Jona Lendering, auteur op Sargasso

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Bijbellectuur

13 oktober 2014 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - Een kennis van me ging met pensioen en besloot, nu hij wat tijd had, de Bijbel eens te lezen. Zoals te verwachten viel, bekwam hem dat slecht en hij is er halverwege mee gestopt. Zijn eerste fout: hij nam de Statenvertaling. Zijn tweede fout: hij begon bij Genesis. Zijn derde fout: hij vergat dat deze bibliotheek niet voor hem was geschreven.

Om met de Statenvertaling te beginnen: die is vier eeuwen oud en ook in hertaling geen toegankelijk Nederlands. Een andere moeilijkheid is dat een moderne lezer al snel struikelt over evidente fouten. Zo wordt het Hebreeuwse woord voor klipdas vertaald met ‘konijn’. Je hoeft geen biologie te hebben gestudeerd om te weten dat dit dier in het oude Nabije Oosten niet voorkwam. Storend.

Een volgend bezwaar tegen de Statenvertaling is dat de vertalers, die behoorden tot de allerbeste van de zeventiende eeuw, minder van de oude talen wisten dan moderne filologen. Die weten bijvoorbeeld wat bepaalde partikels betekenen en kunnen ook beter vaststellen wanneer iets schrijf- of spreektaal is. Moderne vertalingen zijn niet alleen anders maar ook beter. De Statenbijbel is mooi, zeker, maar volstrekt ongeschikt voor een eerste kennismaking.

Het tweede probleem is dat mijn kennis begon te lezen bij Genesis. Dat is een geweldige binnenkomer, maar na de oertijdverhalen en de vertellingen over de aartsvaders zit je al snel in Exodus en na de Uittocht is de lol er wel vanaf. De collectie van regels en voorschriften in de tweede helft van Exodus en daarna Leviticus, Numeri en Deuteronomium is voldoende om de meeste lezers te doen afhaken.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De politiek van het alsof

13 oktober 2014 , 07:00 , door Jona Lendering

OPINIE - Dit plaatje vond ik vrijdag op Facebook. Ik herkende de erin uitgedrukte ergernis. Ook mijn schooltje voelt de crisis en ook ik heb grappen gemaakt van het type “Wat zijn vijftig bankiers op de bodem van de Noordzee?” – “Een aardig begin.”

De aanzet van een glimlach was er dus al, toen ik dacht aan de twee bankmensen die ik persoonlijk ken. Dat zijn bepaald geen boeven die gearresteerd zouden moeten worden. Allebei zijn het hulpvaardige mensen met een open oog voor “de noden van de samenleving” – een wat ouderwetse uitdrukking die ik niet gebruik om hun betrokkenheid te ironiseren maar om aan te geven dat ze uit ouderwets medemenselijk hout zijn gesneden.

Maar mijn ergernis over het plaatje zit dieper dan dat ik aardige bankiers ken. Het probleem is, om te beginnen, dat de bewering gewoon niet waar is. Er zijn wel degelijk mensen richting rechtbank gegaan, al zouden het er meer kunnen zijn.

Het probleem daarbij is echter heel simpel: het is geen misdrijf om de economie naar de gallemiezen te helpen. Handel met voorkennis is verboden, je mag niet frauderen met faillissementen, je mag mensen niet onvolledig informeren. Maar het zal moeilijk zijn bankiers achter tralies te krijgen omdat ze verantwoordelijk zijn voor de grootste economische crisis sinds de jaren dertig. Dat is namelijk geen strafbaar feit.

Waan van de dag

Stapels sockpuppets

8 oktober 2014 , 18:49 , door Jona Lendering

Stapel also admitted today that he had been leaving comments on Retraction Watch using a fake name, “Paul,” and referring to himself in the third person, which we consider sock puppetry.

Het heeft er de schijn van dat het vertrek van Diederik Stapel uit Tilburg, anders dan het NRC Handelsblad bericht, niet zoveel heeft te doen met solidariteit met Dautzenberg. Het gebruik van sockpuppets staat in elk geval op gespannen voet met de openheid die van goede wetenschap wordt verwacht.

Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

Het Midden-Oosten

7 oktober 2014 , 19:00 , door Jona Lendering

COLUMN - Sommige wetenschapsjournalisten benutten ook Facebook om iets over de wetenschap te vertellen. Eén van hen is Huub Eggen, die elke dag commentaar geeft op een satellietfoto of een foto van de wolken of op een ander voorbeeld van de natuurkunde van het vrije veld. Van hem komt bovenstaande NASA-foto van het Midden-Oosten (je kijkt naar het oosten; klik = groot).

Huub geeft altijd natuurkundig commentaar – laat ik zijn geste eens beantwoorden met wat historisch commentaar. Het is misschien wat pedant als je dingen gaat aanwijzen waar je bent geweest, maar ik heb de afgelopen tien jaar een aanzienlijk deel van dit gebied mogen bereizen. Hier is een foto waar ik wat aantekeningen bij heb gemaakt:

Linksonder staat CP: dat is de Cilicische Poort, een ooit smalle pas door het Taurusgebergte waar mijn reisgenoot en ik in 2003 eindeloos naar op zoek zijn geweest – tot we ons realiseerden dat de poort vanzelfsprekend niet meer smal was maar met dynamiet was verbreed. Meer foto’s hier.

Iets rechtsboven staat Issus: de plaats waar Alexander de Grote in november 333 v.Chr. slag leverde met Darius III Codomannus. Ik houd er niet zo van te spreken over het wereldhistorische belang van deze of gene veldslag, omdat het doorgaans kwakgeschiedenis wordt, maar dit keer kun je achteraf zeggen dat de afloop gevolgen had van enige betekenis. Door toenemende handel en steeds grotere politieke eenheden werd het oostelijk Middellandse Zee-gebied in die tijd cultureel steeds homogener. Door bij Issus het Perzische leger te verslaan, besliste Alexander niet alleen zijn oorlog met de Perzen, maar werd ook duidelijk dat de groeiende culturele eenheid – de vakterm is koinè – een Grieks gezicht zou hebben. Hier is het slagveld van Issus.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | E.T.

6 oktober 2014 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - De Zwitserse auteur Erich von Däniken baarde ooit opzien door te beweren dat de goden kosmonauten waren geweest. De pseudowetenschapper had zijn succes niet te danken aan het feit dat de lezers te weinig van wetenschap wisten – over het algemeen wisten ze dat het larie was – maar aan het feit dat hij een reëel psychologisch mechanisme op het spoor was: als we ooit contact maken met E.T., maken we ook contact met iets dat niet past in onze gebruikelijke denkkaders en dat daarom zou kunnen worden uitgelegd in religieuze termen.

Dat zou niet voor het eerst zijn. De Indiërs, die de IJzertijd nog maar net achter zich hadden gelaten, beschouwden Alexander de Grote als een avatar van Vishnu. De genocide in de Punjab oversteeg wat de Indiërs beschouwden als de menselijke maat. De Azteken deden hetzelfde: toen ze voor het eerst paarden en kanonnen zagen, meenden ze dat Hernán Cortéz een godheid was.

De Amerikaanse astronoom David Weintraub heeft een boek gewijd aan deze mogelijke reactie op het eerste contact met buitenaardse beschavingen, Religions and Extraterrestrial Life. How Will We Deal With It? Hij beargumenteert dat sommige religies de ontdekking minder goed kunnen inpassen dan andere, omdat een deel van hun rituelen uitsluitend op aarde kan worden uitgevoerd – denk aan een pelgrimage naar Mekka – of omdat ze een speciale band hebben met bepaalde plekken: de mormonen houden van de heuvel Cumorah, hindoes willen geen andere culten op de geboorteplaats van Rama en christenen ruziën om de Basiliek van het Heilig Graf.

Foto: copyright ok. Gecheckt 01-03-2022

Leidens Ontzet

3 oktober 2014 , 19:00 , door Jona Lendering

ACHTERGROND - P.C. Hooft is geen schrijver die nog veel lezers trekt. We kennen hem zoals we Vondel kennen: er is een straat of een park naar zo iemand genoemd, en dat is het dan. Zo gaan die dingen nou eenmaal en dat is niet erg.

