechter. Dertien verdachten zijn op dit moment aangehouden. Slechts één van de aangehouden verdachten wordt beticht van een seksueel delict. Het is een nogal magere oogst. Kort na nieuwjaar hadden sommige media het immers over duizend daders. Vandaag werd op het vrt-radionieuws melding gemaakt van honderden daders. In praktijk blijken dat er voorlopig dus vijfenzeventig te zijn. Wat is er nu eigenlijk aan de hand?
“De media hebben ons misleid over Keulen”. Tot deze harde conclusie komt Steven De Winter, oud-chef van de buitenlandredactie van NRC en bestuurslid van Stichting Media-Ombudsman Nederland. De manier waarop begin januari gewezen werd naar Syrische asielzoekers, de enorme aantallen daders en het georganiseerde karakter van de misdrijven, het blijkt gewoon niet te kloppen of schromelijk overdreven, aldus De Winter.
We, the media
Inmiddels hebben ook enkele journalisten de moed gehad om dat toe te geven. Bart Eeckhout sloeg een mea culpa naar aanleiding van de manier waarop over Keulen bericht werd. “We hebben gefaald. Over ‘Keulen’. We, zoals in: we, the media. Ook ik, in mijn kleine hoekje in de krant.”, schreef Eeckhout moedig. Maar veel bijval van collega’s kreeg hij er niet voor. De Vlaamse pers voelde zich niet genoodzaakt tot een serieuze introspectie, laat staan een rechtzetting.
Er werden tot op heden ook geen lessen getrokken. Integendeel. De manier waarop over de gebeurtenissen in Keulen bericht werd, blijft zich herhalen in het geval van kleinere incidenten. Denk bijvoorbeeld aan het zwembadincident in Koksijde. Journaals en kranten hadden het éénstemmig over een asielzoeker die een jonge zwemster aangerand had, Theo Francken kondigde ijlings aan dat een chauffeur al onderweg was om de verdachte op te pikken. Achteraf bleef er echter weinig over van het ganse incident. De ouders dienden geen klacht in en het parket zag geen aanleiding tot vervolging.
‘De hoofddoekrel’
Afgelopen weekend brak er een vechtpartij uit in een opvangcentrum te Leopoldsburg. Alle kranten en journaals hadden het over een ruzie tussen een groep Afghanen en een groep Irakezen en Syriërs. De kranten en journaals kenden zelfs de heel precieze aanleiding voor de vechtpartij: een Syrisch meisje dat geen hoofddoek droeg.
Wie hier langer dan een paar seconden over nadenkt, beseft algauw dat dit verhaal wankel is. Het is kenmerkend aan een conflict dat de conflicterende partijen andere aanleidingen aanduiden voor de oorzaak van het conflict. Iedereen met wat mensenkennis weet dat. Dergelijke tegenstrijdige interpretaties voor de aanleiding van het conflict maken deel uit van het conflict zelf. Er zullen dus op zijn minst verschillende versies bestaan over de concrete aanleiding. Maar daarvan werd geen enkele melding gemaakt in de media. Ook niet over het feit dat er in het centrum veel vrouwen verblijven die geen hoofddoek dragen.
Bovendien lijkt het nogal ongeloofwaardig dat louter een discussie over een hoofddoek uitdraait op een dergelijk collectief geweld. Als de hoofddoek al de aanleiding was, dan moeten er zeker nog andere vormen van wrevel meegespeeld hebben. Maar die bleven vooralsnog onderbelicht. Dat die ene hoofddoek de aanleiding was voor een massale vechtpartij, was de versie die het grote publiek uiteindelijk te slikken kreeg.
Voorwaardelijke wijs
Het is nochtans journalistieke regel nummer één: als er onzekerheid bestaat over een bepaald gegeven, dan vermeld je dat best niet in de berichtgeving. Of je voegt er op zijn minst aan toe dat het onzeker is. Het tegendeel gebeurde echter. Op deredactie.be opende het artikel over de vechtpartij in Leopoldsburg als volgt: “In het opvangcentrum voor asielzoekers in Leopoldsburg, in Limburg, zijn gisterennamiddag zo’n honderd personen met elkaar op de vuist gegaan. De aanleiding was een discussie over een asielzoekster die geen hoofddoek wilde dragen.” Zelfs een voorwaardelijke wijs kon er niet van af.
