Jos van Dijk, auteur op Sargasso

Foto: Giulio (cc)

Italië dreigt demonstratierecht aan banden te leggen

4 oktober 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

Het Italiaanse Lagerhuis heeft een nieuwe “veiligheidswet” goedgekeurd, die klimaatactivisten en andere demonstranten bedreigt door het strafbaar maken van blokkades van wegen en spoorwegen. Overtreders kunnen tot twee jaar celstraf krijgen. Als de Senaat de wet goedkeurt ligt volgens tegenstanders de weg vrij om alle straatprotesten te verbieden. In heel Italië demonstreerden mensen daarom vorige week op initiatief van de vakbondsfederatie CGIL en diverse oppositiegroepen. Hoe ver gaat het extreemrechtse bewind van Giorgia Meloni in de aantasting van de rechtsstaat?

De wet maakt hogere straffen mogelijk voor demonstranten die zich tegen de politie keren en ook voor gevangenen die deelnemen aan acties zoals hongerstakingen. Meloni gaat voor veiligheid, dat is haar eerste prioriteit, zegt ze. ‘Veiligheid is een voorwaarde voor groei en investeringen en beschermt de ouderen en kwetsbaren.’ Critici noemen het een klassieke rechtse truc: met ‘law and order’ issues leidt de premier de aandacht af van de schandalen in haar coalitie en de dreigende financiële problemen vanwege druk uit de EU. In deze geest valt ook het plan van de regering om scholieren op middelbare scholen punten te geven voor hun gedrag. Scholieren die een vijf of lager scoren, moeten hun jaar opnieuw doen − zelfs als hun andere cijfers wél op orde zijn. De hervorming heeft ook invloed op het Italiaanse eindexamen, de maturità, dat bepaalt of scholieren naar de universiteit mogen. De vereniging van schooldirecteuren is het eens met dit plan en wijst op veel voorkomende incidenten over het gebruik van mobieltjes in de klas. De scholieren zien wat anders. “Minister Valditara wil de scholen veranderen in plekken van law and order”, zegt Paolo Notarnicola van het scholierennetwerk. “Dat zou Italië doen om leraren te beschermen. Maar wij zien het als een manier om angst aan te jagen onder de scholieren, en hun vrijheid van meningsuiting te beperken.”

Quote du Jour

Quote du Jour | Libanon

30 september 2024 , 20:38 , door Jos van Dijk

Onlangs vond ik een oud krantenknipsel uit augustus 1982 over Libanon. Met een getuigenis over wat Israël daar toen heeft aangericht in vluchtelingenkampen van Palestijnen. Schokkend als je kijkt naar wat er nu gebeurt in Libanon. Het terrorisme lijkt in de staat Israël ingebakken.

Enkele citaten uit het bericht onder de kop ‘Aanvallen Israël ook gericht tegen burgers’

‘Wat het Israëlisch leger aanricht in West-Beiroet is het beste te omschrijven als genocide.’ Dit zei de verpleegkundige Tineke Vlug uit Utrecht op Schiphol bij haar terugkeer uit Beiroet. Ze heeft er elf maanden gewerkt in een ziekenhuis, uitgezonden door het Medisch Comité Palestina dat dit ziekenhuis van de Palestijnse Rode Halve Maan (Rode Kruis) had geadopteerd. Het is de Israëli’s niet te doen om militaire projecten, ze hebben het ook gemunt op burgerdoelen, de gewone Palestijnse en Libanese mannen, vrouwen en kinderen. Als voorbeeld noemt zij het gebruik van fosforbommen die gruwelijke brandwonden veroorzaken en waaraan al vele mensen na hevige pijnen zijn overleden. Daarnaast het gebruik van cluster- en fragmentatiebommen. Dit zijn bommen met hele kleine bommetjes en daarin ijzeren splinters die het lichaam van mensen doorzeven. Zelf heeft Vlug twee Palestijnse kinderen behandeld van wie de benen waren afgeslagen nadat zij een ballpoint hadden opgeraapt die vervolgens explodeerde. De Israëli’s werpen ook speelgoed en ballpoints af die exploderen als ze worden opgepakt. Van de vluchtelingenkampen rond West-Beiroet is zeventig procent vernietigd. De Palestijnse bevolking bivakkeert op het strand of in boomgaarden in het zuiden, vertelt de verpleegkundige.

