Gastauteur

2.332 Artikelen
3 Waanlinks
25 Reacties
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Foto: Luke Addison (cc)

Boos op politiek, maar op wat/wie precies?

ANALYSE - Het tijdschrift The Economist pakte dit weekend uit met een coververhaal over de opkomst van populistisch radicaal rechts (PRR) in Europa. The Economist besteedt uitgebreid aandacht aan partijen als onze eigen PVV, het Franse Front National, de Zweden Democraten en het Vlaams Belang. Volgens het tijdschrift hebben de mensen die op deze partijen stemmen één ding met elkaar gemeenschappelijk: ze zijn boos. Boos op de EU, boos op immigranten, en boos op de politiek. Laat me dit laatste element – de boosheid op de politiek – er vandaag even uitlichten.

De Russische politicoloog Kirill Zhirkov onderzocht recentelijk wat kiezers van PRR-partijen met elkaar gemeenschappelijk hebben (zie hier). Hij richtte zich daarbij onder andere op de vraag of PRR-kiezers minder tevreden zijn met de politiek dan mensen die op andere partijen stemmen. Hij verwachtte dat PRR-partijen ontevreden kiezers trekken omdat ze het politieke systeem bekritiseren, gevestigde partijen er van langs geven, een anti-elite discours verspreiden, en claimen dat ze de belangen van ‘het gewone volk’ vertegenwoordigen. Zhirkov verwachtte daarom dat dat PRR-kiezers laag zouden scoren op ‘politiek vertrouwen’ en ‘politieke tevredenheid’. Hij meet politiek vertrouwen door te kijken hoe tevreden mensen zijn met het parlement, het rechtssysteem en politici, en politieke tevredenheid door te kijken of mensen tevreden zijn met de staat van de economie, de regering, en de democratische prestaties van een land.

Foto: kevin (cc)

Neoliberalisme – vrije markt of bestraffende staat?

ANALYSE - Het neoliberalisme is diep in alle poriën van het maatschappelijk leven doorgedrongen, schrijft Willem Visser. Is het ons overkomen of ons opgedrongen door een onzichtbare hand?

Tik ‘neoliberalisme’ in en Google hoest 5.790.000 resultaten op. Het maakt de tongen los, maar leidt tot een Babylonische spraakverwarring. Beschrijvingen staan haaks op elkaar en over de oorsprong is niemand het eens.

Neoliberalisme is een kameleontisch begrip.

Kenmerkend voor het neoliberalisme is de grote (lees: allesbepalende) rol van de economie. De mens is een homo economicus, een rationele speler op een volledig vrije markt. Deze markt vrijwaart ons van bureaucratie. Het brengt een goedkopere staatshuishouding met zich mee en draagt bij aan de maximalisatie van individuele ontplooiingskansen. In kleine lettertjes lezen we nog iets over de flexibilisering van de arbeidsmarkt en de nadruk op korte termijnrendement.

Vrije markt

Het economisch denken en handelen maakt alles ondergeschikt. Nergens vinden we een duidelijk ondersteunend maatschappelijk of politiek systeem. Die vrije markt is niet noodzakelijk verbonden met liberale democratie. Neoliberale experimenten in Chili na de val van Allende gingen samen met een onderdrukkende dictatuur. Bovendien is er nauwelijks sprake van een uitgewerkt mensbeeld: de mens is een economisch handelend wezen die uitsluitend uit is op eigen voordeel.

Foto: Christoph (cc)

The X-mas quiz: are you a utilitarian? Part 2

Yesterday Paul Frijters posted four questions to determine if you were a utilitarian. Today we discuss the answers for questions 2, 3 and 4. There are no wrong answers.

Pre-emptive killing

The second question surrounded the willingness to pre-emptively kill off threats to the lives of others.

The policy reality here is, again, murky. In order to get a conviction on the basis of ‘attempted’ acts of terrorism or murder, the police would have to have pretty strong evidence of a high probability that the acts were truly going to happen. A 1-in-a-million chance of perpetrating an act that would cost a million lives would certainly not be enough. Likely, not even a 10% chance would be enough, even though the expected costs of a 10% chance would be 100,000 lives, far outweighing the life of the one person (and I know that the example is somewhat artificial).