Opnieuw kan hier dus gesproken worden over een vorm van misleiding. Nog voor de feiten echt gekend zijn, wordt een niet geverifieerde versie van de feiten opgedrongen, een versie die vervolgens het debat bepaalt. En al wie vragen stelt over de specifieke framing waarin het debat gevoerd wordt, krijgt het verwijt de werkelijkheid niet onder ogen te willen zien. Hierdoor wordt iedere kritische vraagstelling bij voorbaat afgeblokt en kan onwaarheid als waarheid voorgesteld worden.
Ook over de manier waarop feiten geselecteerd worden, kan veel gezegd worden. Waarom is een (banale) vechtpartij plots een hoofdpunt op het nationaal nieuws? Waarom wordt ieder (vermeend) delinquent gedrag van asielzoekers meteen uitvergroot tot een zaak die van staatsbelang is? Waarom zijn wandaden die door ‘hen’ begaan worden zo’n groot nieuws en wandaden die door ‘ons’ begaan worden dat niet?
Demagogie
Nieuws maken impliceert het maken van een selectie, omdat je simpelweg nooit de werkelijkheid als totaliteit kan weergeven. Dat betekent dat er altijd een subjectief element binnensluipt in de berichtgeving. Er is altijd een moment waarop de redactie kiest om iets te brengen, of iets niet te brengen. Het nieuws dat je te zien, te horen of te lezen krijgt is dus steeds een weergave van een beperkt deel van de werkelijkheid. Met als gevolg dat mensen zich per definitie een beeld van de werkelijkheid als totaliteit vormen op basis van een selecte weergave van de werkelijkheid.
Dat proces is onvermijdelijk, omdat het eigen is aan media en zelfs aan taal in het algemeen. Maar het wordt wel problematisch als het kritisch bewustzijn verdwijnt bij de nieuwsmaker omtrent de selectie die hij of zij maakt. En het wordt nog problematischer wanneer het ene perspectief niet meer kan afgewisseld worden met een ander perspectief. Dan verdwijnt democratisch debat, en maakt informatie plaats voor demagogie.
De manier waarop na Keulen bericht wordt over vluchtelingen grenst niet aan het demagogische, maar is demagogisch. Het volk (demos) wordt, op basis van een zeer beperkte selectie van nieuwsfeiten, geleid (agogos) naar een specifiek narratief waarin de vluchteling steevast als crimineel, pervers, barbaars, primitief en gevaarlijk wordt voorgesteld. Dat gebeurt in de eerste plaats door het nieuws te destilleren uit een heel beperkte selectie van gebeurtenissen. In de tweede plaats door deze gebeurtenissen niet meer feitelijk te onderzoeken.
Morele grenzen
Dat alles blijft niet zonder maatschappelijke gevolgen. “Agressie en geweld tegenover moslims verdubbeld”, zo meldt De Standaard vandaag. Els Keytsman, directeur van Unia, is formeel tegenover De Standaard: “‘De morele grenzen lijken weggevallen, de dam staat open. Wat vroeger onder de radar bleef, gebeurt nu openlijk en zonder gêne. Moslims bedreigen, moslims pesten, brutaliseren? Geen probleem. Perfect te legitimeren en te rechtvaardigen, vinden sommigen. De afstand met de andere wordt groter.”
Keytsman wijst ondermeer op het provocerend getwitter van Theo Francken. Als staatssecretaris voor Asiel en Migratie zou hij een erg eenzijdig en negatief beeld schetsen van vluchtelingen, aldus Keytsman. Het kan inderdaad niet ontkend worden dat Francken er steeds als de kippen bij is om te tweeten over incidenten met asielzoekers en gespierde maatregelen voor te stellen. Dikwijls is het gewoon een één-tweetje met de media. Media melden incident, Francken reageert. Media hebben scoop, Francken kan zich profileren: iedereen tevreden. Van kritische reflectie, afstand of lastige vragen aan Francken of over de bewuste incidenten is weinig tot geen sprake.
