Jos van Dijk, auteur op Sargasso

Foto: Shirley de Jong (cc)

De valkuilen van ons denken

15 september 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

RECENSIE - De Nijmeegse emeritus hoogleraar Wetenschapsfilosofie Ton Derksen publiceerde al verschillende boeken over gerechtelijke dwalingen. Het meest bekend is de zaak Lucia de B., de verpleegkundige die na een veroordeling voor vijfvoudige moord en poging tot moord werd vrijgesproken. Nu heeft Derksen in het boek Waarheidsvinding een aantal valkuilen voor foute conclusies van politierechercheurs en het OM samengevat. Opmerkelijk is dat Derksen al direct in de inleiding afstand neemt van de titel van zijn boek. Maar daar heeft hij zijn reden voor.

‘Waarheidsvinding is een misleidend woord’, schrijft Derksen. ‘Het suggereert dat de waarheid gevonden wordt. Rechters, politici en journalisten en wetenschappers zijn echter in de eerste plaats waarheidszoekers. Wanneer ze zich niet bewust zijn van de denkinstincten, van de natuurlijke eerste reacties van ons brein, en daarmee zich niet bewust zijn van de valkuilen die denkinstincten met zich meebrengen, dan kan het met de waarheidsvinding goed misgaan’.

Er zijn nogal wat valkuilen die waarheidszoekers op het verkeerde pad brengen. Derksen waarschuwt nadrukkelijk voor de verleiding van passend bewijsmateriaal. We verliezen al snel onze kritische houding als we denken voldoende belastend materiaal gevonden te hebben. Noodzakelijk is te werken met alternatieve scenario’s. Confrontatie van aanwijzingen voor verschillende scenario’s moet aanwijzen welk scenario het dichtst bij de waarheid komt. Aan de hand van onder andere de zaak-Louwes (Deventer moordzaak) laat hij zien hoe het ontbreken van een alternatief scenario de betrokken rechercheurs heeft misleid.

Foto: BOKU University (cc)

Extreem rechts groeit ook in Oostenrijk

13 september 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

Het Weense Burgtheater (foto) ziet de bui al hangen. Eind september zijn er landelijke verkiezingen en volgens de jongste peilingen zou de FPÖ, net als in juni bij de Europese verkiezingen, de grootste worden. En als die partij regeringsmacht krijgt zal ze het voorbeeld van buurland Slowakije volgen en de cultuursector dwingen tot een eenzijdig nationalistisch aanbod. Het Burgtheaterteam waarschuwt in een open brief voor het streven van de FPÖ naar ‘culturele en etnische homogeniteit’. In vergelijking met verwante partijen in andere Europese landen is de FPÖ onverbloemd antidemocratisch en openlijk nationaalsocialistisch. Het team klaagt ‘de onverschilligheid aan waarmee de kunst- en cultuurwereld zwijgt – alsof het krankzinnige verkiezingsprogramma [onder de titel ‘Fort Oostenrijk’] niet zou worden uitgevoerd in geval van een overwinning op 29 september, alsof een EU die al voor onze ogen aan het afbrokkelen is, deze aanval nog zou overleven. Het zou niet de eerste keer zijn dat we ons door misplaatste redelijkheid en arrogantie laten misleiden over de ware bedoelingen van rechts.’