Foto: Roel Wijnants (cc)

Anoniem demonstreren: een principekwestie

30 september 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

OPINIE - De minister van Justitie David Van Weel is vast van plan om ‘binnen de grenzen van het demonstratierecht’ beperkingen op te leggen aan demonstranten. Hij kreeg onlangs steun van de Tweede Kamer die een motie van Eeerdmans (JA21) aannam voor een verbod op gezichtsbedekkende kleding bij demonstraties. Overbodige steun, want zo’n verbod kan al worden uitgevaardigd door de burgemeester volgens de Wet Openbare Manifestaties. Van Weel zal de burgemeesters er nog eens aan herinneren dat ze dat kunnen doen.

Daarmee is de anonimiteit in de uitingsvrijheid opnieuw een punt van debat geworden. Anoniem kunnen blijven hoort bij het grondrecht van de vrijheid van meningsuiting. Anders gezegd: een verplichting of verbod tast het vrijheidsprincipe aan. Maar dat principe is de laatste tijd sterk onder druk komen te staan door moeilijk aan te pakken anonieme overtredingen van de wet op groepsbelediging en haatzaaien in de sociale media. Anonimiteit van demonstranten maakt het voorts lastig gewelddadige relschoppers te vervolgen of de kosten van vernielingen op hen te verhalen. Een verbod op anonimiteit is echter een al te gemakkelijke oplossing die geheel voldoet aan het cliché: de goeden moeten onder de kwaden lijden.

Naar aanleiding van de demonstraties dit voorjaar op de UvA tegen de banden met Israël schreef de Volkrant over de vrijheid van demonstranten ‘om je te kleden zoals je wil’. Die vrijheid is eigenlijk al sinds 2019 beperkt toen het ‘boerkaverbod’ inging. Sindsdien is het voor iedereen verboden gezichtsbedekkende kleding te dragen in het openbaar vervoer en in en rondom onderwijs- en zorginstellingen en overheidsgebouwen. ‘Daar valt de universiteitscampus uiteraard ook onder’, zegt hoogleraar rechtswetenschap Jan Brouwer van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Volgens hoogleraar Staats- en bestuursrecht Wim Voermans geldt dat niet voor de openbare ruimte. Demonstranten zijn daar vrij in de keuze van hun kleding. Volgens advocaat Willem Jebbink, die vaak demonstranten juridisch bijstaat, is het wel degelijk toegestaan om met gezichtsbedekking te demonstreren. ‘Het is een grondrecht om je te kleden zoals je wil, dat vloeit voort uit het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer.’

Foto: Dennis Jarvis (cc)

Tsjechische president maant Oekraïne tot ‘realisme’

27 september 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

De Tsjechische president en oud-NAVO generaal Petr Pavel heeft in een interview met de New York Times gezegd dat Oekraïne “realistisch moet zijn” over zijn vooruitzichten om het door Rusland bezette gebied terug te krijgen. De president heeft zich altijd een warm voorstander van steun aan Oekraïne getoond. Nu zegt hij: “De meest waarschijnlijke uitkomst van de oorlog,” zei hij, “zal zijn dat een deel van het Oekraïense grondgebied tijdelijk onder Russische bezetting zal blijven.” Hij merkte echter op dat deze “tijdelijke” situatie jaren zou kunnen duren. In een speech voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties deed Pavel een beroep op China als bemiddelaar in dit conflict.

In Oekraïne is fel gereageerd op de suggesties van Pavel . “Tijdelijke oplossingen zullen geen blijvende vrede brengen, maar alleen de oorlog uitstellen,” aldus het ministerie van Buitenlandse Zaken. Pavel antwoordde daarop: “Ik heb nooit in twijfel getrokken dat we Oekraïne moeten steunen bij het herstellen van zijn territoriale integriteit, dat dit het uiteindelijke doel is. We moeten gewoon realistisch zijn over de tijdshorizon en de kosten om dat doel te bereiken. Rusland verslaan in Oekraïne ten koste van het doden van de helft van de Oekraïense bevolking is waarschijnlijk geen overwinning.” Noch Moskou noch Kyiv kunnen een volledige overwinning verwachten en daarom zal gezocht moeten worden naar ‘een einde dat ergens in het midden ligt’.

Foto: Mr MdR (cc)

Onbegrijpelijk geweld

21 september 2024 , 12:52 , door Jos van Dijk

COLUMN - De media documenteren dagelijks incidenten waarbij mensen het slachtoffer zijn van allerlei vormen van geweld. Steekpartijen met dodelijke afloop, huiselijk geweld, aanranding en verkrachting, brute moordpartijen. Politiewoordvoerders melden steevast in summiere bewoordingen wat er is gebeurd. En dat er verder onderzoek wordt gedaan naar de precieze gang van zaken, de context en de motieven van de daders. Over de uitkomsten van dat onderzoek blijven we echter in veel gevallen in het ongewisse. Tenzij het om grote zaken gaat en de journalist de kans krijgt uitgebreid verslag te doen van wat in de rechtszaal allemaal ter sprake komt. In de meeste gevallen glijden de incidenten snel weg in de vergetelheid. Maar we blijven wel zitten met het idee dat geweld een moeilijk uit te bannen onderdeel is van onze samenleving.