Dat laat onverlet dat die auteurs wel wisten hoe ze een verhaal moesten vertellen en mooi Nederlands schreven. Hieronder volgt een stukje uit Hoofts Nederlandse Historiën (1642) dat ik tijdens een slapeloze nacht heb overgetypt. Gegeven de datum – dit gaat online op 3 oktober – kunt u het onderwerp wel raden: het ontzet van Leiden.

De situatie: de dijken zijn doorgestoken, de vloot van Lodewijk van Boisot nadert de belegerde stad en hoeft alleen de Lammenschans nog in te nemen, maar de postduif waarmee dit de Leidenaren wordt aangekondigd, valt in Spaanse handen. De belegeraars besluiten echter geen soldaten nodeloos op te offeren en trekken zich geordend terug. Het geschut, dat ze niet kunnen meenemen door het geïnundeerde gebied, wordt onklaar gemaakt door de stukken in het water te werpen.

Let op de mooie manier waarop Hooft het verhaal opbouwt en naar een climax werkt. Eerst vertelt hij dat de stad van niets weet, dat een jongen ontdekt dat de Spanjaarden zijn vertrokken maar dat de Leidse commandant sceptisch is. Daarna begint het crescendo: Hooft laat de vloot de stad binnenvaren, waarbij de vreugde almaar verder aanzwelt tot uiteindelijk de admiraal de overwinning kan opdragen aan God, waarop de Leidse bestuurderen het besluit nemen dat Leidens Ontzet gevierd zal blijven worden.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Framing

29 september 2014 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - Amsterdam, een nachtcafé in een van de “negen straatjes”, en ik kan mijn geluk niet op. Ik zit tegenover de aantrekkelijkste vrouw van de stad en wat meer is, ze luistert geboeid naar wat ik vertel over het boek dat ik net ben begonnen te schrijven. Dat gaat over een simpele vraag: als Jezus en Paulus joden waren, waarom is het christendom dan geen joodse stroming meer? Het antwoord is niet simpel en ons gesprek duurt tot na sluitingstijd.

Dat was kort na mijn dertigste verjaardag. Dat ik er kort voor mijn vijftigste aan terugdenk, is omdat ik het boek dit weekend heb afgerond. Nu moet het zijn publiek gaan vinden, moeten er persberichten worden geschreven en moet een presentatie worden georganiseerd. De vraag is dus: hoe presenteren we het boek zó dat het de aandacht trekt en dat het onderwerp, om zo te zeggen, opnieuw kroegconversatie wordt?

Het probleem is dat de media – of het nu gaat om boekrecensies, interviews of wat dan ook – ingewikkelde onderwerpen vaak presenteren in vertrouwde interpretatiekaders. Zulke frames zijn nuttig, omdat een journalist zich dan kan concentreren op het allerbelangrijkste en onuitgelegd kan laten waarom dit onderwerp nieuws is. Zo past de informatie in duizend woorden of drie minuten zendtijd.

Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

Berlijn

23 september 2014 , 07:00 , door Jona Lendering

COLUMN - De foto hierboven was vergeeld en al beschadigd toen ik haar inscande. Het geeft niet dat het geen goede foto is, want het moment zelf staat me scherp voor de geest. Het was januari 1989, een kwart eeuw geleden. Een groep jonge mensen, vrijwel alleen en eigenlijk wat doelloos, in Berlijn, bij de Muur. En het is koud.

Er bestond tijdens de Koude Oorlog een bepaald ‘Berlijngevoel’. Het is moeilijk te definiëren, maar ik kan het aanwijzen. Het was het cynisme van The Spy Who Came in from the Cold, waarin alle menselijke waarden ondergeschikt waren gemaakt aan het politieke spel. Het was M. Het was de LP Berlin van Lou Reed, over al het verschrikkelijke wat mensen elkaar kunnen aandoen.

