Overzicht

Joost van Spanje

70 Artikelen
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Joost van Spanje is universitair hoofddocent politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam.

Hij is gespecialiseerd in onderzoek naar de reacties van de gevestigde orde op nieuwe politieke partijen. Dit omvat juridische reacties (bijv. strafvervolging), politieke reacties (bijv. cordons sanitaires) en media-reacties (bijv. doodzwijgen).

Joost is winnaar van de Jaarprijs Politicologie 2010, een NWO Veni-onderzoeksbeurs in 2012, een NWO Vidi-onderzoeksbeurs in 2015 en een ERC Consolidator-onderzoeksbeurs in 2019.

Waar blijven Bram en Joram?

, door

COLUMN - De vluchtelingencrisis en de aanslagen in Parijs. Gefundenes Fressen voor anti-immigratiepartijen. Dat de PVV profiteert is niet opmerkelijk. Dat VNL niet profiteert is wel opmerkelijk. Het lijkt erop dat PVV-leider Geert Wilders opnieuw een aanval op zijn monopoliepositie heeft afgeslagen.

“We hebben gezegd dat we er alles aan zullen doen om het huidige asielbeleid te stoppen. Dit hoort er ook bij.” VNL-oprichter Joram van Klaveren staat achter de aangifte van zijn partij tegen de staat. Afgelopen maand deed VNL-leider Bram Moszkowicz aangifte wegens opzettelijk benadelen van Nederland en onderdak bieden aan de vijand. Omdat Syrische asielzoekers worden binnengelaten.

De aangifte tekent de rare sprongen die nieuwe partijen wagen om media-aandacht te krijgen. De concurrentie om Kamerzetels is immers moordend. Bij de komende Tweede Kamerverkiezingen –in 2016 of 2017– zal een aantal nieuwelingen meedingen. Zoals bij elk van de vorige edities. Sinds 1948 hebben 159 partijen voor een eerste maal op het stembiljet gestaan bij Tweede Kamerverkiezingen.

Bij de recentste verkiezingen, in 2012, waren dit er zes. Slechts een van de zes, 50Plus, haalde de kiesdrempel. Deze matige score past in een historisch patroon van falen van nieuwe partijen: van de 159 nieuwelingen sinds 1948 veroverden er slechts 16 bij hun debuut een zetel. Liefst  90% faalde. Ondanks dat de kiesdrempel met 0,67% (sinds 1956) vrijwel nergens ter wereld zo laag is als hier.

Foto: EurActiv.com (cc)

Déjà vu in Lyon

, door

COLUMN - “Het vonnis lijkt al klaar te liggen.” Vorige week stookte PVV-leider Geert Wilders het vuurtje alvast op in aanloop naar zijn proces. Een week eerder stond zijn collega Marine Le Pen terecht. Wilders volgt het ongetwijfeld op de voet. Profiteert Le Pen electoraal van haar proces? Onderzoek hiernaar loopt.

“Sorry, maar voor degenen die het zo graag over de Tweede Wereldoorlog hebben, als het gaat over de bezetting: dit keer zouden we het erover kunnen hebben, want dat is een bezetting.” Met “dat” bedoelde Le Pen, leider van de Franse partij Front national, biddende moslims in de straten van Lyon. De moslims waren uitgeweken naar de straten omdat de moskeeën vol zaten. Le Pen deed de uitspraak in Lyon.

Onder luid applaus vervolgde Le Pen: “Het is een bezetting van stukken territorium, in wijken waar religieuze wetten gelden, het is een bezetting. Er zijn geen tanks, geen soldaten, maar toch is het een bezetting en mensen hebben er last van.” De uitspraak dateert van december 2010. Sindsdien hebben verscheidene organisaties geprobeerd om Le Pen zich voor de rechter te laten verantwoorden.

Het Franse OM stelde een vooronderzoek in, maar zag af van vervolging in september 2011. Op instigatie van een anti-racismeorganisatie werd in januari 2012 een onderzoek ingesteld. Le Pen kon echter niet worden vervolgd omdat ze, als lid van het Europees Parlement, strafrechtelijke immuniteit genoot. In juli 2013 stemde het Parlement voor opheffing van die immuniteit. Vijf jaar na dato stond ze terecht in Lyon.