When it concerns things like the drone-program of the west though, under which the US, with help from its allies (including Australia), kills off potential terrorist threats and accepts the possibility of collateral damage, the implicit accepted burden of proof seems much lower. I am not saying this as a form of endorsement, but simply stating what seems to go on. Given the lack of public scrutiny it is really hard to know just how much lower the burden of proof is and where in fact the information is coming from to identify targets, but being a member of a declared terrorist organisation seems to be enough cause, even if the person involved hasn’t yet harmed anybody. Now, it is easy to be holier-than-thou and dismissive about this kind of program, but the reality is that this program is supported by our populations: the major political parties go along with this, both in the US and here (we are not abandoning our strategic alliance over it with the Americans, are we, nor denying them airspace?), implying that the drone program happens, de facto, with our society’s blessing, even if some of us as individuals have mixed feelings about it. So the drone program is a form of pre-emptively killing off potential enemies because of a perceived probability of harm. The cut-off point on the probability is not known, but it is clearly lower than used in criminal cases inside our countries.

Foto: Christoph (cc)

The X-mas quiz: are you a utilitarian? Part 1

Looking for something to do this Christmas? Take Paul Frijters‘ Christmas Quiz: are you a utilitarian? 

Economists are wedded to utilitarianism as their collective moral compass. This is why we speak of social planners, welfare, utility maximization, and quality of life. The essence of utilitarianism is that moral judgments are reserved for final outcomes, not the means via which those outcomes are achieved (unless people have preferences over those means). As Bentham said, it is about the greatest happiness of the greatest number of people. In modern jargon, classic utilitarianism is about getting the highest number of total happy life years.

The quiz has four questions. ‘Classical utilitarian’ answers are discussed below (answers for question 2, 3, and 4 are discussed tomorrow).

  • To which identifiable group should society allocate its scarce supply of life-saving donor organs? I am thinking here of gender, age, race, area, anything that is a potential basis for an administrative allocation.
  • There is a potential terrorist of whom there is a probability that he will cause a million deaths and he can only be stopped by being killed. How high should the probability of the threat materializing be for you to agree that your society should have institutions (such as drone programs) that kill him off pre-emptively? And how high should the probability be for you yourself to be willing to kill him off pre-emptively, presuming no other consequences for yourself of that act?
  • Suppose you are in the position whereby you alone can choose to make it statistically visible what socially-unwanted things are done to pets by people in their own homes, but no-one knows you have that ability. In this hypothetical, making the data available would in no way change outcomes. Would you make that information visible?
  • Suppose you are in the position to decide on whether to have an institution that saves the lives of an identified group of patients, say with a particular genetic or childhood disease. With the same money you could set up an institution that prevents 10% more deaths in the general population, for instance by innoculation or investments in road quality that reduce accident rates. Hence the second institution saves more lives, but the lives saved are not visible, either beforehand or afterwards: even afterwards, you do now know who was saved so the lives saved are ‘statistical’. Would you invest in the first or the second institution? More generally, what is the ratio of ‘statistical lives saved’ to ‘identified lives saved’ you implicitly choose via your policies?
  • Classical utilitarian answer for question 1

    There are no ‘right’ answers, merely classic utilitarian ones and other ones.

    The first question was to whom we should allocate a scarce supply of donor organs. Let us first briefly discuss the policy reality and then the classic utilitarian approach.

    The policy reality is murky. Australia has guidelines on this that advocate taking various factors into account, including the expected benefit to the organ recipient (relevant to the utilitarian) but also the time spent on the waiting list (not so relevant). Because organs deteriorate quickly once removed, there are furthermore a lot of incidental factors important, such as which potential recipient is answering the phone (relevant to a utilitarian)? In terms of priorities though, the guidelines supposedly take no account of ‘race, religion, gender, social status, disability or age – unless age is relevant to the organ matching criteria.’ To the utilitarian this form of equity is in fact inequity: the utilitarian does not care who receives an extra year of happy life, but by caring about the total number of additional happy years, the utilitarian would use any information that predicts those additional happy years, including race and gender.

    In other countries, the practices vary. In some countries the allocation is more or less on the basis of expected benefit and in the other is it all about ‘medical criteria’ which in reality include the possibility that donor organs go to people with a high probability of a successful transplant but a very low number of expected additional years. Some leave the decision entirely up to individual doctors and hospitals, putting huge discretion on the side of an individual doctor, which raises the fear that their allocation is not purely on the grounds of societal gain.

