Post-atheïst | E.T.

Foto: Post-Atheïst
Serie:

COLUMN - De Zwitserse auteur Erich von Däniken baarde ooit opzien door te beweren dat de goden kosmonauten waren geweest. De pseudowetenschapper had zijn succes niet te danken aan het feit dat de lezers te weinig van wetenschap wisten – over het algemeen wisten ze dat het larie was – maar aan het feit dat hij een reëel psychologisch mechanisme op het spoor was: als we ooit contact maken met E.T., maken we ook contact met iets dat niet past in onze gebruikelijke denkkaders en dat daarom zou kunnen worden uitgelegd in religieuze termen.

Dat zou niet voor het eerst zijn. De Indiërs, die de IJzertijd nog maar net achter zich hadden gelaten, beschouwden Alexander de Grote als een avatar van Vishnu. De genocide in de Punjab oversteeg wat de Indiërs beschouwden als de menselijke maat. De Azteken deden hetzelfde: toen ze voor het eerst paarden en kanonnen zagen, meenden ze dat Hernán Cortéz een godheid was.

De Amerikaanse astronoom David Weintraub heeft een boek gewijd aan deze mogelijke reactie op het eerste contact met buitenaardse beschavingen, Religions and Extraterrestrial Life. How Will We Deal With It? Hij beargumenteert dat sommige religies de ontdekking minder goed kunnen inpassen dan andere, omdat een deel van hun rituelen uitsluitend op aarde kan worden uitgevoerd – denk aan een pelgrimage naar Mekka – of omdat ze een speciale band hebben met bepaalde plekken: de mormonen houden van de heuvel Cumorah, hindoes willen geen andere culten op de geboorteplaats van Rama en christenen ruziën om de Basiliek van het Heilig Graf.

Godsdiensten zonder geografische interesse, zoals in het Verre Oosten, kunnen volgens Weintraub makkelijker omgaan met het inzicht dat er ook buiten de aarde intelligent leven bestaat. Dat is een interessant idee en hij is ook niet de eerste die het beweert – Arthur C. Clarke ging hem voor – maar ik sluit niet uit dat Weintraub het slachtoffer is van een bepaald soort specialistenperspectief.

Er zijn namelijk twee soorten religieuze mensen: de gewone gelovigen en de beroepsgelovigen die de officiële doctrine kennen. Die laatste groep kan weer worden verdeeld in een minderheid die een heilige schrift letterlijk neemt en een meerderheid die een vertaalslag maakt. Voor die minderheid is er inderdaad een probleem als er intelligent leven blijkt te bestaan op plaatsen waar de heilige schrift niet bekend is. Het zou immers wat onbillijk zijn als welwillende bewoners van de planeten rond de ster Fomalhaut zullen branden in de hel, louter omdat het Opperwezen zich openbaarde in een ander zonnestelsel.

Zulk literalisme is echter zeldzaam. Zoals ik al zei maken (in elk geval in het Europese christendom) de meeste specialisten een vertaalslag. Ze vatten de Bijbel op als verhalen uit een specifieke culturele context, ze onderzoeken wat de boodschap is die de auteurs wilden overdragen, en ze kijken of zo’n boodschap nog steeds relevantie heeft. Classici benaderen Griekse en Romeinse teksten op dezelfde wijze. Antieke scheppingsverhalen willen niet zeggen dat de wereld in zeven dagen in elkaar is geschroefd, maar dat de wereld goed is. De boodschap van de Bijbel, dat God zorg draagt voor de wereld, zal voor de meeste theologen niet anders worden als een UFO passeert.

Ook voor de gewone gelovigen zal er weinig veranderen. Ze denken wel eens over de Grote Vragen Des Levens, daar niet van, maar trekken ondertussen hun eigen plan. Als er buitenaards leven blijkt te bestaan, zal dat hen niet werkelijk schokken. Voor hen verandert er niets in de simpele alledaagse waarheden, zoals daar zijn dat je netjes omgaat met andere mensen en dat je je buurman helpt.