Op die manier dragen media een bijzonder zware verantwoordelijkheid in het opbod van haat en toenemend geweld. Door de tendentieuze berichtgeving wordt de haat niet alleen aangewakkerd maar ook gelegitimeerd. Het extreem-rechtse discours schuift dag na dag op naar het centrum en het meest platte racisme wordt synoniem voor “de waarheid durven zeggen”. Niet voor niks vergeleek Bart Eeckhout de gebeurtenissen in Keulen met de brand in de Rijksdag.
Het wordt daarom tijd dat journalisten hun verantwoordelijkheid opnemen. Zij moeten opnieuw fungeren als kritische filters en niet als megafonen van wat moet doorgaan als de publieke opinie. Dat wil niet zeggen dat ze neutrale spreekbuizen moeten worden die de feiten brengen zoals ze zijn. Dat laatste is trouwens onmogelijk. Wel moet er in de eerste plaats een kritische benadering plaatsvinden van de feiten. Vragen moet primeren op vaststellen, kritiek moet boven snelle conclusies verheven worden. En er dient grondig nagedacht te worden over hoe selecties van nieuwsfeiten bijdragen tot een bepaald narratief.
Dit artikel verscheen eerder op De Wereld Morgen
Reacties (24)
Omzet en clickbait is belangrijker geworden dan nieuws rapporteren voor de meeste nieuws-outlets.
Nee, want stel je voor dat het ‘domme volk’ conclusies trekt die niet gewenst zijn…! De media moeten ervoor zorgen dat het ‘juiste narratief’ de overhand krijgt, toch? Want journalisten zijn beter dan wie ook in staat te bepalen wat de juiste politieke opvattingen zijn, toch?
Gelukkig hebben we nog vrijheid van drukpers, een erfenis van een protestants-christelijke cultuur die het Westen heeft gemaakt tot een gebied waar alle vluchtelingen op aarde het liefst willen zijn.
@2 Het vulgus wordt sinds jaar en dag ruimschoots bediend en gesouffleerd door de VolksTelegraaf. Het is juist de intelligentsia die geen onwelgevallige conclusies mag uiten in de media.
Sinds journalisten bang zijn geworden voor “boze politici” durven ze niks meer. Want stel de Grote Geile Geer Beer word boos, of Harry Snotter en het geheim van de Jampotglazen gaat mekkeren.
Dan krijg je geen interview meer en gaan ze wel bij een 1 op 1 gesprekje zitten.
wir haben es nicht gewusst
@2: “Gelukkig hebben we nog vrijheid van drukpers, een erfenis van een protestants-christelijke cultuur”
Die Kacebee toch. Vrijheid van drukpers is in deze contreien toch een redelijk nieuw gegeven, dat in protestants-christelijke culturen niet gewaardeerd werd en dus ook pas met de liberale revoluties eind 18e, begin 19e eeuw zijn intrede begon te doen in het Westen. In Nederland hadden we er in 1798 de (alles behalve protestants-christelijke) Fransen voor nodig, om de vrijheid van drukpers aan ons land op te leggen en toen er in 1815 gereviseerd moest worden, om de grondwet meer naar de zin van de nieuwe monarch te maken, waren het de (even zo weinig protestants-christelijke) Belgen die erop stonden dat dit recht toch tenminste bewaard bleef.
“een erfenis van een protestants-christelijke cultuur”
De onzin die tegenwoordig aan het Jodendom en het Christendom wordt toegedicht inderdaad… Het zal niet lang duren of ook abortus, euthanasie en het homohuwelijk zullen schaamteloos worden toegedicht aan onze ‘Joods-Christelijke waarden’. De verlichtingsdenkers en naoorlogse opstellers van de mensenrechten draaien zich om in hun graf terwijl onze cultuur weer wordt teruggebracht tot tweede pinksterdag.