Of de FPÖ na de verkiezingen in de Oostenrijkse regering komt staat nog te bezien. In de peilingen staat de partij op 28% met een kleine voorsprong op de centrum-rechtse ÖVP (24%). De sociaaldemocratische SPÖ volgt met 20%. Een coalitie van FPÖ en ÖVP zou gezien hun beider programma’s zeker wel mogelijk zijn. Maar er is dan één grote hobbel te nemen: de steun aan Oekraïne en de warme banden van de FPÖ met Poetin. ÖVP leiders hebben in de afgelopen maanden duidelijk gemaakt dat ze niet willen samenwerken met de huidige leider van de FPÖ, Hermann Kickl. Ze hebben hem ervan beschuldigd een ‘rechts-extremist’ te zijn en hebben herhaaldelijk gezegd dat ze alleen een coalitie met de FPÖ zouden aangaan als Kickl zou aftreden. Maar als Kickl de grootste wordt op 29 september zal dat niet gebeuren. Bondskanselier Karl Nehammer, de huidige leider van de ÖVP, ook bij de komende verkiezingen verwijt de FPÖ politieke verantwoordelijkheid te nemen. ‘Kickl is een theoreticus van de angst’, zei hij. De ÖVP kan waarschijnlijk ook een coalitie vormen met de sociaaldemocraten en/of de Groenen. Sinds 2020 bestaat de Oostenrijkse regering uit een coalitie van de ÖVP met de Groenen. Maar zowel de Groenen als de sociaaldemocraten zijn de afgelopen tijd flink naar links opgeschoven, wat een coalitie met de rechtse ÖVP moeilijk zal maken.

Waan van de dag

BDS dwingt AXA te stoppen met investeringen in Israël

23 augustus 2024 , 12:25 , door Jos van Dijk

De Franse multinationale verzekeraar AXA werd gedwongen zijn beleggingen in alle grote Israëlische banken te verkopen.

Deze banken worden beschouwd als de ruggengraat van Israëls illegale nederzettingenactiviteiten op bezet Palestijns gestolen land. De desinvestering betreft ook Elbit Systems, het bedrijf dat het Israëlische leger militaire technologie levert. Volgens een rapport van SumOfUs uit 2020, een waakhond voor maatschappelijk verantwoord ondernemen, zou de betrokkenheid van AXA bij de Israëlische bezetting het bedrijf bloot kunnen stellen aan strafrechtelijke vervolging.

Foto: Neil Howard (cc)

Criminaliteit kent geen grenzen

23 augustus 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

In Kopenhagen kwamen deze week ministers uit drie Scandinavische landen bijeen om maatregelen te treffen tegen grensoverschrijdend bendegeweld. Aanleiding was een recente golf van geweld in Denemarken en Noorwegen waarbij Zweedse minderjarige bendeleden betrokken waren. Sinds april zijn er 25 gevallen bekend van Deense criminelen die Zweedse jongeren inhuren om criminele handelingen te plegen. In Noorwegen zijn ook in alle politiedistricten Zweedse bendes betrokken bij de import en verspreiding van hard drugs.

De Zweedse regering onder leiding van Ulf Kristersson (Moderata) staat onder grote druk. Rechts won twee jaar geleden de verkiezingen met de belofte een einde te maken aan de drugshandel en het bendegeweld dat daarmee gepaard gaat. Halverwege haar mandaat is het duidelijk dat de regering van Kristersson, met gedoogsteun van de extreemrechtse Zweden Democraten, nog veel te doen heeft. Er zijn dit jaar tot nu toe 148 schietpartijen geweest in Zweden, waarbij 20 doden en 26 gewonden zijn gevallen. In 2023 waren er in totaal 53 doden door vuurwapens. Het jaar daarvoor waren er 62 van dergelijke moorden. De escalatie van geweld heeft alles te maken met de toenemende concurrentie in de internationale drugshandel. Sinds april is het mogelijk veiligheidszones te benoemen waarin de politie iedereen zonder pardon kan aanhouden en fouilleren. In Geneta, waar de maatregel begin juli twee weken van kracht was, ontplofte een granaat bij een winkel twee dagen na het verlopen van de termijn.

Foto: Roel Wijnants (cc)

Morrelen aan de demonstratievrijheid

21 augustus 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

COLUMN - Het komt niet geheel onverwacht. De minister van Justitie van het nieuwe kabinet-Schoof David van Weel (VVD) wil nagaan of er ‘binnen de grenzen van het demonstratierecht’ ruimte is om beperkingen op te leggen aan demonstranten. Hij wil niet over een inperking van het demonstratierecht spreken, maar wel grenzen stellen. Wat is het verschil, vraag je je af. Een belangrijke reden voor zijn plan: mensen begrijpen niet dat een overmacht aan agenten moet worden ingezet voor demonstranten die zich op de snelweg vastplakken terwijl die agenten elders nodig zijn voor een voetbalwedstrijd of een festival. En de agenten begrijpen het zelf ook niet.