Foto: Michael LoRusso (cc)

Ard en zijn landgenoten

, door

Stel, u woont in het buitenland en wordt opgepakt. Na een zeer dubieus proces wordt u veroordeeld. U zit 31 jaar vast. Dan krijgt u kans om vrij te komen. Als Nederlander moet u een verzoek indienen bij de minister van Veiligheid en Justitie. Die wijst het af, zonder nadere motivering. U mag nog 25 jaar zitten.

“Een klap in het gezicht.” Afgelopen maand sprak ik advocaat Rachel Imamkhan. Deels vanuit idealisme helpt ze Nederlandse gevangenen in het buitenland, waaronder de heer Jaitsen Singh. De afwijzing van minister van Veiligheid en Justitie Ard van der Steur (VVD) was een dreun voor Singh. Bovendien was het mede daardoor, aldus Imamkhan, dat op 8 september ook de Amerikanen vervroegde vrijlating afwezen.

Singh is veroordeeld voor opdrachtgeven tot moord op zijn vrouw en stiefdochter. Zijn proces rammelde aan alle kanten: de aanklager is inmiddels veroordeeld voor corruptie; drie getuigen zijn niet gehoord; allerlei bewijsstukken verdwenen; van ander bewijs zijn geen DNA-sporen afgenomen. De hoofdgetuige bevestigde schriftelijk zijn verklaring in te trekken maar overleed voor hij dit onder ede zou bekrachtigen.

Die hoofdgetuige was een voor roofmoord veroordeelde heroïneverslaafde. Hij verzweeg tijdens de zitting zijn veroordeling en verslaving. In ruil voor zijn verklaring kreeg hij geld en strafkorting. Saillant is dat hij kort na intrekking van zijn verklaring bij een arrestatie om het leven kwam. Een en ander leidde tot herziening van de zaak, maar Singhs toenmalige advocaat maakte daarbij een fatale procedurefout.

Pim, Hans en de media

, door

COLUMN - Veertien jaar geleden kondigde Pim Fortuyn aan de politiek in te gaan. “Nederland is vol,” zei hij. Veel media liepen met hem weg. Hans Janmaat had eenzelfde slogan. De media verketterden hem twintig jaar lang. De verschillen in mediaberichtgeving over Fortuyn versus over Janmaat blijven opmerkelijk.

“Nederland is volgens [Fortuyn] vol, een kreet die jarenlang de affiches van de Centrumdemocraten heeft gesierd (…) Het staat hem natuurlijk vrij een partij op te richten (…) met de leus ‘Nederland is vol.’ Met dragers van dergelijke clubjes weten we inmiddels goed om te gaan.” Dit schreef huidig Rotterdams burgemeester Ahmed Aboutaleb in Trouw in 2001. Dat “goed om te gaan” klonk destijds nogal dreigend.

Want hoe was men omgegaan met de “drager” van de Centrumdemocraten, Hans Janmaat? Alle andere politici keken hem met de nek aan. Vrijwel elke verhuurder in het land weigerde hem een vergaderzaal. De Anne Frank Stichting infiltreerde zijn partij. Betogingen werden veelal verboden. Hij werd beboet voor weinig schokkende uitspraken. Bij een aanval van antifascisten verloor Janmaats secretaresse een been.

Een aantal organisaties steunde dit omgaan met Janmaat –voor zover niet gewelddadig. Bijvoorbeeld, als er Centrumdemocraten in een gemeenteraad werden gekozen werden er betogingen georganiseerd. De Anne Frank Stichting stuurde een informatiepakket naar gemeenten waar Centrumdemocraten in de raad waren gekozen met suggesties over hoe deze raadsleden te isoleren en uit raadscommissies te weren.

Foto: Paolo Margari (cc)

Wat we niet willen horen

, door

COLUMN - Afgelopen week kondigde justitie in Wenen een onderzoek aan naar een speech van PVV-leider Geert Wilders. De herhaaldelijke ophef over bestraffing van politieke uitspraken legt verdeeldheid bloot omtrent een kernvraag in onze democratie: hoe om te gaan met onwelgevallige politieke uitingen?

“Ten eerste omdat Moslims in Wilders’ speech algemeen als vijanden en als gevaar voor Europa afgeschilderd worden. Ten tweede omdat hij van mening is dat de Koran terrorisme zou bevorderen,” zo beargumenteerde activist Tarafa Baghajati zijn aangifte tegen Wilders, die leidde tot het onderzoek. Niet alleen is Baghajati het oneens met Wilders’ zienswijze en opinie, hij is ook politiek intolerant jegens hem.