    What would the classic utilitarian do? Allocate organs where there is the highest expected number of additional happy lives. This thus involves a judgement on who is going to live long and who is going to live happy. Such things are not knowable with certainty, so a utilitarian would turn to statistical predictors of both, using whatever indicator could be administrated.

    As to length of life, we generally know that rich young women have the highest life expectancy. And amongst rich young women in the West, white/Asian rich young women live even longer. According to some studies in the US, the difference with other ethnic groups (Black) can be up to 10 years (see the research links in this Wikipedia page on the issue). As to whom is happy, again the general finding is that rich women are amongst the happiest groups. Hence the classic utilitarian would want to allocate the organs to rich white/Asian young women.I should note that the classic utilitarian would thus have no qualms about ending up with a policy that violates the anti-discrimination laws of many societies. Our societies shy away from using observable vague characteristics as information to base allocations on, which implicitly means that the years of life of some groups are weighed higher than the years of life of another. The example thus points to a real tension between on the one hand classic utilitarianism and its acceptance of statistical discrimination on the basis of gender and perceived ethnicity and on the other hand the dominant moral positions within our society. Again, I have no wish to say which one is ‘right’ but merely note the discrepancy. As to myself, I have no problem with the idea that priority in donor organs should be given to young women though I also see a utilitarian argument for a bit of positive discrimination in terms of a blind eye to ethnicity (ie, there is utilitarian value in maintaining the idea that allocations should not be on the basis of perceived ethnicity, even though in this case that comes at a clear loss of expected life years).

    Answers and discussion for question 2, 3 and 4 will follow tomorrow.

    Foto: Bron: Wikimedia Commons

    Akkoordendoolhof

    ANALYSE - De verhuurderheffing gaat er komen, maar daar gingen een heleboel akkoorden aan vooraf.

    De Eerste Kamer stemde vorige week in met een wetsvoorstel van minister Blok over een aantal belangrijke maatregelen aangaande de woningmarkt. Het voorstel gaat onder meer over de beperking van de hypotheekrenteaftrek, een langgekoesterde wens van de PvdA. Maar het voorstel regelt ook de zogenaamde verhuurderheffing, een door woningcorporaties aan de staat af te dragen belasting die de schatkist miljarden op moet leveren. Tegen deze heffing heeft de PvdA juist zeer lang, en in de persoon van senator Adri Duivesteijn zelfs tot vlak voor de stemming, te hoop gelopen. Want de corporaties kunnen zulke bedragen alleen ophoesten als ze hun huurders financieel uitkleden, en zelfs dan is het volgens de critici extreem waarschijnlijk dat nieuwbouw en renovaties tot stilstand zullen komen. In verband met de verhuurderheffing wordt regelmatig het Woonakkoord genoemd, de politieke afspraak van februari van dit jaar tussen VVD, PvdA, D66, CU en SGP over het woonbeleid.

    Het heet dan dat de Senaat nu het Woonakkoord heeft goedgekeurd. Helemaal zuiver is die bewering niet. Sommige wetgevende maatregelen uit het Woonakkoord zijn al eerder goedgekeurd, zoals de inkomensafhankelijke huurverhogingen. Die moeten niet alleen doorstroming bevorderen, maar ook de extra opbrengsten genereren waaruit de corporaties de verhuurderheffing kunnen voldoen. Anderzijds is de verhuurderheffing niet het geesteskind van het Woonakkoord. De heffing voor 2013 was eerder dit jaar al ingevoerd en deze vloeide voort uit eerdere akkoorden tussen deels andere partijen. Zo langzamerhand zien we door alle akkoorden het bos niet meer. Daarom een begeleide trektocht door het akkoordendoolhof, op zoek naar de wortels van de verhuurderheffing.

    Foto: Blind Nomad (cc)

    Dreigend fundamentalisme?

    ANALYSE - Een Duits sociaalwetenschappelijk instituut concludeert uit onderzoek dat religieus, met name islamitisch fundamentalisme in West-Europa geen randverschijnsel is. Het verhaal is in de Nederlandse pers niet onopgemerkt gebleven, schrijft Bart Voorzanger.