Het is het populisme ten voeten uit. Het volk wil festivals en voetbal. En doorjakkeren op de snelweg. Dus weg met die demonstranten. Dat grondrechten door veel mensen niet goed worden begrepen is niet zo verwonderlijk. Juridische zaken zijn niet altijd even simpel. Maar van een minister van Justitie mag je verwachten dat hij de wet kan uitleggen én verdedigen. En niet dat hij onbegrip beloont met juridisch discutabele maatregelen.

Dat Van Weel de klimaatactivisten noemt in zijn voorbeeld en niet de boeren van zijn coalitiegenoot die zonder veel tegenstand snelwegen mochten blokkeren is ook niet bepaald geruststellend. Kennelijk is deze regering niet vies van het maken van inhoudelijke keuzes terwijl de overheid zich volgens de wet en internationale verdragen juist moet onthouden van bemoeienis met de inhoud en het doel van een demonstratie.

Foto: Richard Mortel (cc)

Zuiveringen in de Slowaakse culturele sector

16 augustus 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

Vorige week ontsloeg de extreemrechtse minister van Cultuur van Slowakije, Martina Šimkovičová zowel de directeur van het Slowaakse Nationale Theater (foto) als die van de Slowaakse Nationale Galerie, het belangrijkste museum van het land. Maandag demonstreerden zo’n negenduizend mensen in Bratislava tegen deze maatregel bij het Nationale Theater en het ministerie van Cultuur. Dinsdagavond verdubbelde het aantal demonstranten zich in een demonstratie waarin het aftreden van de minister werd geëist. In buurland Tsjechië toonden artiesten hun solidariteit met een petitie waarin ook wordt voorgesteld een gezamenlijk Tsjechisch-Slowaaks fonds op te richten voor de getroffen collega’s. De vrees is dat dergelijke zuiveringen naar het voorbeeld van Hongarije ook andere landen in de regio gaan treffen. Radicaal rechts bedreigt de vrijheid en onafhankelijkheid van de kunst en de media.

Televisie presentatrice

Martina Šimkovičová maakt sinds vorig najaar namens de nationalistische partij SNS als minister van Cultuur deel uitmaakt van het kabinet-Fico. De redenen die ze opgaf voor het ontslag van Matej Drlička, de directeur van het Nationale Theater, waren naast ‘politiek activisme’, zijn voorkeur voor buitenlandse operazangers en -heel bizar- een ongelukje met een kandelaar. Šimkovičová was in het verleden tv presentatrice maar werd ontslagen vanwege anti-immigratie uitspraken op sociale media. Het Slowaakse mensenrechteninstituut riep haar in 2018 uit tot de ‘homofoob van het jaar’. Een van haar eerste daden als minister was weer contact opnemen met Moskou. Sinds de inval van Rusland in Oekraïne waren de banden met dat land verbroken. ‘Er zijn tientallen militaire conflicten in de wereld en wij zijn van mening dat kunstenaars en cultuur daar niet onder mogen lijden, ‘ zo luidde het verweer van Šimkovičová. Ook premier Fico wil die banden weer aanhalen, zo liet hij weten bij zijn eerste publieke optreden na de mislukte aanslag op zijn leven in mei. Fico zei dat hij graag met Orbán was meegereisd naar Moskou, als zijn gezondheid het had toegelaten. Hij keerde zich ook tegen de ‘onzinnige progressieve ideologieën die zich verspreiden als kanker’ en zei dat hij niet wilde dat Slowakije een ‘karikatuur van de westerse beschaving’ zou worden.