Politieke intolerantie betekent het onthouden van politieke rechten aan bepaalde individuen of groeperingen. Baghajati bijvoorbeeld wil Wilders het recht ontzeggen om zijn ideeën te verkondigen. Het tegenovergestelde, politieke tolerantie, wordt in brede kring beschouwd als democratische kernwaarde. Democratie vereist enige bereidheid van burgers om een ander zijn politieke rechten te gunnen.

Politieke tolerantie kan ook op gespannen voet staan met democratie. Tolerantie jegens schadelijke groeperingen heeft democratieën in het verleden de das omgedaan, zoals de Duitse democratie in 1933. Tolerantie jegens onschadelijke groeperingen moet gecombineerd worden met intolerantie jegens schadelijke groeperingen. De vraag is natuurlijk: welke politieke groeperingen zijn schadelijk en welke onschadelijk?

Foto: David Pinto - Bron: Youtube copyright ok. Gecheckt 10-11-2022

Gezocht: politiek onderdak

, door

COLUMN - Voor Nederland (VNL) is het nieuwe tehuis van twee politieke avonturiers. Afgelopen maand presenteerde VNL David Pinto als kandidaat-Tweede Kamerlid. Een dolende ziel, net als VNL-leider Bram Moszkowicz. De geschiedenis leert dat avonturiers soms voor succes zorgen. En vaak voor ruzie.

“Zelden diende zich een aspirant-politicus aan die het zo overduidelijk om zichzelf te doen is,” schrijft politiek commentator Paul Jansen in de Telegraaf over Moszkowicz. Volgens Jansen had Moszkowicz ook Wilders zijn diensten aangeboden. Eerder had hij samenwerking met Pim Fortuyn overwogen. Dit najaar lonkte hij naar D66: “Als Pechtold mij zou vragen: ‘Bram, kom je?’, dan zou ik daar serieus op ingaan.”

Naast Moszkowicz haalde VNL emeritus hoogleraar Pinto binnen. Opmerkelijk, want Pinto was in mei nog gastspreker bij een boekpresentatie van PVV-ideoloog Martin Bosma, samen met PVV-leider Geert Wilders. Bovendien was Wilders onlangs nog bij hem thuis. “De PVV wilde me ook graag op de lijst bij de volgende verkiezingen,” zegt Pinto in de Volkskrant, “maar uiteindelijk kan ik me meer vinden in VNL.”

Pinto heeft zich wel vaker in een partij kunnen vinden. Hij was actief voor PvdA, D66, VVD, Leefbaar Nederland, Amsterdam Leeft! en de Politieke Partij Pinto, aldus NRC Handelsblad. Vorig jaar nog dook Pinto op als lijsttrekker van Onbevreesd, Modern en Authentiek (OMA) te Amsterdam. Lijsttrekker wilde hij ook worden bij Leefbaar Nederland, in 2001. Pinto verloor die lijsttrekkersverkiezing van Pim Fortuyn.

Foto: bert boerland (cc)

Het volgende “Proces van de Eeuw”

, door

COLUMN - Een reeks racistische moorden. Sinds de Duitse partij NPD ermee in verband is gebracht, wordt (weer) getracht haar te verbieden. Op 15 mei liep een termijn af voor bewijsvoering. Zulke juridische actie tegen anti-immigratiepartijen is niet onomstreden. De effecten op de publieke opinie zijn onduidelijk.

“U bent de eerste die ik eigenhandig doodsla wanneer ik vrijkom. Dan weet ik tenminste waarom ik vastgezeten heb.” Dat zei Günter Deckert, destijds NPD-leider, tegen een politieagent toen hij in november 1995 werd gearresteerd. Deckert kwam pas vrij in oktober 2000. Zijn partij was inmiddels geïnfiltreerd door de geheime dienst. Daarna volgden procedures om te komen tot een partijverbod.

Enerzijds zijn anti-immigratiepartijen controversieel. Ze worden wel in verband gebracht met politiek geweld, zoals Gouden Dageraad in Griekenland in 2012 en ook, meermalen, de NPD. En uitspraken van hun leiders zijn soms niet mals. Zo becommentarieerde Deckert met instemming een boek van een holocaustontkenner, en adviseerde hij een joodse Duitser om te vertrekken naar Israël, “waar u hoort.”

Anderzijds zijn maatregelen tegen die partijen ook controversieel. Het vervolgen van politici vanwege hun politieke uitlatingen is problematisch vanuit normatief democratisch oogpunt. Ook zijn er complicerende factoren, zoals verandering in jurisprudentie. Bijvoorbeeld, uitspraken waar anti-immigratiepartijleider Hans Janmaat in 1997 nog voor werd veroordeeld worden tegenwoordig met schouderophalen afgedaan.

