Overzicht

Joost van Spanje

70 Artikelen
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Joost van Spanje is universitair hoofddocent politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam.

Hij is gespecialiseerd in onderzoek naar de reacties van de gevestigde orde op nieuwe politieke partijen. Dit omvat juridische reacties (bijv. strafvervolging), politieke reacties (bijv. cordons sanitaires) en media-reacties (bijv. doodzwijgen).

Joost is winnaar van de Jaarprijs Politicologie 2010, een NWO Veni-onderzoeksbeurs in 2012, een NWO Vidi-onderzoeksbeurs in 2015 en een ERC Consolidator-onderzoeksbeurs in 2019.
Foto: copyright ok. Gecheckt 03-03-2022

Democratische controle inzake atoombommen lijkt nihil

, door

ACHTERGROND - Na een reeks schandalen kondigden de VS deze maand betere beveiliging aan van hun atoombommen. Zo’n twintig daarvan liggen in ons land. Elk in potentie viermaal zo sterk als de bom op Hiroshima (circa 90.000 doden). De VS hebben hun bommen uit drie landen teruggehaald, maar niet uit Nederland. De Tweede Kamer wil dit wel, maar de regering trekt heimelijk haar eigen plan.

“Die tactische kernwapens zijn net zo nuttig als de tepels op een mannetjesvarken. Ze kunnen gewoon weg uit Europa. De Amerikanen kunnen ze meenemen. Onze veiligheid zal daardoor toenemen en er zal geen onveiligheid door ontstaan.” Aldus toenmalig Tweede Kamerlid Frans Timmermans in 2010. Drie jaar later, als minister, wilde hij niet bevestigen dat er bommen liggen.

Eén van zijn voorgangers, Maxime Verhagen, had als minister aangedrongen op meer openheid: “Waarom zouden we het publieke geheim niet gewoon met het publiek delen?” Vervolgens werd de discussie aangezwengeld door loslippigheid van twee ex-premiers. Ruud Lubbers bleek vorig jaar verbaasd dat “die malle dingen daar nog steeds zijn.” En Dries van Agt bevestigde: “Ze liggen daar.”

De twee oud-premiers gaven Kamerlid Timmermans dus gelijk: er liggen kernbommen in ons land. Ze gaven Kamerlid Timmermans ook gelijk dat ze “geen enkel doel meer” dienen: Van Agt vond het “van de zotte dat ze er nog altijd liggen” en Lubbers noemde het “volstrekt zinloos.” Het zou gaan om B61-bommen, 51 jaar geleden ontworpen. Ooit waren ze wellicht nuttig; nu zijn ze vooral oud.

Foto: Dan4th Nicholas (cc)

Camiel en de draaideurpolitici

, door

Waar blijven de regels over aanstelling van ex-bewindslieden?

Camiel Eurlings is weggestuurd. KLM wil hem niet meer. In 2011 wilde KLM hem nog wel. Als beloning voor het bevoordelen van KLM tijdens zijn ministerschap, zo suggereerde GroenLinks-Tweede Kamerlid Liesbeth van Tongeren. Als dat waar is, dan heet dat corruptie. Regelmatig stappen bewindslieden over naar een bedrijf waarover ze net hebben beslist. Regels ontbreken.

Bekend was “dat Eurlings niet goed kon managen, dat hij het moeilijk vond om besluiten te nemen en dat hij moeite had om zijn afspraken na te komen.” Aldus Het Financieele Dagblad deze week. Toch benoemde KLM hem tot hoogste baas. Twee jaar eerder had KLM de toen 37-jarige Eurlings gehaald als baas van KLM Cargo. Vrijwel zonder ervaring. De SP reageerde kritisch; GroenLinks verbijsterd.

SP-leider Emile Roemer wees destijds op berichtgeving dat Eurlings maandenlang met KLM had onderhandeld over die toppositie terwijl hij verantwoordelijk was voor regelgeving en handhaving met betrekking tot KLM. Zo trok Roemer Eurlings’ ontkenning, acht maanden eerder, in twijfel. “Formeel heeft Eurlings niet gelogen (…) maar het is niet fraai hoe hij hier als minister mee om is gegaan.”