Foto: Matthias Buehler (cc)

Bulgarije verbiedt propaganda voor ‘niet-traditionele sex’ op school

9 augustus 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

Na Rusland, Georgië en Hongarije heeft het Bulgaarse parlement deze week een wet aangenomen die moet voorkomen dat kinderen worden voorgelicht over een sexuele oriëntatie die afwijkt van de gangbare norm. Met 135 stemmen voor, 57 tegen en twee onthoudingen stemde het parlement in met een amendement op de wet voor het basisonderwijs dat ‘propaganda, promotie en aanmoediging, direct of indirect, van ideeën en opvattingen die verband houden met een niet-traditionele seksuele geaardheid of met een definitie van genderidentiteit die verschilt van de biologische’ verbiedt. Voor alle zekerheid legde het parlement ook vast wat een niet-traditionele seksuele geaardheid is: ‘anders dan de algemeen aanvaarde en gevestigde begrippen in de Bulgaarse juridische traditie van emotionele, romantische, seksuele of sensuele aantrekkingskracht tussen personen van het andere geslacht’. De Synode van de Bulgaarse orthodoxe kerk is blij met de nieuwe wet die volgens de kerk bijdraagt aan het ‘behoud en de toekomst van het Bulgaarse volk en van het gehele menselijke ras.’

Het amendement was ingediend door de extreemrechtse pro-Russische partij Vazrazhdane (Heropleving). Bezwaren van onder meer het centrum-rechtse parlementslid Georgiev (GERB-UDF) dat het amendement in strijd zou zijn met Europese wetgeving en de Bulgaarse grondwet werden weggewoven. Dit gaat niet over wetgeving, zei Elisaveta Belobradova van de liberale PP-DB die tegenstemde. ‘Er wordt hier een politieke campagne gevoerd.’ De Bulgaren mogen binnenkort voor de zevende keer in drie jaar naar de stembus voor parlementsverkiezingen. Na de laatste verkiezingen die tegelijk met Europese verkiezingen in juni werden gehouden hebben drie partijen tevergeefs geprobeerd een meerderheidsregering te vormen. De voortdurende patstelling vertraagt de zeer gewenste toetreding van het land tot de eurozone.

Foto: Number 10 (cc)

Nieuwe Britse regering uitgedaagd door extreemrechts

2 augustus 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

Sir Keir Starmer, de nieuwe Britse premier, is nog geen maand aan het bewind of hij moet zich al wapenen tegen openlijk geweld uit extreemrechtse hoek. Een dag na de moord op drie kinderen tijdens een dansles in Southport door een 17-jarige jongeman verzamelde zich een grote groep demonstranten voor de moskee van de havenstad na de verspreiding van racistisch en xenofobisch nepnieuws via social media. Dat leidde tot een veldslag met de politie waarbij ruim vijftig agenten gewond raakten. Acht agenten hebben ernstige verwondingen opgelopen, aldus de politie, waaronder botbreuken, een vermoedelijk gebroken neus en een hersenschudding.

De politie heeft gezegd dat de demonstranten uit de hoek van de extreemrechtse English Defence League komen. Op beelden van Britse media is te zien dat een groep van tientallen mensen, vooral mannen, geweld gebruikt tegen de politie. Sommigen droegen bivakmutsen. Volgens Sky News werd “English till I die”, of “Engels tot ik sterf” geroepen. The Guardian hoorde dat de naam van oud-EDL-leider Tommy Robinson werd geroepen. Pogingen van de politie om hen te overtuigen dat ze misleid waren faalden. Over minderjarige daders mag de politie volgens de Britse wet geen nadere informatie prijsgeven. Inmiddels is dat wel gebeurd. De dader, Axel Rudakubana, die volgende week 18 wordt en voor zover bekend geen moslim is, werd vandaag verhoord. Hij is in Engeland geboren, zijn ouders komen uit Rwanda.

Foto: President Of Ukraine (cc)

Hoe ver gaat Ursula met Giorgia?

26 juli 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

Het vijfde rapport over de rechtsstaat in Europese lidstaten is deze week met enige vertraging gepubliceerd. Het zou op 3 juli uitkomen, maar volgens Politico heeft commissievoorzitter Ursula Von der Leyen (VDL) de publicatie een paar weken opgehouden in afwachting van haar herbenoeming. Het rapport is nogal kritisch over de huidige Italiaanse regering van Giorgia Meloni en VDL sloot niet uit dat ze uit die hoek steun nodig zou kunnen hebben voor haar tweede periode als commissievoorzitter. Vorige week donderdag werd ze in het Europarlement met ruime meerderheid herkozen. Meloni’s partijgenoten hebben volgens Reuters tegen haar herbenoeming gestemd. Maar Meloni verzekerde zaterdag dat zij met Von der Leyen wil blijven samenwerken.