Als je een stuk over de vooringenomenheid van de media schrijft, is het natuurlijk wel zaak dat je zelf een beetje je best doet om evenwichtig te schrijven. Deze alinea is bijzonder selectief over Keulen, omdat bijvoorbeeld niet wordt genoemd dat het moeilijk is om verdachten te identificeren, en dat het dus mogelijk gaat om een onderschatting, of het aantal aangiftes niet te noemen, dat natuurlijk een veel groter getal is.
Natuurlijk, Keulen blijkt kleinschaliger dan het op het hoogtepunt van de geruchtenstroom leek, maar het is maar net waar je mee vergelijkt: met het ‘voornamelijk Syriërs’, of met ‘de nieuwjaarsnacht is rustig verlopen’.
Hilarisch is dan wel dat in het artikel zelf een kanjer van een fout staat. Er zijn 75 verdachten. Verdachten en daders is niet hetzelfde. De meeste daders zullen nooit gepakt worden…..
En hoeveel daders er zijn? Niemand die het weet. Iets tussen de 100 en 1000?
@8
Ik kan dit dan ook niet serieus nemen. Als je commentaar levert op journalisten, dan moet je zorgen dat je zelf niet blundert.
@8 Dat dus. Die eerste alinea ondergraaft al direct de strekking van het hele verdere stuk, waar ik het overigens op zich nog best mee eens ben ook.
@8 Aangezien politie en burgemeester vrijwel altijd beweren dat de oudejaarsnacht rustig is verlopen, en de berichtgeving over Keulen al snel ontaardde in een verhitte en politiek geladen discussie over een invasie van hordes verkrachtende vluchtelingen – en dat alles op basis van hijgerige berichtgeving over anonieme politieagenten die spraken over Syrische vluchtelingen met een grote waffel, die hun asieldocumenten zouden hebben verscheurd en gezegd zouden hebben dat die agenten hen niets konden maken omdat Merkel hen had uitgenodigd – lijkt het me nogal wiedes waar je dat mee moet vergelijken.
@6:
Kijk maar eens naar een wereldkaart met kleurtjes voor de mate van vrijheid en je zult zien dat ik gelijk heb. Persvrijheid correleert zeer hoog met protestantisme.
Het recht om er een andere mening op na te houden én die te uiten is de basis voor een vrij en democratisch land. Maar als je daar een lans voor breekt, heet dat ineens “onverantwoordelijk”. Alsjeblieft zeg.
@12: Dat is helemaal niet zo duidelijk. Voor hetzelfde geldt was dit geen verhaal gewordenen en had rechts achteraf gezeurd dat de media alles wat met vluchtelingen te maken heeft onder de pet houden.
Verder maak je nogal een karikatuur van de berichtgeving, die anonieme politieagenten zijn niet de enige bronnen, er zitten wel degelijk flink wat asielzoekers onder de daders, en het gros van de berichtgeving was helemaal niet zo extreem over vluchtelingen als daders. Je versterkt hiermee alleen maar het frame van extreem-rechts.
Wereldwijd sluiten ze allemaal hun deuren ,behalve in Europa . De UK stapt uit de EU en de USA /Canada en Australië gaan hun grenzen ook sluiten voor de EU en hun Brusselse beleid .De landen die hun grenzen sluiten zullen de komende oorlog overleven en diegenen die dat niet doen stevenen af op een ondergang .
@14 Ach kom toch! Men heeft wekenlang intensief bericht en gediscussieerd en geopinieerd over Keulen, asielzoekers, Syrische vluchtelingen, hoe dit gedrag samenhing met de culturele achtergrond van de daders, wat dit zou betekenen voor het draagvlak onder Merkels asielbeleid en wat dies meer zij.
Zou die extreme aandacht en culturele focus van media en publiek er ook zijn geweest indien de daders autochtone Duitsers waren geweest? Nee, natuurlijk niet.
Vooral het onderscheid asielzoekers en vluchtelingen werd op zeker moment helemaal niet meer duidelijk gemaakt. Journalistiek volstrekt onverantwoord.