Foto: LancerE (cc)

Bram, Hero en de papegaaien

, door

COLUMN - De electorale logica achter hard asielbeleid VVD

Pas na anderhalve week praten was de VVD bereid tot een compromis over bed, bad en brood. De partij profileert zich met hard asielbeleid, getuige ook haar voorstel vorige maand tot sluiting van de EU-grenzen. Het lijkt een klassiek gevalletje na-apen van de PVV. Leidt die tactiek tot de bedoelde electorale resultaten?

“Hopelijk geen loze belofte. Ik stel voor snel de PvdA lozen en met ons uitvoeren!” PVV-leider Geert Wilders is de enige partijleider die wel wat in het VVD-plan tot grenssluiting ziet. Dat is geen toeval. De VVD is de afgelopen jaren steeds meer met de PVV op één lijn komen te zitten met betrekking tot immigratie en integratie. Ook al blijven er verschillen, de VVD lijkt in te zetten op een tactiek van imitatie van de PVV.

De gelijkenis met 24 jaar geleden dringt zich op. In 1991 beweerde toenmalig VVD-leider Frits Bolkestein dat “de islam” op gespannen voet zou staan met een aantal beginselen van de liberale samenleving. Zulke uitspraken werden tot dan toe vrijwel uitsluitend opgetekend uit de mond van Hans Janmaat, de leider van de Centrumdemocraten. Hoeft geen doelbewuste imitatie door Bolkestein te zijn geweest, maar leek er wel op.

Foto: Sebastiaan ter Burg (cc)

Opkomstplicht is symptoombestrijding

, door

OPINIE - Bij de Provinciale Statenverkiezingen bleven de meeste kiesgerechtigden thuis. Dit lokte veel reacties uit, inclusief een pleidooi voor herinvoering van de opkomstplicht. Maar onderzoek suggereert dat zo’n plicht louter symptoombestrijding is – die ons bovendien het zicht op oplossingen ontneemt.

Herinvoering van de opkomstplicht. Daar wil hoogleraar Nederlandse geschiedenis James Kennedy wel voor pleiten, schreef hij 21 maart in Trouw (papieren editie). Tot 1970 bestond er in ons land een opkomstplicht. Afschaffing ervan had volgens Kennedy een ernstig gevolg , namelijk een “erosie van het besef dat we allemaal verantwoordelijkheid dragen voor wat er in de politiek gebeurt.” Interessante stelling.

Een onderbouwing met cijfers zou nog interessanter zijn. En dan meteen ook maar empirisch bewijs voor onverminderd groot verantwoordelijkheidsbesef in Cyprus en Luxemburg, waar de opkomstplicht niet is afgeschaft. Zelfs indien bewijs voor deze stelling wordt geleverd is het overigens nog steeds de vraag of herinvoering zulke erosie zou stuiten – laat staan ongedaan maken.

Uiteraard zou een opkomstplicht de opkomst verhogen. Zeker in geval van grote pakkans plus zware sanctie. Maar hoge opkomst moet niet worden verward met groot verantwoordelijkheidsbesef. Niettemin lijkt Kennedy lage opkomst voornamelijk te wijten aan vermeend gebrek aan zulk besef: “Wordt de burger voldoende op zijn verantwoordelijkheden gewezen?”

Foto: Photocapy (cc)

De partij als paria

, door

ACHTERGROND - Deze maand zou Zweden vervroegde verkiezingen houden. Die zijn geannuleerd nadat zes politieke partijen alsnog een moeizaam akkoord bereikten. De partijen zijn tot elkaar veroordeeld vanwege hun cordon sanitaire rond de Zwedendemocraten. Dit stelselmatig buitensluiten van een partij komt in westerse democratieën regelmatig voor. Even wat Europese voorbeelden op een rij.

De zes partijen weigeren stelselmatig elke politieke samenwerking met de Zwedendemocraten. Die situatie doet denken aan die van pariapartij Vlaams Belang bij onze zuiderburen. De uitsluiting van haar voorloper, Vlaams Blok, werd in 1989 zelfs formeel vastgelegd in een Cordon Sanitaire Protocol. Dat protocol stond vrijwel direct ter discussie en werd nu eens verworpen, dan weer hernieuwd.