De samenvatting van de bevindingen van de rechtsstaat onderzoekers over Italië laat zien dat er sinds het aantreden van Meloni’s rechtse regering weinig voortgang is gemaakt op een aantal voor de rechtsstaat kritische punten. Dat betreft onder andere het uitblijven van noodzakelijke nieuwe wetgeving inzake smaad en de bescherming van het beroepsgeheim en journalistieke bronnen. Op de Index voor Persvrijheid van Reporters Sans Frontières (RSF) is Italië vijf plaatsen gezakt naar de 46e plaats. Journalisten, met name degenen die onderzoek doen naar criminele praktijken hebben nog steeds te maken met SLAPP-zaken, intimidatie en geweld. Twintig journalisten staan onder permanente politiebescherming. Meloni zelf heeft verschillende smaadzaken aangespannen tegen verslaggevers die kritiek op haar hadden, waaronder een zaak waarin een journalist werd veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding omdat hij op sociale media spotte met de lengte van de premier.

Foto: Roel Wijnants (cc)

Mona Keijzer ontloopt strafvervolging

20 juli 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

COLUMN - Het OM in Amsterdam heeft de aangiftes tegen Mona Keijzer wegens haar uitlatingen in de talkshow Sophie & Jeroen van 17 mei 2024 geseponeerd. Ze gaf een toelichting op het hoofdlijnenakkoord van de nieuwe coalitie waarin een streng asielbeleid staat aangekondigd. Nieuwkomers zouden bij de inburgering meer moeten worden geconfronteerd met wat er tijdens de Holocaust met joden is gebeurd. Onder de migranten zijn immers veel mensen uit islamitische landen en, zei Keijzer, ,,We weten dat daar Jodenhaat bijna onderdeel is van de cultuur.” Ook na kritiek, van onder andere Arnon Grunberg, bleef Keijzer bij haar uitspraak. Ze maakte wel haar excuus en zei dat ze niet alle moslims bedoelde. Later verwees ze naar de reacties in islamitische landen op de moordpartij door Hamas op 7 oktober 2023 en naar uitspraken van de socioloog Ruud Koopmans.

Zestien mensen deden aangifte wegens groepsbelediging. Het OM heeft geconcludeerd dat de uitingen in beginsel strafbaar zijn, maar dat een strafrechtelijke vervolging van de politicus in dit geval in strijd is met de vrijheid van meningsuiting. ‘Het OM is van oordeel dat de uitlatingen die door Keijzer zijn gedaan op zichzelf beledigend zijn over een groep mensen wegens ras en godsdienst en, ook in de context van het publieke debat, onnodig grievend zijn. Keijzer heeft naar het oordeel van het OM onvoldoende verantwoordelijkheid genomen om te voorkomen dat haar uitingen die zij in de talkshow Sophie & Jeroen heeft gedaan zouden aanzetten tot onverdraagzaamheid.’

Foto: Hotice Hsu (cc)

Balkan in de ban van het verleden

19 juli 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

Het parlement van Montenegro heeft onlangs een resolutie aangenomen waarin de misdaden van Kroatische fascisten tijdens de Tweede Wereldoorlog worden veroordeeld. Concreet ging het om het concentratiekamp Jasenovac van de Kroatische Ustaše beweging die samenwerkte met de nazi’s. Het aantal slachtoffers wordt geschat op 80.000 tot 100.000, merendeels Serven, daarnaast ook Joden, Roma en partizanen. De Montenegrijnse premier Milojko Spajić was niet blij met de resolutie. De uitspraak werd onmiddellijk veroordeeld door buurland Kroatië. De huidige regering van Montenegro wil spoed zetten achter de procedure om EU-lid te worden. Het land hoopt tijdens het Hongaarse voorzitterschap de nodige stappen te zetten om in 2028 het felbegeerde lidmaatschap binnen te halen. Maar de nationalistische Kroatische regering kan gemakkelijk roet in het eten gooien.