    Tweederde van de voor dit onderzoek telefonisch geïnterviewde moslims vindt de gedragsregels van hun geloof belangrijker dan de wetten van het land waar ze wonen, en driekwart meent dat de Koran slechts op één manier kan worden uitgelegd. Relatief veel moslims menen dat het westen uit is op vernietiging van de islam, en joden en homo’s zijn in hun kringen niet erg populair.

    Reden voor zorg? Mij lijkt van niet, maar dat verwachtte u wellicht al.

    Allereerst kun je de uitkomsten van dit soort onderzoek nauwelijks voldoende relativeren. Percentages klinken precies, maar dat is schijn. Er is alle reden je af te vragen of de geïnterviewden representatief zijn voor de groep waarover de conclusies uiteindelijk gaan. Zelfs als de benaderde steekproef aselect is (wat bij telefonische enquêtes nauwelijks mogelijk is, aangezien behoorlijk veel mensen geen openbaar geregistreerd telefoonnummer hebben), is het deel daarvan dat daadwerkelijk wil meewerken dat mogelijk geenszins.

    Vervolgens is het de vraag of de geïnterviewden de hen gestelde vragen net zo interpreteren als de opstellers van die vragen en de mensen die conclusies trekken uit de gegeven antwoorden. Als je mij vraagt of ik mijn morele overtuigingen belangrijker vind dan de Nederlandse wet, kan ik daar geheel naar waarheid zowel ‘ja’ als ‘nee’ op antwoorden: ‘Ja, waar die twee met elkaar botsen acht ik mijn morele overtuigingen juister dan de wet; het zouden mijn overtuigingen niet zijn als het anders lag’; ‘Nee, want waar mijn overtuigingen botsen met de wet zal ik me aan de wet houden, en ik mag hopen dat dat voor iedereen geldt, want anders blazen we binnen de kortste keren onze rechtsstaat op’. Kortom, wie de vraag bevestigend beantwoordt zou heel wel precies hetzelfde kunnen denken als wie de vraag ontkennend beantwoordt. Die antwoorden zeggen nog helemaal niets.

    Foto: Lisbon Council (cc)

    Ernstige zorgen over vrijhandelsverdrag EU-VS

    OPINIE - De onderhandelingen over een vrijhandelsverdrag tussen EU en VS gingen vandaag de derde ronde in. Een ernstige zaak, vinden Thierry Baudet en Bastiaan Rijpkema. En waarom is het proces zo ontransparant?

    Niemand heeft het erover, maar vandaag startte de derde onderhandelingsronde over het EU-VS Vrijhandelsverdrag. De onbekendheid van deze ingrijpende gebeurtenis is geen toeval. Politici willen namelijk niet dat u hier zicht op heeft – laat staan dat u zich er mee bemoeit. Door Barroso, voorzitter van de Europese Commissie, is politici opgedragen steeds te herhalen dat het beoogde verdrag ‘groei en arbeidsplaatsen oplevert’, en dat bezwaren ertegen – wat die ook maar mogen zijn – , ‘ongegrond’ zijn. Barroso gaf onze politieke managers deze boodschap op vrijdag 22 november – toen zij werden geïnstrueerd over het ‘communiceren’ van het vrijhandelsverdrag.

    Ondertussen blijven alle daadwerkelijke afspraken geheim. We kunnen op geen enkele manier controleren of onze bezwaren inderdaad ‘ongegrond’ zijn. Net als met EU-regelgeving is het met dit verdrag: hoe minder er over gesproken wordt, hoe beter. Wanneer politici en bureaucraten in de schaduw hun plannen kunnen voortzetten en ze naar buiten toe rookgordijnen kunnen optrekken over ‘win-win situaties’, hebben die plannen de meeste kans van slagen.

    Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

    Quota: excuustruzen of powerneelies

    ACHTERGROND - Hier volgt een gastbijdrage van Liza Mügge, universitair docent in de politicologie aan de Universiteit van Amsterdam.

    Op 20 november steunde het Europees Parlement het wetsvoorstel van de Europese Commissie dat voor 2020 tenminste 40 procent van de topposities van de beursgenoteerde bedrijven uit vrouwen zal moeten bestaan. En dat is nodig. In de top van het Nederlandse bedrijfsleven, zoals raden van besturen, zijn vrouwen sterk in de minderheid (10 procent). Alhoewel de percentages iets hoger liggen in de top van de non-profit sector en de rijksoverheid, is ook daar gendergelijkheid nog ver weg (respectievelijk 30 en 25 procent).

