Wetgeving moet zowel zwaard als schild zijn

OPINIE - Kunnen effectieve misdaadbestrijding en het recht op privacy en gegevensbescherming hand in hand gaan? Judith Sargentini, Europarlementariër namens GroenLinks start de discussie, waarop de komende weken verschillende prominente experts uit het veld zullen reageren. Op Sargasso gooien we graag de discussie open voor iedereen.

In mijn werk als politica kom ik vaak dilemma’s tegen. Een daarvan is de ogenschijnlijke tegenstelling tussen twee belangrijke politieke doelen die ik nastreef: enerzijds een effectieve bestrijding van misdaad, en anderzijds de bescherming van privacy en gegevens van burgers.

Op dit moment ben ik in het Europarlement verantwoordelijk voor nieuwe anti-witwasregelgeving. Dit dossier is een concreet voorbeeld waar frictie tussen misdaadbestrijding en privacybescherming duidelijk wordt. De anti-witwasregels moeten voorkomen dat criminelen ons financiële systeem gebruiken om hun geld wit te wassen dat ze hebben verdiend met zaken als wapenhandel, corruptie en belastingontduiking. Het gevaar is echter dat de wetgeving ertoe leidt dat er een groot surveillancesysteem wordt opgezet dat alle burgers in de gaten houdt, om zo mogelijke witwaspraktijken op te kunnen sporen.

De onderliggende vragen voor dit dilemma zijn hoe je misdaad kan bestrijden zonder een alles-controlerende staat te creëren, en hoe je de privacy van de burger kan beschermen zonder dat je criminelen vrij spel geeft.

Door de onthullingen van Edward Snowden zijn we met onze neus op de feiten gedrukt: massa-surveillance van onschuldige burgers is niet alleen een dystopie zoals verwoord in Orwell´s 1984, maar blijkt steeds meer een realiteit. Ik ben ervan overtuigd dat je met een systeem van massa- surveillance niet effectiever wordt in het opsporen van criminelen en terroristen en dat er veel gevaarlijke nadelen kleven aan zo´n systeem.

Wetgeving: zwaard en schild ineen

Om rechtvaardige wetgeving te maken, moet je twee functies van de wet in ogenschouw nemen.  Wetgeving heeft de functie van een zwaard, dat de burgers moet beschermen tegen misdaad en terrorisme. Maar wetgeving heeft ook de functie van schild, dat de burgers moet beschermen tegen willekeur en misbruik van macht door de autoriteiten. Alleen als wetgeving zowel de zwaard- als de schildfunctie inbedt, kan die wetgeving op een rechtvaardige manier misdaad en terrorisme bestrijden.

Dat in de VS de schildfunctie ondergeschikt wordt gemaakt aan de zwaardfunctie blijkt wel uit de afluisterpraktijken van de NSA. Maar ook op Europees niveau zijn er de laatste jaren een aantal wetten verschenen die de schildfunctie van het recht verwaarlozen terwijl het zwaard vlijmscherp wordt geslepen. Een voorbeeld is de SWIFT-overeenkomst tussen de VS en de EU, die tot gevolg heeft dat al onze banktransacties door de VS kunnen worden ingezien om eventuele financiering van terrorisme te voorkomen. Andere wetsvoorstellen zijn het European Passenger Name Record System – over het opslaan van alle vluchtgegevens van passagiers -, of het EURODAC-systeem waarin asielzoekers hun vingerafdruk moeten geven zodat die gegevens vervolgens door de politie gebruikt mogen worden voor opsporingsactiviteiten.

De witwasregelgeving is ook een voorbeeld waarin de zwaardfunctie de overhand dreigt te krijgen. Banken worden verplicht om onderzoek te doen naar hun klanten, daarbij stellen ze risicoprofielen op. Indien een transactie niet overeenkomt met het profiel dat een bank van de klant heeft gemaakt, dan moet de bank dit melden aan de autoriteiten. Het wetsvoorstel verplicht banken dus eigenlijk om te neuzen in het privéleven van hun klanten om zo het witwassen van crimineel geld aan te pakken. Met zo´n surveillancesysteem zijn echter een aantal essentiële problemen gemoeid.

