Recensie Zomergasten | Alida Dors en de draaglijke zwaarte van het bestaan

RECENSIE - Op 11 augustus van dit jaar, zo leerde de Volkskrant mij, bestond hiphop precies vijftig jaar. Op 3 juli van ditzelfde jaar, zo leerde Wikipedia mij, bestond Zomergasten precies 35 jaar. Hiphop is dus ongeveer precies 15 jaar ouder dan Zomergasten. Toch is de ‘invloedrijkste muziekstroming aller tijden’ (dixit Robert van Gijssel in eerder genoemde artikel van De Volkskrant) niet echt vaak aan bod gekomen in het invloedrijkste tv-programma van de Nederlandse zomer (dixit Max Molovich in deze zin). Ik heb aardig wat afleveringen gezien zo door de jaren heen, maar geen enkel fragment waarin hiphop een belangrijke rol speelde komt bij me op. (Wat natuurlijk ook iets over mijn geheugen zou kunnen zeggen, maar dat terzijde. Ik laat me graag bijpraten in de reactieruimte.)

Wat ik wil zeggen: goed dat Alida Dors te gast was in de laatste aflevering van Zomergasten om dit onrecht even recht te zetten. Dat deed ze niet alleen door fragmenten te laten zien waarin hiphop centraal stond, maar ook door over de cultuur te spreken die haar kijk op leven, werk en leiderschap heeft gevormd. Waardoor ze bijvoorbeeld nu als artistiek leider van Theater Rotterdam niet alleen op talent en ervaring vaart, maar vooral op de vraag wat iemand aan het geheel kan toevoegen. En dat je moet vieren wat er is, niet wat er niet is.

De taal van dans
In schril contrast met dit credo, stond Alida deze avond juist vaak stil bij dat wat verloren is gegaan en onbereikbaar is geworden. De tegenstelling  loste op in een indrukwekkend fragment, afkomstig uit de documentaire Rize van David Lachappelle. Hierin zagen we een aantal zwarte jongeren in het Los Angeles aan het begin van deze eeuw bezig met krumping, een dansvorm waarin worstelen, mime en electric boogie een spiritueel huwelijk aangegaan. Lachapelle versneed de beelden van de Amerikaanse jongeren met die van een rituele dans uit de Soedan, waardoor er niet alleen een lijntje van dans naar dans wordt getrokken, maar ook van de Amerikaanse jongeren naar hun Afrikaanse roots en hun voorouders die ooit van huis zijn weggerukt. 

Eerder die avond, toen ze het hadden over de universele taal van dans, vertelde Theo Maassen over de reden dat hij Alida had uitgenodigd. Hij was naar de voorstelling The Story of Travis geweest van Romana Vrede, waarvoor Alida de choreografie had gedaan. En was totaal van de kaart geraakt door een dans waarin een moeder rouwt om haar gestorven kind. Met waterige ogen vertelde hij over zijn eigen moeder die iets soortgelijks was overkomen, een gebeurtenis waarvan hij dacht dat het een vaste plek had gekregen in zijn gevoelsleven maar die nu ineens toch weer naar boven was gekomen. De dans, zo vertelde Alida, was gebaseerd op het krumping zoals hierboven beschreven. Terwijl de overige acteurs steeds dezelfde bewegingen maakte, kronkelde zij zich er doorheen en gaf zo uiting aan haar rouw om dat wat voorgoed verdwenen was.

Verborgen verleden
Ook voorgoed verdwenen, was het Surinaamse dorp waar de overgrootmoeder van Alida Dors was geboren. Dit omdat men ergens in de jaren ‘50 in het noorden van Suriname hadden bedacht dat er op de plek van het dorp een stuwmeer moest komen. Voor opnames van een film was Alida terug gegaan naar het dorp. Ze hoopte dat ze erboven had gevaren. En dat ze erboven had gezwommen, ondanks haar angst voor piranha’s en groteske onderwatermonsters. Alida vroeg of Theo wist waar hij vandaan kwam. Waarop Theo vertelde dat hij had meegedaan aan Verborgen Verleden en zo behoorlijk ver terug had kunnen kijken. ‘Wat een rijkdom’, zei zij. Maar echt veel leek het hem niet te boeien, terwijl het voor Alida van levensbelang leek om zo dicht mogelijk bij het dorp van haar overgrootmoeder te komen. Als je ergens niet bij kan, wordt het belangrijker. Los daarvan, als je zwart bent in een westers land, kun je er vanuit gaan dat  je voorouders in slavernij hebben geleefd. Terwijl, als je wit bent, weet je niks over het lot van je voorouders. De meeste witte mensen hebben ook helemaal geen behoefte om meer over hun voorouders te weten. Verder dan je opa en oma hoef je niet te gaan. Dat kun je white privilege noemen, maar ik weet niet zeker je de term daarmee recht doet. 