Deze zaak is inderdaad niet erg sportief en duidelijk naar voren gebracht door journalisten. Daarentegen is het ook niet erg verstandig om het nieuws met alle vertrouwen (de waarheid, en juiste getallen) te bekijken.
De Duitse autoriteiten hebben in het begin geprobeerd om de zaak onder de pet de houden, maar dat heeft erg averechts gewerkt.
Heel veel berichten die de zaak bagatelliseren worden nu niet meer geloofd.
@18
Er valt niet zo veel meer te melden of te geloven. Er zijn ruim 400 vrouwen aangerand of verkracht door mannen met een Noord Afrikaans uiterlijk. De tactiek is omsingelen en dan kan de hoofddader doen wat hij wil.
Theoretisch kan je beweren dat het om slechts 10 of 20 daders gaat. En uiterlijk en nationaliteit is ook niet hetzelfde. Of het om (Noordafrikaanse) asielzoekers gaat is ook niet onomstotelijk bewezen. Het kunnen ook (mede) Noord afrikanen zijn die al jaren hier verblijven.
Wat we hebben zijn (±75) verdachten die hoofdzakelijk van Noord Afrikaanse afkomst zijn. Verdachten zijn nog geen daders, iemand is onschuldig tot het tegendeel is bewezen.
En zo kun je iedere discussie dood slaan. Er is iets schokkends gebeurd. (massa-aanranding en verkrachting) Maar we mogen er niets over opmerken. En als de media iets melden dan geven we de media de schuld.
Ondertussen is in Duitsland het hele vluchtelingendebat wel onder druk komen te staan door ‘Keulen’. In ons land ook…..
Maar we doen gewoon alsof er niks aan de hand is.
@16:
Dit soort gebeurtenissen zijn een novum in West-Europa, dus ja: vast en zeker! En reken maar dat de gemeenschappelijke levensbeschouwelijke achtergrond van de daders vol in het zonnetje zou zijn gezet.
@19 Naar het zich laat aanzien zijn de daders criminelen die asielprocedures misbruiken om in Duitsland rond te kunnen hangen. Dat heeft dus met Syrische vluchtelingen geen ene reet uit te staan. De autoriteiten hebben dat ook steeds benadrukt.
De media daarentegen hebben dat onderscheid onvoldoende gemaakt; nogal wiedes ook, want ze gingen als een roedel dolle honden achter de sensatie aan, en blaften allemaal elkaar na.
@20 Ja hoor, dus als het blanke protestantse Keulenaars waren geweest, dan was er uitgebreid discussie gevoerd over wat het toch is in het protestantisme dat maakt dat protestanten zich zo gedragen; voor katholieken idem dito; en bij geseculariseerde Keulenaars hadden commentatoren en opiniemakers zich uitgebreid afgevraagd of godloosheid ook daadwerkelijk van God los maakt.
Geloof je ’t zelf?
@20
De levensbeschouwelijke achtergrond van iemand als Willem H. is ook uitgebreid aan de orde geweest in de media. Inclusief beschuldigingen van zussen en exen. Evenzo van andere autochtone misdadigers welke nog slechts verdacht zijn of waren.
Kennelijk doet afkomst er toe. Over autochtone misdadigers/verdachten hoor ik nooit zo vaak dat het ‘not done’ is….om het er over te hebben. Je zou bijna aan discriminatie gaan denken!
@21
Zo’n groepsaanranding ga je van blanke Keulenaars niet zien. Bij iets vergelijkbaars als het geweld tegen asielzoekerscentra wordt er wel degelijk naar de achtergrond van de vermeende daders gekeken en wordt er zelfs verwezen naar een cultuur van 75 jaar geleden.
@22 Heb je het nu over Willem Holleeder? De Neus? Ik kan me namelijk niet herinneren dat zijn levensbeschouwelijke achtergrond überhaupt aan de orde is geweest.
Ik heb zelfs geen idee wat zijn levensbeschouwelijke achtergrond is (protestants, katholiek, humanistisch, communistisch…). En ik volg het nieuws toch best aardig. Gebruiken wij de term ‘levensbeschouwelijk’ wel om hetzelfde aan te duiden?