De gevaren van massa-surveillance

Uiteindelijk worden er op allerlei plekken persoonlijke gegevens verzameld. Er kunnen fouten in sluipen en de data kunnen terechtkomen in politiedatabases. Dit alles zonder dat een persoon ook maar als verdachte is aangewezen in een politieonderzoek. In onze huidige samenleving worden alle burgers onder het mom van preventive policing steeds meer in de gaten gehouden. Dit systeem staat haaks op het principe dat ieder mens onschuldig is totdat het tegendeel is bewezen.

Wat alles nog verontrustender maakt, is dat private bedrijven hierin een grote rol spelen en dat de risicoprofielen dus aan een gebrekkige democratische controle onderhevig zijn. Zo stellen banken de profielen op om terrorisme financiers te pakken, en stellen bedrijven zoals World-Check lijsten samen van mensen die meer in de gaten moeten worden gehouden omdat zij wellicht een hoger risico vormen als het gaat om witwassen van geld. Nationale veiligheid wordt uitbesteed aan private partijen.

Van verregaande massa-surveillance is de effectiviteit nooit aangetoond. Zoals blijkt uit een recent proefschrift (pdf) van mevrouw M. Wesseling over de effectiviteit van de analyse van bankgegevens voor de opsporing van terrorismefinanciering, is de mate van succes van deze ingrijpende systemen discutabel. Terwijl deze databases wel enorm veel geld kosten. Normaliter zou wetgeving waarvan de effectiviteit niet gebleken is niet zomaar worden geaccepteerd, maar als terrorismebestrijding als reden wordt gegeven, dan is opeens alles geoorloofd, ook zonder bewijs.

Terwijl de doelmatigheid dus twijfelachtig is, is er wel bewijs voor de negatieve gevolgen van massa-surveillance. Databases met namen van mogelijke terroristen zitten vol fouten en het proces om van zo´n lijst af te komen is zeer gecompliceerd. De Amerikaanse Terrorist Identities Datamart Environment bevat momenteel 875.000 namen. Zo´n grote lijst maakt het opsporen van daadwerkelijke terroristen haast onmogelijk en er kunnen gemakkelijk false positives ontstaan: stel je voor dat je wordt aangeduid als terrorist terwijl je niets hebt gedaan. Je kan niet meer vliegen, geen geldzaken doen met de bank en wellicht wordt je zomaar opgepakt. Ook uit het proefschrift van Wesseling over data-analyse van financiële transacties blijkt dit gevaar voor false positives.

Tot slot kan massa-surveillance discriminatie gemakkelijk in de hand werken. Het gebruik van risicoprofielen leidt ertoe dat iedereen in hokjes wordt ingedeeld.

Evenwicht

De beginselen van de Westerse democratische rechtstaat staan onder druk. In plaats van het waarborgen van democratische controleerbare besluitvorming en het beschermen van burgerlijke vrijheden, vertonen Westerse landen, Nederland incluis, steeds meer totalitaire trekken. Een overheid die alles wil controleren en horen, is een overheid die de veiligheid van haar burgers niet goed beschermt. Een rechtvaardige overheid heeft namelijk naast een zwaard ook een schild in haar hand.

Ik wil de discussie een stap verder brengen dan de redenering dat misdaadbestrijding altijd ten koste gaat van privacy, en dat privacy altijd lijdt onder misdaadbestrijding. Ik nodig u uit mee te discussiëren over hoe misdaad effectief bestreden kan worden, zonder dat burgers hoeven te vrezen voor hun privacy.

Reacties (13)

#1 Andy Cap

Begin eens met de burgers (en ons democratisch stelsel) te beschermen tegen willekeur en misbruik van macht door de autoriteiten en de corporaties,

dan nemen het terrorisme en de grootschalige criminaliteit vanzelf af en

hebben we daardoor ook meer tijd over voor de fietsendieven,
die geen gebruik maken van het internet.

  • Volgende discussie
#2 Daan van der Keur

Wat mij betreft is die discussie niet meer nodig. The United Stasi’s of America gaan toch hun eigen gang, en schoothondje Nederland volgt braaf. Ik heb mijn Google-account al opgezegd, en verder heb ik expres al geen smartphone, misschien ga ik zelfs mijn 06-nummer eruit doen, en binnenkort ga ik over op encrypted mail. Discussiëren over privacy laat ik liever over aan het domme deel der natie.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 qwerty

Ik denk dat de discussie moet beginnen met het niveau van misbruik – laten we witwassen nemen als voorbeeld – wat je acceptabel acht. Het is een droom te denken dat je zwart geld uit kunt bannen. Een beetje olie op de economie kan geen kwaad.