Wat doet dat met mensen, al die beelden van onbegrijpelijk, irrationeel geweld? Wat is het effect van het ontbreken van achtergrond, context, verklaringen, motieven? Aanslagen op politici zijn nog te volgen. Maar het neerschieten van onschuldige schoolkinderen gaat ieders verstand te boven. En dergelijke incidenten stapelen zich op in de afgelopen jaren. Meer dan ooit lijken getourmenteerde pistool- en messentrekkers actief, ook in landen met een minder liberale wapenwetgeving dan de VS.

Foto: Number 10 (cc)

Hoe links is Labour?

20 september 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

De kersverse Britse Labour premier Keir Starmer ging deze week op bezoek bij zijn Italiaanse extreemrechtse collega Giorgia Meloni. Hij vroeg haar advies voor de aanpak van illegale immigratie via Het Kanaal. In een gezamenlijke persconferentie prees Starmer het Italiaanse beleid dat heeft geleid tot een flinke afname van het aantal mensen dat via de Middellandse Zee Italië probeert te bereiken. Volgens Meloni had Starmer ook interesse voor de illegale deal met Albanië. Starmer bevestigde dat niet, terwijl zijn minister van Buitenlandse Zaken David Lammy er wel wat in zag, zo vertelde hij in een televisieinterview voorafgaande aan Starmers bezoek aan Rome. De deal met Rwanda, die de vorige regering sloot, maar die nooit werd uitgevoerd, is door Labour geschrapt.

Het bezoek van Starmer aan Rome heeft in zijn partij tot kritische reacties geleid. ‘Wat denkt hij van een neofascist te kunnen leren’, twitterde parlementslid Diane Abbott. Kim Johnson, een ander parlementslid vroeg zich af ‘of we dan niets geleerd hebben van de fouten van de Tories’. Hij vindt het ‘verontrustend dat Starmer lessen probeert te trekken uit een neofascistische regering, vooral na de rellen tegen vluchtelingen en het extreemrechtse racistische terrorisme dat Groot-Brittannië deze zomer teisterde.‘

Bezuinigingen

Foto: Tom Jutte (cc)

Mooie woorden

17 september 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

COLUMN - Het regeerprogram van het kabinet Schoof bevat veel mooie woorden. Vage woorden vooral waarbij je je kunt afvragen of ze dat allemaal waar gaan maken. Hoofdstuk 7 ‘Goed bestuur en sterke rechtsstaat‘ spant wat mij betreft de kroon: ‘Nu is het moment om de weg vrij te maken voor herstel en verandering. Dit kabinet presenteert daarom een agenda voor vernieuwing van de democratie en versterking van de rechtsstaat, het bestuur en de controle daarop.’ Gaat dit kabinet dan eindelijk waarmaken wat Rutte IV met zijn streven naar bestuurlijke vernieuwing en een andere bestuurscultuur niet is gelukt?

Wat mogen we verwachten van deze zoveelste vernieuwingsagenda? ‘Een lerende overheid: een overheid die beleid en regelgeving evalueert, blijft verbeteren en altijd op zoek gaat naar de meest passende oplossing.’ Ahum. Moet dat nog zo expliciet gezegd worden? Hieronder een tiental punten om de -relatieve- vernieuwingsdrang van Schoof c.s. de komende tijd aan te toetsen.

Constitutionele toetsing staat opnieuw op de agenda. Alsmede verzelfstandiging van de afdeling Rechtspraak van de Raad van State. Het kabinet ‘versterkt de toegang tot de rechtsketen’. Maar niet voor maatschappelijke organisaties die niet aan de vereiste voorwaarden voldoen. Een VVD-wens gaat in vervulling: minder rechtszaken van maatschappelijke clubs die de staat aanklagen vanwege schending van het algemeen belang. ‘Ook investeert het kabinet in het Juridisch Loket, waar burgers met een laag inkomen terechtkunnen voor persoonlijk advies en hulp.’ Zou het niet beter zijn de bezuinigingen op de sociale advocatuur terug te draaien?