    Volgens de Emancipatie Monitor is een aanzienlijk deel van de Nederlandse bevolking van mening dat het aandeel vrouwen aan de top moet toenemen en dat mannen en vrouwen niet over dezelfde kansen beschikken. Tegelijkertijd vinden regels om vrouwen voorrang geven, in bijvoorbeeld selectieprocedures, geen steun. De angst om excuustruzen – vrouwen die benoemd worden zodat de werk gevende organisatie niet van seksisme kan worden beticht – te kweken is groot. Enerzijds verwachten sceptici dat zulke vrouwen niet serieus genomen zullen worden en dus ook niet de gewenste invloed kunnen uitoefenen op besluitvorming. Anderzijds luidt de verwachting dat de kwaliteit een bedrijf zal dalen door het plaatsen van ‘incompetente’ vrouwen op belangrijke posities.

    Foto: Alan Cleaver (cc)

    Schild, zwaard of doekje voor het bloeden?

    OPINIE - De afgelopen weken hebben Rob de Wijk, Jacob Kohnstamm en Paul Breitbarth, Victor Toom en Jozef Rammelt gereageerd op mijn opiniestuk over de opkomst van de surveillancestaat en de balans tussen misdaadbestrijding en bescherming van de privacy. Allen reageerden vanuit eigen expertise en achtergrond, wat zeer interessante en verschillende inzichten opleverde. Ik wil een paar thema’s bespreken die in verschillende bijdrages terugkwamen en tot slot zal ik zelf nog een laatste duit in het zakje doen.

    Focus op hoeveelheid gegevens of focus op kwaliteit van de gegevensanalyse?

    Rob de Wijk pleit er in zijn bijdrage voor om niet te focussen op de hoeveelheid persoonlijke gegevens die mag worden opgeslagen, maar om in plaats daarvan te focussen op de kwaliteit van de analyse van die gegevens. Hij geeft aan dat er qua maatvoering onmogelijk te zeggen valt hoeveel inlichtingen er maximaal mogen worden verzameld om terrorisme te voorkomen. Met deze uitspraak geeft De Wijk de overheid een vrijbrief alle mogelijke gegevens te verzamelen over zijn burgers. Kohnstamm, Breitbarth en Rammelt stellen juist dat we ons wél moeten focussen op welke data wel of niet mogen worden verzameld.

    Zij benadrukken het belang van het principe select before you collect. Kohnstamm en Breitbarth geven aan dat zowel bij het verzamelen als het gebruik van gegevens voortdurend een belangenafweging plaats moet vinden. De vraag moet beantwoord worden of de gegevens echt noodzakelijk zijn om het beoogde doel te bereiken of dat er ook andere opties zijn. Ook de kwaliteit van de gegevens – dus niet alleen de kwaliteit van de analyse – speelt een belangrijke rol.

    Foto: PlanetObserver (cc)

    Bijna niemand in EU vertrouwt Roemenen of Bulgaren

    ANALYSE - Nederlanders hebben het niet zo op Roemenen en Bulgaren. Verschillende steden zien ze voorlopig liever nog niet komen. Het wantrouwen is groot.

    Wederzijds vertrouwen tussen de vele volken in de EU lijkt noodzakelijk voor een stabiel Europa, maar dat betekent niet dat dit vanzelfsprekend is. Waar komt dit vertrouwen vandaan? En wie worden er wel en niet vertrouwd?

    Vertrouwde Zweden, zelfvoldane Oostenrijkers, misplaatste Cyprioten

    Enkele jaren geleden hebben Debby Gerritsen en Marcel Lubbers (Radboud Universiteit Nijmegen) hier onderzoek naar verricht, op basis van een enquête uit 2004. In elk geval op dat moment werden Nederlanders na de Zweden en de Denen het meest vertrouwd van alle volkeren in de EU (en, opvallend genoeg, de Turken). 76% van de Europeanen vertrouwde ons. Het minst vertrouwd in Europa zijn achtereenvolgens de Turken (24%), Roemenen (30%) en Bulgaren (34%).