GroenLinks sprak van “schijn van belangenverstrengeling.” Van Tongeren had het idee dat Eurlings’ ministerschap “vooral één lange sollicitatiebrief” was: hij nam veel besluiten ten voordele van KLM en ten koste van milieu en Schipholomwonenden. Ook kende Eurlings KLM 1,25 miljoen subsidie toe, twee maanden voor Luchtvaartnieuws.nl de overstap meldde. Terecht wellicht, maar het staat erg raar.

Foto: ANS-online (cc)

Willen jullie meer, of minder PVV-zetels?

, door

ANALYSE - Negen maanden cel plus €50.000 boete. Dat kreeg een Franse politica twee maanden terug wegens racisme. Sommigen wensen ook zo’n straf voor PVV-leider Geert Wilders voor zijn uitspraken over minder Marokkanen. Zo’n straf is onwaarschijnlijk. Bovendien is voor Wilders elke straf een beloning.

Een jong kandidaat-gemeenteraadslid uit de Franse Ardennen, Anne-Sophie Leclère, had op Facebook twee foto’s naast elkaar gezet. Links een foto van een jonge chimpansee. Onderschrift: ’18 maanden oud’. Rechts een foto van de in Frans-Guyana geboren Minister van Justitie van Frankrijk, Christiane Taubira. Onderschrift: ‘nu’. In een tv-documentaire ontkende Leclère dat de fotomontage te maken had met racisme. Waarna ze vervolgde dat ze de minister liever ‘in een boom’ zag dan in het kabinet.

De rechtbank van Cayenne – overigens Taubira’s geboortestad – legde Leclère celstraf en boete op. Plus het verbod om de komende vijf jaar in Frankrijk een politiek ambt te bekleden. Ten tijde van haar Facebookbericht was Leclère, begin dertig, lijsttrekker voor Front National (FN) bij gemeenteraadsverkiezingen in een klein plaatsje. Hoewel FN haar zeven weken na de tv-uitzending van de documentaire royeerde, veroordeelde de rechtbank ook FN tot een boete: €30.000. Zowel FN als Leclère gaat in beroep.

Afgezien van de uitzonderlijk hoge straf past deze zaak in een reeks van antiracismezaken in Frankrijk. Leclère is één van vele veroordeelde Franse politici. In België zijn sinds de jaren zeventig zeker dertig politici vervolgd voor hun uitspraken. In ons land ligt dat aantal rond de twintig. Empirisch onderzoek van Jogchum Vrielink (Katholieke Universiteit Leuven) wijst op averechtse effecten van deze praktijk, waaronder toegenomen publieke steun voor aangeklaagde politici – ongeacht de uitkomst van de zaak.

Foto: B10m (cc)

Over hetzes en neonazi’s: de Telegraaf en het demonstratiedilemma

, door

OPINIE - Burgemeester Jozias van Aartsen van Den Haag sprak van een “hetze” in De Telegraaf tegen hem. In plaats van voor “hetzes” kunnen media beter plek inruimen voor debat over het onderliggende dilemma: politiek gevoelige demonstraties, toestaan of verbieden? Na de “hetze” veranderde Van Aartsen van aanpak.

“De arrogantste paling in een emmer snot die ik ooit mocht aanschouwen.” Zo typeerde Telegraaf-columnist Rob Hoogland de burgemeester afgelopen zaterdag. Eerder omschreef Hoogland hem als “bestuurlijk weekdier”. Hooglands collega’s Bob Smalhout en Nausicaa Marbe deden ook een duit in het zakje. Smalhout vergeleek Van Aartsen met een kapitein die zijn bemanning na schipbreuk in de steek laat. Marbe noemde hem “plucheklever.” Haar vrijdagcolumn heette: “De zelfvoldane regent blijft aan.”

Deze Telegraaf-columnisten schreven alle drie verscheidene stukken tegen Van Aartsen. Verder waarschuwde de hoofdredactie de burgemeester afgelopen weekend dat “grote alertheid” hem past. “Anders is het tijd om voorgoed met vakantie te gaan.” Deze vermaning kwam na vijf dagen achtereen chocoladeletters op de voorpagina, met “DEN HAAG RADELOOS” op dinsdag als hoogtepunt. Van Aartsen moest naar huis. En na zijn thuiskomst was het nog niet goed: “Van Aartsen speelt weer verstoppertje.”