Foto: Shirley de Jong (cc)

De valkuilen van ons denken

15 september 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

RECENSIE - De Nijmeegse emeritus hoogleraar Wetenschapsfilosofie Ton Derksen publiceerde al verschillende boeken over gerechtelijke dwalingen. Het meest bekend is de zaak Lucia de B., de verpleegkundige die na een veroordeling voor vijfvoudige moord en poging tot moord werd vrijgesproken. Nu heeft Derksen in het boek Waarheidsvinding een aantal valkuilen voor foute conclusies van politierechercheurs en het OM samengevat. Opmerkelijk is dat Derksen al direct in de inleiding afstand neemt van de titel van zijn boek. Maar daar heeft hij zijn reden voor.

‘Waarheidsvinding is een misleidend woord’, schrijft Derksen. ‘Het suggereert dat de waarheid gevonden wordt. Rechters, politici en journalisten en wetenschappers zijn echter in de eerste plaats waarheidszoekers. Wanneer ze zich niet bewust zijn van de denkinstincten, van de natuurlijke eerste reacties van ons brein, en daarmee zich niet bewust zijn van de valkuilen die denkinstincten met zich meebrengen, dan kan het met de waarheidsvinding goed misgaan’.

Er zijn nogal wat valkuilen die waarheidszoekers op het verkeerde pad brengen. Derksen waarschuwt nadrukkelijk voor de verleiding van passend bewijsmateriaal. We verliezen al snel onze kritische houding als we denken voldoende belastend materiaal gevonden te hebben. Noodzakelijk is te werken met alternatieve scenario’s. Confrontatie van aanwijzingen voor verschillende scenario’s moet aanwijzen welk scenario het dichtst bij de waarheid komt. Aan de hand van onder andere de zaak-Louwes (Deventer moordzaak) laat hij zien hoe het ontbreken van een alternatief scenario de betrokken rechercheurs heeft misleid.

Foto: BOKU University (cc)

Extreem rechts groeit ook in Oostenrijk

13 september 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

Het Weense Burgtheater (foto) ziet de bui al hangen. Eind september zijn er landelijke verkiezingen en volgens de jongste peilingen zou de FPÖ, net als in juni bij de Europese verkiezingen, de grootste worden. En als die partij regeringsmacht krijgt zal ze het voorbeeld van buurland Slowakije volgen en de cultuursector dwingen tot een eenzijdig nationalistisch aanbod. Het Burgtheaterteam waarschuwt in een open brief voor het streven van de FPÖ naar ‘culturele en etnische homogeniteit’. In vergelijking met verwante partijen in andere Europese landen is de FPÖ onverbloemd antidemocratisch en openlijk nationaalsocialistisch. Het team klaagt ‘de onverschilligheid aan waarmee de kunst- en cultuurwereld zwijgt – alsof het krankzinnige verkiezingsprogramma [onder de titel ‘Fort Oostenrijk’] niet zou worden uitgevoerd in geval van een overwinning op 29 september, alsof een EU die al voor onze ogen aan het afbrokkelen is, deze aanval nog zou overleven. Het zou niet de eerste keer zijn dat we ons door misplaatste redelijkheid en arrogantie laten misleiden over de ware bedoelingen van rechts.’

Of de FPÖ na de verkiezingen in de Oostenrijkse regering komt staat nog te bezien. In de peilingen staat de partij op 28% met een kleine voorsprong op de centrum-rechtse ÖVP (24%). De sociaaldemocratische SPÖ volgt met 20%. Een coalitie van FPÖ en ÖVP zou gezien hun beider programma’s zeker wel mogelijk zijn. Maar er is dan één grote hobbel te nemen: de steun aan Oekraïne en de warme banden van de FPÖ met Poetin. ÖVP leiders hebben in de afgelopen maanden duidelijk gemaakt dat ze niet willen samenwerken met de huidige leider van de FPÖ, Hermann Kickl. Ze hebben hem ervan beschuldigd een ‘rechts-extremist’ te zijn en hebben herhaaldelijk gezegd dat ze alleen een coalitie met de FPÖ zouden aangaan als Kickl zou aftreden. Maar als Kickl de grootste wordt op 29 september zal dat niet gebeuren. Bondskanselier Karl Nehammer, de huidige leider van de ÖVP, ook bij de komende verkiezingen verwijt de FPÖ politieke verantwoordelijkheid te nemen. ‘Kickl is een theoreticus van de angst’, zei hij. De ÖVP kan waarschijnlijk ook een coalitie vormen met de sociaaldemocraten en/of de Groenen. Sinds 2020 bestaat de Oostenrijkse regering uit een coalitie van de ÖVP met de Groenen. Maar zowel de Groenen als de sociaaldemocraten zijn de afgelopen tijd flink naar links opgeschoven, wat een coalitie met de rechtse ÖVP moeilijk zal maken.