Het was de Luchtbrug, de Muur en Kennedy. Het was de B-kant van David Bowies’ Heroes, met Sense of Doubt, Moss Garden en Neuköln. Het was Wir Kindern vom Bahnhof Zoo. Het was kou, eenzaamheid, regen en doorgaan met wat je doet in de hoop dat het beter wordt. Kortom, het was een belegerde stad.

Maar het was niet alleen een deprimerend soort melancholie. Het was ook Bowie’s ‘Heroes‘: het lied over de geliefden die bij de Muur even de cynische kilte kunnen overwinnen, just for one day. Wim Wenders verfilmde hetzelfde thema in Der Himmel über Berlin. Of Nina Hagen, die bezong hoe het was om vanuit de DDR te zien wat er in West-Berlijn op TV was en aan wie het wel was toevertrouwd daar iets vrolijks en stapelgeks van te maken.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Onmogelijke humor

22 september 2014 , 15:30 , door Jona Lendering

Komt een moslim bij een christen. Vraagt ’ie: ‘Hoe komt het toch dat jullie zo rijk zijn?’

Antwoordt die christen: ‘Ach, God heeft een cheque uitgeschreven aan Maria, die heeft hem doorgegeven aan Jezus en die betaalt hem uit aan ons.’

Vervolgt die christen: ‘Hoe komt het eigenlijk dat jullie zo arm zijn?’

Zegt die moslim: ‘Wij kregen ook een cheque, maar God gaf die eerst aan Mohammed, die gaf hem aan Ali, die gaf hem aan Hasan, die gaf hem aan Huseyn, die gaf hem aan Ali, die gaf hem aan Mohammed, die gaf hem aan Jafar, die gaf hem aan Musa, die gaf hem aan Reza, die gaf hem aan Mohammed, die gaf hem aan Ali, die gaf hem aan Hasan en die gaf hem weer aan iemand die ermee is verdwenen.’

Vult een andere moslim aan: ‘Ze zeggen dat die laatste nog eens terugkomt, maar je zult zien dat het op vrijdag is en dan zijn de banken gesloten.’

Ik beken dat ik dit niet het hoogtepunt van humor vind. Dat ligt niet aan de pointe: de islamitische cheque wordt doorgegeven in de rij van de twaalf imams, de sjiieten verwachten de terugkeer van de verdwenen laatste imam en het is een grappig contrast de verheven imams te presenteren als mensen die een cheque zoekmaken. Het feitelijke probleem is dat ik dit contrast wel herken maar geen dijenkletser vind. Humor is cultureel bepaald. De Irakees die me de geciteerde mop vertelde, begrijpt weer niet wat zo grappig is aan een Wiedergutmachungsschnitzel.

Arnhem 1944 (3): de mislukte Doorbraak

18 september 2014 , 11:00 , door Jona Lendering

ACHTERGROND - Ik weet het, “wat als?”-vragen zijn moeilijk te beantwoorden. Het zijn echter de belangrijkste vragen die er zijn, omdat de antwoorden aangeven wie wij eveneens hadden kunnen worden. Als ik me wat krom mag uitdrukken: “wat als?”-vragen gaan over ‘het waarom’ van wie we zijn.

Wat als de Geallieerden in september 1944 bij Arnhem de Rijn zouden zijn overgestoken? Lou de Jong had een duidelijk oordeel: het zou voor Nederland een ramp zijn geweest. De Duitsers zouden, goed verschanst in de Randstad, verschrikkelijk hebben gevochten om de havens tegen de Geallieerden te verdedigen. De Hongerwinter zou nog erger zijn geweest. Alleen een snelle opmars naar Berlijn en een algemeen einde van de oorlog zou de bevolking van Zuid- en Noord-Holland hebben gered. Ik heb geen reden het daarmee oneens te zijn.