Ik vermoed daarom dat als E.T. zich komt aandienen, er in religieus opzicht eigenlijk niet zoveel verandert. Een kleine groep theologen zal radeloos zijn, maar de rest van de wereld gaat over tot de orde van de dag. We hebben dat op bescheiden schaal al meegemaakt toen in 1996 werd bekendgemaakt dat een van Mars afkomstige meteoriet een spoor van buitenaards leven bevatte. Dat leidde tot een rustige discussie zonder veel gedoe, die overwaaide toen bleek dat de meteoor niet was wat ze leek.

Kortom, Weintraub stelt een interessante vraag, die in een naar fundamentalisme neigend land als de Verenigde Staten een zekere actualiteit zal hebben, maar hij kijkt teveel naar een minderheid van specialisten. De rest van de mensheid is prima in staat wetenschappelijke resultaten op te nemen in zijn levensbeschouwing. Het draait voor de meeste gelovigen immers niet om heilige schriften of dogmatiek, maar om het eigen geweten en een stevige dosis boerenverstand.

Mijn voorspelling? Als het eerste contact vreedzaam is, passen de wereldreligies zich aan, zoals het christendom deed na de ontdekking dat er niet-in-de-Bijbel-genoemde-mensen waren in Amerika. Als er een soort War of the Worlds uitbreekt, zal het atheïsme opbloeien, zoals in Europa na de twee wereldoorlogen gebeurde. En als de aarde wordt opgeruimd om plaats te maken voor een transgalactische snelweg, is het antwoord op de ultieme vraag naar de zin van het leven, het universum en alles gewoon 42.

Reacties (19)

#1 L.Brusselman

Religieuze gelovigen zijn eigenlijk nog “stommer”dan mensen die denken dat UFO’s daadwerkelijk de aarde omzwermen,en dat al duizenden jaren doen.
Want voor het bestaan van UFO’s is heel wat meer bewijs,in de vorm van ooggetuigenverslagen en beeldmateriaal,voorhanden dan voor het bestaan van welke god dan ook.

  • Volgende discussie
#2 Sjap

Je stukjes zijn steeds meer een genot om te lezen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Bismarck

“De Indiërs, die de IJzertijd nog maar net achter zich hadden gelaten”

Ik ben wel benieuwd naar de reden van die toevoeging.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Joost

@3: Any sufficiently advanced technology is indistinguishable from magic?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 zuiver

Als het eerste contact vreedzaam is, passen de wereldreligies zich aan, zoals het christendom deed na de ontdekking dat er niet-in-de-Bijbel-genoemde-mensen waren in Amerika.

WTF?

Die aanpassing was Kill, kill, kill. Wat als die religie zo omgaat met buitenaardse beschaving?

Het eerste contact was vreedzaam, alle volgende contacten vanuit het christendom waren dat niet. Is dat de aanpassing die je bedoelde?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Bolke

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 zuiver

@3: @4: De vraag is terecht. De Macedoniërs waren natuurlijk zelf ook pas net de ijzertijd ontstegen. Als ze dat al waren. Waren ze echt zoveel verder dan de Indiërs?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 gronk

Zulk literalisme is echter zeldzaam.

Zeker weten?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 gronk

F’up to self: Ik bied u de joodse spijswetten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Terrebel

Fijn stuk. Dank je. En nu maar wachten tot de buitenaardsen zich aan ons openbaren. Ik ben benieuwd! En ervan overtuigd dat
‘wij’ niet de enigen zijn in het immense heelal. Dat zou wel erg aanmatigend zijn.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Bolke

En ervan overtuigd dat
‘wij’ niet de enigen zijn in het immense heelal. Dat zou wel erg aanmatigend zijn.

Nou dan heb ik vervelend nieuws voor je, als de aliens naar ons toekomen dan zijn wij de indianen en de aliens zijn Columbus, en we weten allemaal hoe het met de indianen is afgelopen na die ontmoeting.