    Wij Nederlanders hebben nog meer vertrouwen in onszelf (90%). Maar het zijn vooral Oostenrijkers (100%) en Luxemburgers (99%) die het erg met zichzelf getroffen hebben. Het meest misplaatste zelfbeeld hadden de Cyprioten (95% vertrouwt het eigen volk; wordt door de rest van de EU door slechts 46% vertrouwd) en Slovenen (95% om 46%).

    Drukwerk

    Vertrouwen in anderen?

    Maar waar komt dit vertrouwen vandaan? Bedenk dat vertrouwen een relationeel kenmerk is, afhankelijk van degene die vertrouwt, degene die vertrouwd wordt, en de relatie tussen de twee. Dat uitgangspunt gebruiken Gerritsen en Lubbers in hun analyse.

    Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

    Over die overvolle klassen

    OPINIE - Onderwijsvakbonden voeren al een poosje actie tegen de overvolle klassen. De staatssecretaris vind dat de bonden overdrijven en staat dus recht tegenover hen. De discussie is echter niet consequent, vindt Hartger Wassink.

    Wat me dwarszit aan de discussie over overvolle klassen, is niet dat ik vind dat klassen nog wel voller kunnen. Integendeel, ik zie en hoor ook dagelijks wat de nadelen en excessen zijn van te veel kinderen in een te kleine ruimte. Ik gun leraren ook de 24 kubieke meter die mij op de HU als gedeelde werkplek is toebemeten en die ik slechts met een of enkele gesprekspartners hoef te delen.

    Waar het me om gaat, is dat ik de discussie niet consequent vind. Aan de ene kant willen leraren geen inmenging van de overheid in hun vak. Aan de andere kant wel, zodra het hun beter lijkt uit te komen. Zo blijven we ‘oud denken’ en komen we niet verder. Volgens mij worden er twee vragen door elkaar gehaald:

    • Wat is goed onderwijs?
    • Hoe verbeteren we de werkomstandigheden van leraren?

    Beide zijn essentiële, belangrijke vragen, maar we moeten ze niet door elkaar halen. Een deel van de ‘volle klassen’-discussie gaat over werkdruk. Er is veel onderzoek dat laat zien, dat werkdruk bestaat uit twee componenten: de daadwerkelijke werklast én de mogelijkheden om daar mee om te gaan. Hoe minder ‘regelmogelijkheden’ en hoe minder steun leraren (en anderen) ervaren, hoe zwaarder de feitelijke werklast op hun schouders drukt. Leraren zouden dus niet om meer regels moeten vragen, want dat beperkt hun regelmogelijkheden nog verder.

    Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

    Armoede, ongelijkheid en sociale vergelijking

    ANALYSE - Armoede is niet alleen een financieel, maar ook een sociaal probleem, zegt Willem Visser.

    Waren we arm in de jaren ’60 waarin ik opgroeide? In vergelijking met nu wel. Niet dat we honger leden, maar alles wat nu vanzelfsprekend is (televisie, geluidsinstallatie, telefoon, auto, vakantie – om maar eens wat te noemen) was destijds luxe. Maakte dat ongelukkig? Nauwelijks. Mijn ouders moesten soms iedere cent een paar keer omdraaien, maar iedereen die ik kende verkeerde in dezelfde positie. We hadden niet veel om onze vermeende rijkdom of armoede aan af te meten. In het dorp onder de rook van Rotterdam waar ik woonde waren wat notabelen, maar hun rijkdom en succes uitte zich niet in opzichtigheid of pronkzucht.

    Dit alles veranderde in vrij korte tijd. Na de sobere wederopbouwjaren nam de welvaart zienderogen toe. Mijn vader kon het zich in 1969 permitteren een huis in een nieuwbouwwijk te kopen. Wij behoorden ineens tot de welvarende middenklasse. Daarmee nam het grote kijken naar en vergelijken met de buren een aanvang. Luxe goederen waar we eerst alleen maar van droomden namen bezit van de doorzonwoning. Status werd ineens belangrijk.

    Ik dacht hieraan bij de presentatie van de Armoedemonitor 2013 van het SCP en CBS, die traditioneel enkele dagen voor pakjesavond plaats vindt. De cijfers logen er dit jaar weer niet om. Ik geef ze heel kort weer:

    Vorige Volgende