Er is een andere kwestie. De gedetineerden in Sint-Michielsgestel hadden ontdekt dat confessionelen en niet-confessionelen, socialisten en liberalen, katholieken en protestanten, meer met elkaar gemeen hadden dan ze dachten. Dit vormde het begin van een zekere politieke dooi. Het verlangen naar het einde van de oude tegenstellingen, aangeduid als “De Doorbraak”, was vrij sterk. Aanvankelijk dacht men aan één politieke partij, later aan twee, die dan Partij van de Arbeid zouden heten en Partij van de Vrijheid (de huidige VVD).

Nijmegen 1944

17 september 2014 , 19:00 , door Jona Lendering

ACHTERGROND - Operatie Market Garden was groter dan alleen de Slag om Arnhem. Mevrouw Corry Tolhuizen vertelt over de strijd om Nijmegen.

Zondag 17 september 1944

Mijn vader is jarig. Als we uit de kerk terug komen, zien we de lucht ineens vol parachutisten. Er wordt geschoten.

Na het bombardement [op Nijmegen op 22 februari 1944] is een discussie ontstaan, of je in een kelder wel zo veilig bent voor bommen. Je kunt levend begraven worden. Er wordt besloten, dat we gaan schuilen in de inpandige ruimtes in huis. Er wordt een tekenplank op het toilet gelegd. Daar zit moeder met mijn zusje op schoot. Ik kan er net dwars bij zitten. Halverwege de middag moet ik ruilen met mijn andere zus. Vader staat dan met mij gearmd in de ruimte boven aan de keldertrap.

Na enkele uren gaan we weer naar de huiskamer. Op straat lopen vluchtelingen voorbij, richting westen. Ze vertellen dat de Hitlerjugend hun huizen in brand stak.

Ik heb de euvele moed te vragen wanneer we de taartjes gaan eten. Daarvoor heb ik eerder margarine, suiker en bloem naar de bakker gebracht. Moeder reageert verontwaardigd: “Op straat lopen vluchtelingen!”

We gaan niet naar bed. Mijn zusje en ik mogen op de divan liggen. Niet comfortabel met kleren en schoenen aan. De ouderen zitten in fauteuils. Ik slaap nauwelijks, hoor buiten schieten en in de kamer het gefluister van de anderen.

Arnhem 1944 (2)

17 september 2014 , 17:00 , door Jona Lendering

ACHTERGROND - Vandaag is het zeventig jaar geleden dat de Slag om Arnhem (Operatie Market Garden) begon. Daarom komen vandaag drie ooggetuigen aan het woord. Mevrouw Mattheij is de tweede.

Toen wij op die bewuste zondag 17 september in de kerk zaten ging het luchtalarm af. De slag om Arnhem begon. Wij mochten niet meteen de kerk uit en moesten wachten tot het luchtalarm weer af ging als teken dat de situatie veilig was.

Wij woonden in het centrum van de stad naast het bedrijf waarvan mijn vader na de oorlog directeur werd. Het was een groothandel in stoffen en een confectieatelier. Onder dat pand bevonden zich grote kelders. Hij had uit voorzorg al allerlei voorzieningen getroffen voor als de nood aan de man kwam. De “plaktafels” waar de nieuwe collecties op geplakt werden, waren op elkaar gestapeld voorzien van lagen schouderwatten zodat ze als bedden konden dienen. In eikenhouten vaten zat water en op een petroleumstel kon gekookt worden. Er waren accu’s waarop de lampen konden branden. Als mondvoorraad hadden we vooral erwten en bruine en witte bonen – waar ik een vreselijke hekel aan had, maar dat was gezond want het was eiwitrijk voedsel.

Toen wij om een uur of elf uit de kerk kwamen moesten wij meteen de kelders in. Wij kinderen vonden dat toch wel spannend want “de zaak” was normaliter verboden terrein voor ons. We zaten daar met familie buren en kennissen – een stuk of zeventien dacht ik. Om de kinderen af te leiden werd er veel gezongen. Vooral rare liedjes dat vonden wij leuk. Ook werd vooral door mijn moeder, die denk ik erg bang was, veel gebeden en dat deed ze dan op zo’n loeiende smachtelijke manier. Ondertussen bezetten de Engelsen precies de wijk waarin wij zaten, in een poging de brug over de Rijn te veroveren.