Dus laten we dat maar niet doen, dan maar alleen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Max Molovich

“Een kleine groep theologen zal radeloos zijn, maar de rest van de wereld gaat over tot de orde van de dag.”

Of je noemt het satan, het antwoord op alles wat niet te rijmen valt met Het Boek. Nee, je kan veel zeggen over fundamentalisten, maar radeloos krijg je niet door zoiets futiels als buitenaards leven.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 gronk

@1:precies. Ze zullen een kersteningsmissie naar de thuisplaneet van de aliens willen, want tenslotte is jezus ook voor hun zonden gestorven!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Henk van S tot S

Voor hen die denken dat wij (de mensen) iets, voor welke god dan ook, betekenen, het volgende:
Wij zijn er eigenlijk niet.
Wij zijn slechts een spelletje van een buitenaardse nerd ;-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 gronk

@14: duhuh. Je hoeft maar naar boven te kijken op een donkere nacht om dat duidelijk te hebben.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 L.Brusselman

Theologie(bijbelwetenschap) is dan net zo goed pseudo wetenschap.
Ironisch is dat religieuzen ,van welke stroming dan ook,mensen die geloven dat aliens de aarde al millennia bezoeken/ constant aanwezig zijn,proberen weg te zetten als zweefkezen.
Terwijl ze zich zelf aan de ultieme vorm van georganiseerde zweefkezerij schuldig maken.
Ik kan wetenschappers die zeggen dat ze in God geloven dan ook nauwelijks serieus nemen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 Prediker

Bijbelwetenschap is tegenwoordig gewoon een amalgaam van letterkunde, geschiedkunde en archeologie.

Theologie omvat meer dan bijbelwetenschap: er valt ook kerkgeschiedenis, filosofiegeschiedenis, vergelijkende godsdienstwetenschappen, literatuuronderzoek, sociologisch onderzoek, etc. etc. onder.

Natuurlijk heeft iedere theoloog zijn voorkeuren en bevooroordeelheid, maar dat geldt ook in de economie en de politieke wetenschappen, de psychologie en de sociologie. Zelfs natuurwetenschappers hebben dat.

Zo kon Einstein niet uit de voeten met Heisenbergs onzekerheidsprincipe omdat dit niet strookte met z’n diepste overtuigingen over hoe de kosmos in elkaar steekt (“God dobbelt niet”); moest Fred Hoyle niets hebben van de notie dat het universum plotsklaps was ontstaan (dat hoonde hij we als de “Grote Knal-theorie”); Nobelprijswinnaar Daniël Schechtman werd jarenlang uitgekotst vanwege zijn onderzoek waarin hij het bestaan van quasikristallen aantoonde.

Theologie wordt pas pseudowetenschap wanneer het een metafysica gaat construeren (systematische theologie/dogmatiek), of met behulp van de filosofie apologetiek gaat bedrijven om haar stokpaardjes in de lucht te houden. Maar dat geldt evenzogoed voor de filosofie.

Ik kan wetenschappers die zeggen dat ze in God geloven dan ook nauwelijks serieus nemen.

Dat zegt dan weer iets over jouw bekrompenheid. Het wordt pas problematisch als wetenschappers hun onderzoek gaan gebruiken om God te bewijzen, want daar is wetenschap nu eenmaal niet voor bedoeld. Dat is metafysica en daar houdt wetenschap zich niet mee bezig.

Maar of je aan God gelooft of niet, hangt er in sterke mate vanaf hoe je de werkelijkheid in z’n totaliteit beleeft; en dan is wat mensen zeggen als ze spreken over ‘God’ ook nog sterk divers: lang niet iedereen denkt dan aan een theïstische super-Agent.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 pedro

@11: laten we hopen dat de aliens niet christelijk zijn dus, of een daarmee vergelijkbare religie aanhangen. Dan ziet het er slecht voor ons uit.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 zuiver

Ik heb net Lucy van Luc Bresson gezien.
Als jullie die gezien hebben kunnen we deze discussie opnieuw voeren. Maar dan echt :)

  • Vorige discussie