Zo domineert het verleden de politiek in de Balkanlanden. Met oorlogsmisdaden in de hoofdrol. Nu gaat het dan vooral over de burgeroorlog begin jaren negentig bij het uiteenvallen van Joegoslavië en de strijd om de onafhankelijkheid van Kosovo. De vervolging van oorlogsmisdadigers is in alle voormalige Joegoslavische landen nog steeds actueel. En een belangrijke factor in hedendaagse politieke conflicten.

Katnic

In Montenegro, bijvoorbeeld, is Milivoje Katnic, een voormalige officier van Justitie, onlangs aangeklaagd voor misdaden tijdens het beleg van Dubrovnik door het Joegoslavische leger in 1991. De aanklager vermoedt dat Katnic, destijds officier van het JNA, tijdens een gewapend conflict rond Cavtat, een klein stadje op 18 kilometer van Dubrovnik, vlakbij de Montenegrijns-Kroatische grens, lokale burgers aan een onmenselijke behandeling heeft onderworpen. Katnic was eerder al eens aangeklaagd, maar dat had tot niets geleid. Nu is hij ook verdacht van betrokkenheid bij een criminele organisatie. Als officier van Justitie leidde hij de zaak tegen de Servisch gezinde coupplegers in 2016. Die eindigde in 2021 bij de beroepsrechter in vrijspraak voor Andrija Mandic, huidig parlementsvoorzitter en Milan Knezevic, parlementslid en voorzitter van de Democratische Volkspartij, de partij van de Servische minderheid die nu deel uitmaakt van de regeringscoalitie met de beweging Pokret Evropa sad! (Europe Now) van Spajić. In de gevangenis is Katnic dit voorjaar twee-en-een-halve maand in hongerstaking gegaan. Hij claimt het slachtoffer te zijn van de wraak van Knezevic and Mandic.

Foto: János Korom Dr. >23 Million Views (cc)

De erfenis van Rutte

16 juli 2024 , 12:22 , door Jos van Dijk

NIEUWS - Opmerkelijke uitspraken van een vertrekkend officier van justitie: ‘Veertien jaar ‘vrijheid-blijheid’ van Mark Rutte leidde tot slappe aanpak van arbeidsuitbuiting’, zegt landelijk officier mensenhandel Warner ten Kate bij zijn afscheid.

„We hebben een maatschappij die draaiende wordt gehouden door de onderkant: pakketbezorgers, arbeidsmigranten in de glastuinbouw, noem maar op. In feite zeggen we: we hebben lak aan jou, loop maar voor een hongerloontje elke dag de deuren af. En als we je niet meer nodig hebben, dan schoppen we je de straat op. Als je de verhalen leest over arbeidsmigranten die nadat ze zijn ontslagen meteen ook hun huis verliezen – omdat hun huisbaas ook hun werkgever is – en dakloos in het Haagse bos belanden: dat is de realiteit. We proberen altijd over de ruggen van anderen beter te worden.”

Ten Kate wijt dit aan het ontbreken van overheidsbeleid. Regels voor uitzendbureaus zijn zodanig versoepeld dat iedereen zoiets kan beginnen. ‘Het is volkomen uit de bocht gevlogen’. En zowel de Arbeidsinspectie als het OM staan vrij machteloos. De lat om arbeidsuitbuiting te bewijzen ligt veel te hoog. Het aantal zaken dat tot een veroordeling van uitzendbureaus of werkgevers leidt is erg klein in vergelijking met zaken die worden aangekaart. De financiële belangen blijken elke keer weer te groot. ‘Als je het hebt over een betere arbeidspositie voor pakketbezorgers of mensen die werken in een distributiecentrum, dan kom je aan het verdienmodel van Nederland. Als we écht willen dat werknemers in Nederland netjes worden behandeld, dan betekent het bijvoorbeeld dat een aantal grote agrarische bedrijven zal omvallen. En dat is blijkbaar te ingewikkeld.’