Waan van de dag

BDS dwingt AXA te stoppen met investeringen in Israël

23 augustus 2024 , 12:25 , door Jos van Dijk

De Franse multinationale verzekeraar AXA werd gedwongen zijn beleggingen in alle grote Israëlische banken te verkopen.

Deze banken worden beschouwd als de ruggengraat van Israëls illegale nederzettingenactiviteiten op bezet Palestijns gestolen land. De desinvestering betreft ook Elbit Systems, het bedrijf dat het Israëlische leger militaire technologie levert. Volgens een rapport van SumOfUs uit 2020, een waakhond voor maatschappelijk verantwoord ondernemen, zou de betrokkenheid van AXA bij de Israëlische bezetting het bedrijf bloot kunnen stellen aan strafrechtelijke vervolging.

Foto: Neil Howard (cc)

Criminaliteit kent geen grenzen

23 augustus 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

In Kopenhagen kwamen deze week ministers uit drie Scandinavische landen bijeen om maatregelen te treffen tegen grensoverschrijdend bendegeweld. Aanleiding was een recente golf van geweld in Denemarken en Noorwegen waarbij Zweedse minderjarige bendeleden betrokken waren. Sinds april zijn er 25 gevallen bekend van Deense criminelen die Zweedse jongeren inhuren om criminele handelingen te plegen. In Noorwegen zijn ook in alle politiedistricten Zweedse bendes betrokken bij de import en verspreiding van hard drugs.

De Zweedse regering onder leiding van Ulf Kristersson (Moderata) staat onder grote druk. Rechts won twee jaar geleden de verkiezingen met de belofte een einde te maken aan de drugshandel en het bendegeweld dat daarmee gepaard gaat. Halverwege haar mandaat is het duidelijk dat de regering van Kristersson, met gedoogsteun van de extreemrechtse Zweden Democraten, nog veel te doen heeft. Er zijn dit jaar tot nu toe 148 schietpartijen geweest in Zweden, waarbij 20 doden en 26 gewonden zijn gevallen. In 2023 waren er in totaal 53 doden door vuurwapens. Het jaar daarvoor waren er 62 van dergelijke moorden. De escalatie van geweld heeft alles te maken met de toenemende concurrentie in de internationale drugshandel. Sinds april is het mogelijk veiligheidszones te benoemen waarin de politie iedereen zonder pardon kan aanhouden en fouilleren. In Geneta, waar de maatregel begin juli twee weken van kracht was, ontplofte een granaat bij een winkel twee dagen na het verlopen van de termijn.

Foto: Roel Wijnants (cc)

Morrelen aan de demonstratievrijheid

21 augustus 2024 , 08:00 , door Jos van Dijk

COLUMN - Het komt niet geheel onverwacht. De minister van Justitie van het nieuwe kabinet-Schoof David van Weel (VVD) wil nagaan of er ‘binnen de grenzen van het demonstratierecht’ ruimte is om beperkingen op te leggen aan demonstranten. Hij wil niet over een inperking van het demonstratierecht spreken, maar wel grenzen stellen. Wat is het verschil, vraag je je af. Een belangrijke reden voor zijn plan: mensen begrijpen niet dat een overmacht aan agenten moet worden ingezet voor demonstranten die zich op de snelweg vastplakken terwijl die agenten elders nodig zijn voor een voetbalwedstrijd of een festival. En de agenten begrijpen het zelf ook niet.

Het is het populisme ten voeten uit. Het volk wil festivals en voetbal. En doorjakkeren op de snelweg. Dus weg met die demonstranten. Dat grondrechten door veel mensen niet goed worden begrepen is niet zo verwonderlijk. Juridische zaken zijn niet altijd even simpel. Maar van een minister van Justitie mag je verwachten dat hij de wet kan uitleggen én verdedigen. En niet dat hij onbegrip beloont met juridisch discutabele maatregelen.

Dat Van Weel de klimaatactivisten noemt in zijn voorbeeld en niet de boeren van zijn coalitiegenoot die zonder veel tegenstand snelwegen mochten blokkeren is ook niet bepaald geruststellend. Kennelijk is deze regering niet vies van het maken van inhoudelijke keuzes terwijl de overheid zich volgens de wet en internationale verdragen juist moet onthouden van bemoeienis met de inhoud en het doel van een demonstratie.