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht draaide het bij dat Cordon Sanitaire Protocol niet slechts om het voorkomen dat Vlaams Blok in de regering zou komen. Het was een plicht tot weigering van elke vorm van politieke samenwerking. Dus ook bijvoorbeeld steun aan wetsvoorstellen van Vlaams Blok. Die weigering gold op alle niveaus; niet alleen landelijk. Lokaal is er incidenteel van afgeweken.

Dat boycottende partijen proberen onder aangegane verplichtingen uit te komen ligt voor de hand. Immers, hoe groter de buitengesloten partij, des te ongemakkelijkere coalities nodig zijn om iets voor elkaar te krijgen. Het huidige, geforceerde Zweedse zespartijenakkoord lijkt op de brede coalitie in Antwerpen in 2000 om de destijds grootste partij, Vlaams Blok, buiten de deur te houden.

Foto: Bas Bogers (cc)

Mee in de frames van de PVV

, door

ACHTERGROND - De criminaliteitscijfers dalen al jaren in ons land. Jeugdcriminaliteitscijfers ook. Veel Nederlanders weten dat niet. Hoe zouden ze dat ook kunnen weten? In plaats van cijfers en context bieden media een hard en gekleurd beeld. Dat recent nog harder en gekleurder is geworden. De frames van de PVV domineren de berichtgeving.

Zoals eerder al op Sargasso werd gemeld, daalde tussen 2007 en 2011 het aantal minderjarige verdachten met 44%. Interessant nieuws voor elke burger. En eindelijk ook eens goed nieuws. Het leidt tot boeiende vragen. Welke delicten lieten de sterkste afname zien, en in welk jaar? Hoe zit het in mijn buurt? En is die trend toe te schrijven aan repressie, of juist aan preventie? Of aan iets anders? Toch kwam dit nieuws nauwelijks in de media.

Integendeel – sommige media hebben in die periode juist meer verslag gedaan van jeugddelicten. Een rapport van onderzoekers onder leiding van Nel Ruigrok (Vrije Universiteit) brengt dit keurig in kaart. Het rapport meldt ook dat in alle berichtgeving meer nadruk ligt op Marokkanen dan op andere bevolkingsgroepen, en meer op repressie dan op preventie. Goed nieuws… voor de PVV.

Marokkanen

Jeugdcriminaliteit gaat over Marokkanen. Tenminste, in de media. Als in 2011 de herkomst van een verdachte werd genoemd, dan was dat in 78% van de gevallen de Marokkaanse. Aldus het rapport van Ruigrok cum suis. Dit terwijl maar zo’n 11% van de dat jaar uniek geregistreerde minderjarige verdachten een Marokkaanse achtergrond had. Een vertekend mediabeeld, dat kan haast niet anders..

Foto: Shirley de Jong (cc)

Hoesnalistiek

, door

ACHTERGROND - Deze maand lokte PowNews burgemeester Onno Hoes van Maastricht in de val. Wie houdt journalisten aan hun eigen normen? Britse en Europese instanties adviseren het instellen van een onafhankelijke mediaraad met vergaande bevoegdheden. Misschien ook iets voor ons land?

“Mission accomplished.” Dat dacht Dominique Weesie naar eigen zeggen toen de top van de Nederlandse Spoorwegen was opgestapt. De toenmalige hoofdredactie van de Telegraaf had Weesie, nu voorzitter van publieke omroep PowNed, in december 2001 een opdracht gegeven wat betreft de Spoorwegen: “Je hebt een week de tijd om de directie weg te krijgen.” Het lukte al na vier dagen.

Dertien jaar later lijkt het aantal missions accomplished alleen maar toegenomen. De vraag rijst of journalisten zichzelf en elkaar afdoende aan journalistieke normen houden. Zo niet, en er is niemand anders om die normen af te dwingen, dreigt dan eenzelfde situatie als met de Britse pers? In het openingsartikel van 11 december noemde NRC Handelsblad de valstrik voor Hoes “Angelsaksisch.”

De Britse situatie lijkt vooralsnog ernstiger dan die bij ons. Sinds 1947 is gemiddeld elke tien jaar een officieel rapport verschenen naar aanleiding van misstanden bij de Britse pers. Recente rapporten stelden dat een “groot deel van de pers” betrokken was bij handel in vertrouwelijke informatie. Ook de dood van prinses Diana in 1997 leidde niet tot afdoende maatregelen, aldus een rapport uit 2012.

Vorige Volgende