Wat Van Aartsen onder andere wordt verweten is dat hij niet ingreep bij een betoging in zijn stad op 24 juli. Sommige betogers zouden zich antisemitisch hebben geuit. Ter verdediging wees de burgemeester op het grondrecht van betoging, dat bij hem hoog in het vaandel staat. Het is aan politie en Openbaar Ministerie om op te treden als tijdens betogingen delicten worden gepleegd. Van Aartsen zag reden voor politie en Openbaar Ministerie om in te grijpen, maar niet om de hele demonstratie te beëindigen.

Foto: ANS-online (cc)

Geerts achilleshiel: isolement electoraal risico voor PVV

, door

ANALYSE - Ex-PVV’ers Louis Bontes en Joram van Klaveren hebben een partij opgericht: VNL. Als VNL een succes wordt zonder buitenspel te worden gezet kost dit PVV-leider Geert Wilders veel stemmen. En anders zal de komende jaren wel een (ander) geloofwaardig alternatief ontstaan dat Wilders pijn doet. Vooral vanwege de geïsoleerde positie van de PVV. Vergelijkingen met andere geïsoleerde partijen dringen zich op.

“Dat doe ik niet nog een keer.” CDA-leider Sybrand van Haersma Buma herhaalde het vier maanden geleden nog maar eens. Nooit meer met Wilders in zee. Intussen houdt de VVD de deur op een kier. Bovendien werken andere partijen incidenteel met Wilders samen. Er is dan ook geen sprake van een compleet cordon sanitaire rond de PVV. Toch zal Wilders niet binnen afzienbare tijd weer grote invloed krijgen op regeringsbeleid. Hij staat voorlopig buitenspel.

Veel kiezers vinden zo’n isolement geen probleem. De SP bijvoorbeeld heeft ook vaak aan de zijlijn gestaan maar trekt toch veel stemmen. Zelfs een compleet cordon sanitaire zou de PVV wellicht geen grote electorale schade toebrengen. Er zijn wel vaker partijen stelselmatig buitengesloten zonder dat kiezers massaal afhaakten. Een voorbeeld is Vlaams Blok, dat in 2004, na vijftien jaar cordon sanitaire, was gegroeid van twee naar achttien zetels in de Kamer.

Foto: Rock Cohen (cc)

Nieuw Nederlands Nee?

, door

Wat zou een volgend EU-referendum ons brengen?

ACHTERGROND - Een nieuw EU-referendum. Eurosceptici hopen erop; eurofielen vrezen ervoor. Terecht? Of zo’n referendum er ooit komt is twijfelachtig. Bovendien zou de uitslag sterk afhangen van de vraag die in dat referendum wordt gesteld. Het vorige referendum, deze maand negen jaar terug, leert ons dat ‘framing’ van die vraag de doorslag kan geven.

‘Je kunt er donder op zeggen dat er bij het volgende EU-verdrag een referendum komt,’ aldus Niesco Dubbelboer onlangs. In 2003 was Dubbelboer als PvdA-Tweede Kamerlid mede-indiener van het wetsvoorstel dat leidde tot het referendum over de Europese Grondwet. Destijds was een belangrijke reden voor het houden van een referendum de verwachte vergroting van het draagvlak voor de EU. Nadat de Nederlandse bevolking overweldigend ‘ja’ zou hebben gestemd, zoals de verwachting was. De Raad van State merkte destijds in zijn advies op dat Dubbelboer en zijn mede-indieners niet stil hadden gestaan bij de mogelijkheid dat het referendum zou ‘mislukken.’ Met een ‘nee’ hadden de drie Kamerleden domweg geen rekening gehouden.