Dan is de vraag: wil de je hulp in de huishouding voor € 12 / uur pakken of gaat het je om de grote bedragen? Zo ja wat noem je groot? € 10.000 of € 1 milj.

Het is alles een kwestie van schaal. Je kunt stellen dat je in principe witwassen illegaal stelt maar je ook realiseren dat je niet iedereen kunt pakken. Stel de grens van vervolging duidelijk en definieer hoe je dat zou willen detecteren.

En bij die detectie wordt wat mij betreft dan vrij snel duidelijk dat je echt niet iedereen hoeft te surveilleren. Betrek (zeker) ook de kosten van detectie en vervolging in het verhaal.

Voor elk misdaadgebied dat je wil bestrijden is wel zoiets te definiëren, grenzen vast te leggen, gebied af te bakenen.

Kern is volgens mij dat je voor geen enkele misdaad vooraf IEDEREEN kunt surveilleren, volgen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 qwerty

Dat Gordon een hotter topic is dan dit spreekt overigens boekdelen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 frankw

Aardig stuk totdat ik over deze passage struikelde: Normaliter zou wetgeving waarvan de effectiviteit niet gebleken is niet zomaar worden geaccepteerd
Moet wel haast van een politicus zijn, die blijken wel vaker een beetje dom.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Andy Cap

@3: “Kern is volgens mij dat je voor geen enkele misdaad vooraf IEDEREEN kunt surveilleren, volgen.”

Precies, dat is inderdaad niet alleen te belachelijk voor woorden, maar bovendien de essentie van een politiestaat en/of dictatuur. Ik wil de persoonlijk integriteit van Judith Sargentini niet in twijfel trekken, maar de inzet van het debat leidt al tot een gebrek aan geloofwaardigheid:

Het gaat helemaal niet om “effectieve misdaadbestrijding”. De enige reden om die link te leggen is om er een schijn van legitimiteit aan te geven; om een debat over meer of minder te voeren inzake iets dat per definitie helemaal niet zou horen te bestaan.

“In plaats van het waarborgen van democratische controleerbare besluitvorming en het beschermen van burgerlijke vrijheden, vertonen Westerse landen, Nederland incluis, steeds meer totalitaire trekken.”

Dat is een waarheid als een koe.

Alleen heeft dat niets, maar dan ook helemaal niets, met “effectieve misdaadbestrijding” te maken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Boer

De beginselen van de Westerse democratische rechtstaat staan onder druk…
Kan me vergissen maar volgens mij wou de meerderheid der Nederlanders geen Europees parlement of wetgeving.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Andy Cap

@7: “Kan me vergissen maar volgens mij wou de meerderheid der Nederlanders geen Europees parlement of wetgeving.”

Je vergeet een hele belangrijke toevoeging: niet op de wijze en op de voorwaarden zoals die werden (worden) aangeboden.

Overigens staan de beginselen van de Nederlandse democratische rechtstaat ook onder druk en niet zo’n klein beetje ook. En als we daar geen afdoende remedie tegen vinden, dan gaat “Europa” helemaal boven onze macht.

Als we de huidige situatie in ogenschouw nemen en hoe ons daarbij Europa wordt opgedrongen, dan komt onwillekeurig de vraag op of je daarmee niet van de regen in de drup beland.

Ik heb nogal wat reserves tegen die figuren die te pas en te onpas beginnen over “de nieuwe wereldorde”, maar het begint er verdomd veel op te lijken dat ze nog gelijk hebben ook.

En nogmaals, ik wil de persoonlijk integriteit van Judith Sargentini niet in twijfel trekken, maar ik laat me dat niet door de strot duwen onder de noemer van “misdaadbestrijding”.

Zaken als wapenhandel, corruptie en belastingontduiking zijn het privilege van de (politieke) klasse waar zij toe behoort en niet van ons minimumloners,

die in de toekomst het risico lopen op een “Berufsverbot” en erger als we ons daar duidelijk en in het openbaar tegen uitspreken.