Toen Theo zo achteloos over Verborgen Verleden vertelde, meende ik enige afkeuring in Alida’s blik  te lezen. Ik had wel vaker het idee dat ze niet helemaal blij was met de antwoorden die Theo gaf. Dat ze geregeld bij zichzelf dacht: je zegt wel mij te willen begrijpen, maar je kan het niet. Met als climax de vraag aan Theo wat hij vond van de excuses van onze koning aan Suriname. Kon hij zich niet herinneren. Tot haar ontzetting. Hij redde zich eruit door te zeggen dat hij de koning niet serieus neemt. Waarna ze nog over herstelbetalingen kwamen te spreken. Theo meende dat geld geen oplossing was. ‘We kunnen onszelf beter schuldig voelen’, leek hij te willen zeggen maar realiseerde zich toen dat hij net juist had gezegd zich zelf niet schuldig te voelen over iets wat hij niet had meegemaakt. ‘Wat moeten we dan doen?’, vroeg Alida. Waarop Theo zei dat hij vond dat de grachtengordel uit de Amsterdamse grachtenpanden moesten worden gedreven, zodat de zwarte mensen uit de Bijlmer er konden wonen. Een antwoord dat Alida goedkeurde, maar ik niet helemaal serieus kon nemen.  

De naam Alida, zo leerden we, was afkomstig van een tot slaaf gemaakte vrouw die tot seks gedwongen werd door de slavenhouder. De vrouw van de slavenhouder was erachter gekomen en had haar man de afgesneden borsten van Alida als maaltijd geserveerd. Een beladen naam dus. Haar vader had haar al vroeg bewust gemaakt van haar huidskleur en haar geschiedenis. Hij had een Thaise kickboksschool die Boni heette, vernoemd naar de achttiende-eeuwse Surinaamse vrijheidsstrijder die in opstand kwam tegen de slavenhouders. ‘Vind je het niet jammer dat je geen naïef kind hebt kunnen zijn’, vroeg Theo Maassen. ‘Ik zou nu eigenlijk volmondig nee willen zeggen’, zei ze. Het was immers niet enkel een verhaal dat het leven zwaarder had gemaakt, maar vooral een verhaal om trots op te zijn. En dat haar had gebracht waar ze nu was. Als gevolg van haar opvoeding was ze zich niet alleen bewust van haar achtergrond maar ook van de verantwoordelijkheid die ze had als zwarte vrouw die zover was gekomen. 

Zwart is het nieuwe goud
‘Zwart is het nieuwe goud’, zei ze aan het begin van de avond. Waarmee ze niet bedoelde dat zwart beter was dan wit, maar dat zwart eindelijk opnieuw ontdekt en op waarde geschat werd in een wereld die te lang uit balans is geweest. Ze liet een fragment uit The Tragedy of MacBeth zien, een filmversie uit 2021 van Joel Coen met Denzel Washington als MacBeth. In het fragment krijgt MacBeth van drie heksen te horen dat hij koning zal worden. Om die voorspelling werkelijkheid te laten worden, zal MacBeth later de koning van Schotland vermoorden. Waarna hij paranoïde wordt en samen met zijn vrouw nog meer mensen over de kling jaagt. Een mooie waarschuwing, vond Alida: laat je niet gek maken. En schakel enkel mensen uit die het verdienen.

Precies zoals Django dat deed in het laatste fragment van de avond en het allerlaatste fragment van dit seizoen van Zomergasten. ‘Was ie niet te bruut?’, vroeg Alida nadat Django twee kogels door de knieën van de huisslaaf had gejaagd en de boel had laten ontploffen. Theo Maassen vond van niet. Hij had al een paar keer gezegd dat hij een beetje bang voor haar was en was volgens mij al lang blij dat ze niet haar kickboks skills op hem had gebotvierd maar in plaats daarvan de final shoot-out van Django Unchained liet zien. Zodra de aftiteling begon te lopen en Lotje IJzermans (moge zij de volgende presentator worden) ons vaarwel zei, zagen we hem losbarsten in een duidelijk geanimeerde monoloog.

Alsof er een last van hem afviel.