Een blunder – maar minder onbegrijpelijk dan die lijkt. Een ‘Nee’ leek onwaarschijnlijk. De Grondwet bevatte geen radicale wijzigingen, maar bestond vooral uit bestaande verdragen. Ze genoot de steun van vijf partijen, samen goed voor 83% van de stemmen bij de recentste Tweede Kamerverkiezingen. Bovendien stond Nederland bekend als pro-EU. Driekwart van de Nederlanders was voor EU-lidmaatschap en 72% voor de euro. Bij Europese verkiezingen kregen pro-EU partijen steevast minstens 83%. Ook na de beslissing tot een referendum leek het lange tijd een gelopen race. Acht maanden voor het referendum was volgens een peiling 73% van de Nederlanders vóór een Grondwet en 20% tegen. Vier maanden voor het referendum zei in een Spaanse volksraadpleging 82% ‘sí.’ De Spaanse uitslag was geen uitzondering. Meer algemeen hadden van de 39 eerdere keren dat er in een Europees land een EU-referendum was gehouden er liefst 29 in ‘ja’ geresulteerd.

Foto: William Murphy (cc)

Meer aandacht dan stemmen

, door

ACHTERGROND - Donderdag zijn er weer Europese verkiezingen. Net als bij de vorige Europese verkiezingen krijgt ‘Brussel’ er in de media flink van langs en staan eurosceptici centraal in de campagne. Dit is opmerkelijk, want uit peilingen rijst een heel ander beeld. Net als bij de vorige Europese verkiezingen gaan de meeste stemmen weer naar partijen die absoluut niet eurosceptisch zijn. De media mogen het eurosceptisch geluid wel wat meer in perspectief plaatsen.

Jesse Klaver is ‘uit de kast’. Het GroenLinks-Tweede Kamerlid sprak afgelopen week openlijk over zijn liefde voor Europa. Klaver riep bekende Nederlanders op om ook uit te komen voor hun ware gevoelens voor de EU. Hij koos zijn woorden zorgvuldig, alsof hij de eerste openlijke homoseksueel onder profvoetballers was. Mocht je bij jezelf het gevoel ontdekken dat de EU ons ooit wel eens iets goeds heeft gebracht dan verberg je dat. Je heimelijke fantasieën over een democratischer en sterker Europa houd je angstvallig voor je. Overdreven natuurlijk, maar er zit een kern van waarheid in. Of je Klavers standpunten nu deelt of niet, het verkondigen ervan is in deze campagne roeien tegen de stroom in.

Vijftien jaar geleden waaide de mediawind nog uit tegengestelde richting. Bij de Europese verkiezingscampagne van 1999 kreeg geen enkele EU-kritische partij veel aandacht. Die campagne ging sowieso vrijwel ongemerkt voorbij. Deels omdat er weinig te kiezen viel: alle grote partijen waren pro-EU. De vijf grootste partijen indertijd, samen goed voor 137 Tweede Kamerzetels, waren het grotendeels eens over de EU. Ook bij de vier Europese verkiezingen vóór 1999 viel haast geen kwaad woord over ‘Brussel’. Destijds waren het de eurosceptici die tegen de stroom in roeiden. Het pro-EU-kamp ontving telkens minstens 83% van de stemmen. De mediaberichtgeving strookte dus met het stemgedrag.

Foto: Bas Bogers (cc)

Waarom Wilders wint

, door

Aandoenlijk hoe haar tegenstanders de PVV telkens weer helpen.

PVV-leider Geert Wilders provoceert regelmatig. Reacties op zijn provocaties leveren hem stemmen op. Zo gaat dat al jaren. Maar nog steeds zijn er mensen die dit niet snappen. Tenminste, er zijn nog steeds zelfverklaarde tegenstanders van Wilders die precies reageren zoals het de PVV het beste uitkomt. Die reacties zijn vast goed bedoeld. Maar wordt het voor tegenstanders niet tijd voor een nuchterder benadering? Van de wetenschappelijke aanwijzingen die inmiddels voorhanden zijn valt heel wat te leren.

Wilders hoef je niet te leren hoe je kiezers trekt. Van de tientallen nieuwe partijen sinds 1945 is de PVV in veel opzichten de succesvolste. Wilders stemt zijn gedrag dan ook ongetwijfeld af op analyse van kiesgedrag. Hoeveel zetels moet hij nog winnen voordat zijn tegenstanders dat ook inzien? Het is aandoenlijk hoe zij hem telkens weer ongewild helpen. Zo ook weer afgelopen maand. ‘Minder, minder,’ liet Wilders zijn kompanen scanderen. Hoe werd er gereageerd? Ik noem hier drie soorten reacties.