Look out kid, don’t matter what you did
Walk on your tip toes, don’t tie no Bows
Better stay away from those that carry around a fire hose
Keep a clean nose, watch the plainclothes
You don’t need a weather man to know which way the wind blows.

http://en.wikipedia.org/wiki/Weather_Underground
http://www.youtube.com/watch?v=de0S39ogLy0

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 goochem

Tralalala, weer eens een mooie opsomming van de problemen. Wanneer gaan we eens wat doen? Demonstreren bijv? Echies, met borden en leuzen…
Zolang we met zijn allen op ons reet blijven zitten, winnen de Opsteltens.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 rj

Ik heb het idee dat we (Sargasso/de Sargassolezers) er een betje ingestinken zijn met deze gastbijdrage. Het lijkt zo sympathiek: meisjesjongens, denk mee! En dan komen er maar negen reacties waarvan een deel net echt serieus te nemen is. Terwijl het natuurlijk een onderwerp is dat ons allemaal aangaat. Een beetje teleurstellend is het dus wel, voor zo’n verstandig en hopelijk genuanceerde verzameling mondige lezers (althans de reaguurders onder hen). Zie je wel, zou je kunnen denken, veel gescheer en weinig wol daar op Sargasso. De beste stuurlui staan aan wal en roepen maar wat, maar als je ze wat concreets vraagt over een onderwerp waar ze zo veel over schrijven en discussiëren, dan is het stil. Dan hoor je ze niet meer.

Ik vond het eerst ook een beetje beneden het peil van Sargasso, zo weinig constructieve reacties, maar toen ik me afvroeg hoe ik zelf dan zou reageren, wist ik het ook niet zo snel. Dat ligt, denk ik, aan het door en door verpolitiseerde taalgebruik van het stuk. Er valt eenvoudig nergens op te reageren. Verder is de vraag zo vreselijk open (roept u maar!) dat je niet weet waar je moet beginnen. Eigenlijk zou je het hele stuk van Sargentini woord voor woord moeten vertalen voor je kunt reageren. Ten derde – en daar stoor ik me nog het meeste aan – is zo’n open vraag eigenlijk een heel flauw retorisch trucje. “Hoe zou jij het dan doen?” Het gaat er niet om hoe wij het zouden doen, het gaat erom dat mensen alleen kunnen meedenken als ze ook tegen iets kunnen denken. Tegendenken wordt er genoeg gedaan op Sargasso. Het is de taak, de plicht van Sargentini om de tegendenkende geluiden om te vormen tot nieuwe ideeën voor zichzelf. Wat ze nu doet is vragen naar de bekende weg: uitnodigen tot inspraak waar toch nooit iets van terecht komt.

En als ik dan iets concreets kan inbregen op haar open vragen, zou ik eigenlijk qwerty @3 willen onderschrijven: ga er niet vanuit dat je iedereen moet pakken; hou de proportionaliteit in de gaten. Maar dat is nauwelijks concreter te noemen dan de vraag van Sargentini zelf.

Ik hoop dat volgende bijdragen meer reden geven tot reageren.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 ed

surveillance threatens web : http://www.bbc.co.uk/news/technology-25033577

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 roland

Kern van de rechtstaat is dat de burger beschermd wordt tegen de overheid. Met @0: “vertonen Westerse landen, Nederland incluis, steeds meer totalitaire trekken” is de afbrokkelende rechtstaat duidelijk.
De overheid is niet bezig de wet te handhaven, doch met versterking van de eigen machtspositie, verhuld als misdaad bestrijding. Misdaadbestrijding vergemakkelijkt door eenieder als mogelijke misdadiger, die zelf de onschuldig mag aantonen, te zien.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 annetta

Het uitgangspunt van de discussie: ogenschijnlijke tegenstelling tussen misdaadbestrijding en privacy.

Als uitgangspunt niet houdbaar, want het is niet of het één of het ander. Daarmee ga je al meteen reactief mee in Opstelten’s betoog.

Privacy is al zo oud als de mensheid: hoe privé was je leven eigenlijk in stamverband? Maar nu weten we vrijwel zeker dat het stamverband de hele wereld omvat. Het is dus een illusie te denken dat we meer vrijheid hebben gekregen. En misschien ook niet meer misdaad?

  • Vorige discussie