Ten eerste reageerden verscheidene media. Zo spraken Pieter Klein van RTL4 en Sjors Fröhlich van BNR Nieuwsradio publiekelijk hun afkeur uit. Of dit hun taak is, is de vraag; dat dit Wilders helpt staat buiten kijf. Er is bewijs dat politici stemmen winnen als het in de media over hen gaat. Positief of negatief maakt weinig uit. Uit onderzoek blijkt dat zelfs als Wilders in de media een fascist wordt genoemd dit de PVV tegenwoordig geen kiezers meer kost. En in het algemeen profiteert de PVV van media-aandacht.

Foto: HC (cc)

Corrupte politici: de mazen in de ‘anti-PVV-wet’

, door

ACHTERGROND - Er zitten grote gaten in de Nederlandse regels rondom de partijfinanciering. Zo wordt corruptie wel heel gemakkelijk.

Afgelopen week publiceerde Vrij Nederland een lijst met politieke corruptiezaken. Helaas is dit maar een deel van een veel groter probleem. Het probleem is niet alleen dat er politici zijn die doen wat niet mag. Het probleem is ook dat er gewoon heel veel mag. Het goede nieuws is: wat er mag dat beslist u uiteindelijk, de kiezer. Een nieuw wetsvoorstel over partijfinanciering staat momenteel online, ter inzage voor iedereen.

Wat mag er dan allemaal? Neem nu de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen. Bij die campagne mag elke organisatie en elk bedrijf anoniem ongelimiteerd geld geven aan een lokale partij. Reken maar dat donateurs daar gunsten voor terugkrijgen. Van een lokale partij, maar misschien ook landelijk. Via een lokale afdeling kun je immers de kas van een landelijke partij onbegrensd spekken. In Nederland mag dat allemaal. Niemand die het te weten komt.

Vriendenprijsje

‘Stem Limburgs! Frans Weekers,’ aldus een 35 meter hoge reclamezuil langs de A73 bij Roermond in de weken voor de laatste Tweede Kamerverkiezingen. Toenmalig staatssecretaris Weekers (VVD) zei niet te weten wie dit betaalde. Het bleek partijgenoot Jos van Rey te zijn, momenteel verdacht van corruptie en verkiezingsfraude. De directeur van de eigenaar van de zuil is een voor corruptie veroordeelde ex-ambtenaar. Van Rey betaalde een vriendenprijsje. Gewoon, omdat het kan.

Foto: ANS-online (cc)

Gerard versus Geert

, door

ANALYSE - ‘Nog geen 100.000 cassatieverzoeken of rechtszaken van Spong, Rabbae, moskeeverenigingen of anderen zullen me stoppen te zeggen wat ik vind,’ aldus PVV-leider Geert Wilders drie weken terug. Die dag kwam de zaak-Wilders na vijf jaar ten einde. Tijd om de balans op te maken. Wat heeft het Wildersproces eigenlijk opgeleverd?

Zes jaar terug zat advocaat Gerard Spong in het tv-programma College Tour. Hij noemde het Openbaar Ministerie ‘een slappe troep’ omdat het Wilders niet vervolgde. Uitgedaagd door studenten begon Spong, samen met onder anderen politicus Mohamed Rabbae, een procedure om Wilders alsnog voor de rechter te krijgen. Spong was vol vertrouwen: ‘Als ik Wilders was zou ik een goede advocaat zoeken.’

En Spongs poging slaagde. In januari 2009 besliste het Hof Amsterdam dat Wilders moest worden vervolgd. Maar hij werd uiteindelijk vrijgesproken. Daarna verzocht Spong de Hoge Raad om cassatie in het belang der wet tegen de vrijspraak. De afwijzing van dat verzoek ontmoedigde Spong niet: ‘Ik probeer het gewoon nog een keer.’ Drie weken geleden volgde de tweede afwijzing.

Hiermee is een eind gekomen aan de jarenlange strafrechtelijke procedure tegen Wilders. Voorlopig althans. Is die procedure effectief geweest? Dat hangt natuurlijk af van het doel dat werd beoogd. Wetenschappelijk onderzoek geeft antwoord op twee vragen. Wat waren de effecten op de publieke opinie? En heeft de vervolging van Wilders de PVV electoraal beschadigd, of juist geholpen?

Vorige