Vreemdelingendetentie tijdens de coronacrisis

Het is op zichzelf al twijfelachtig dat de overheid mensen in vreemdelingendetentie zet, maar in deze crisistijd mag er geen twijfel over bestaan: deze mensen moeten worden vrijgelaten.

Afgelopen week riepen Amnesty en het Meldpunt Vreemdelingendetentie de Nederlandse overheid op om mensen die vastzitten in vreemdelingendetentie gedurende de coronacrisis vrij te laten. Vanwege de reisbeperkingen is er immers geen zicht op uitzetting meer en de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) heeft de terugkeergesprekken dan ook gestaakt. Dat betekent dat er geen wettelijke grondslag is voor detentie van deze mensen.

In de loop van de week werden 64 Dublinclaimanten vrijgelaten – zij worden normaal gesproken teruggezonden naar het land waar zij de EU binnenkwamen – en ook mensen die uitgeprocedeerd zijn en vastzaten in het detentiecentrum bij Rotterdam Airport zijn vrijgelaten; zij worden overgebracht naar een asielzoekerscentrum. Het Meldpunt Vreemdelingendetentie schrijft dat “een grote groep vreemdelingen een sociaal netwerk heeft in Nederland en bij familie of vrienden kan verblijven. Er kan dan overgegaan worden tot een meldplicht als alternatief voor detentie”. Het is onduidelijk in hoeverre mensen vrij zijn om het azc te verlaten.

Disproportionele maatregelen

Het is op het moment van schrijven ook onbekend wat er gebeurt met de mensen die in andere detentiecentra zitten (Schiphol en Zeist, voor gezinnen, vrouwen en alleenstaande minderjarigen). In het Rotterdamse detentiecentrum, waar zo’n 400 mensen vastzaten, speelde ook mee dat er te weinig personeel is en mensen 20 uur per dag met z’n tweeën in een cel van 10 vierkante meter vastzaten. De Nationale Ombudsman concludeerde vorige maand nog dat vreemdelingendetentie “menselijker” moet worden uitgevoerd – iets dat overigens al jaren gezegd wordt tegen de overheid. Veel mensen bij elkaar levert spanningen op, maar ook worden mensen regelmatig eenzaam op een cel opgesloten.

Dit zijn relevante aspecten in de huidige context: veel mensen dicht op elkaar zorgt voor gemakkelijke verspreiding van het virus, en eenzame opsluiting is, zeker voor langere tijd, inhumaan vanwege de psychische effecten. Mensen zelf-isoleren door hen op hun kamer op te sluiten is dan ook een disproportioneel zware maatregel voor mensen die vastzitten enkel omdat ze ongewenst zijn in het land. Overigens is eenzame opsluiting ook voor die mensen die ‘ongewenst vreemdeling’ zijn vanwege een strafrechtelijke veroordeling al snel disproportioneel. Het is daarbij goed te beseffen dat de delicten waarvoor mensen zijn veroordeeld niet bijzonder zwaar hoeven te zijn om in detentie te belanden.

Kwetsbare gezondheid

In het Verenigd Koninkrijk daagt mensenrechtenorganisatie Detention Action de staat voor de rechter om vrijlating af te dwingen, in elk geval van mensen met een kwetsbare gezondheid. In België zijn 200 mensen die in afwachting waren van hun asielverzoek of uitzetting vrijgelaten. Het gaat om mensen die kwetsbaar zijn vanwege hun gezondheid, Dublinclaimanten en mensen die geen feiten tegen de openbare orde hebben gepleegd. 304 mensen die vastzitten vanwege een veroordeling worden niet vrijgelaten. Ook de Spaanse overheid is sinds woensdag begonnen met het vrijlaten van mensen die niet voor 29 maart kunnen worden uitgezet.

In Frankrijk, de VS en ongetwijfeld ook andere landen wordt aangedrongen op vrijlating van mensen in vreemdelingendetentie, op vergelijkbare gronden. In Madrid klommen gedetineerde migranten op het dak van het detentiecentrum om te protesteren tegen de slechte medische behandeling van zieke mensen. In de VS worden vooralsnog geen mensen vrijgelaten, maar heeft ICE, de dienst die mensen zonder verblijfspapieren opspoort, wel aangekondigd het aantal arrestaties terug te brengen. Een Amerikaans hoogleraar gespecialiseerd in besmettelijke ziekten uitte in een brief zijn zorgen over de mogelijke impact van het coronavirus op mensen in de detentiecentra:

For an immigration detention center that holds 1500 detainees, we can estimate that 500-650 may acquire the infection. Of these, 100 to 150 individuals may develop severe disease potentially requiring admission to an intensive care unit. Of these, 10-15 individuals may die from respiratory failure.

Horrorverhalen

Van de Amerikaanse deportatiecentra weten we bovendien, sinds het nieuws vorig jaar dat ook kinderen worden opgesloten, dat de omstandigheden erbarmelijk zijn. Overbevolking en onhygiënische omstandigheden in detentiecentra zijn natuurlijk altijd zeer problematisch, maar in het geval van een virus kan het doel van de overheid – uitzetting waarborgen – niet opwegen tegen de gezondheidsrisico’s. Daarbij komt dat ook het personeel onnodig in gevaar wordt gebracht en daarmee de volksgezondheid – werknemers gaan immers elke dag naar huis.

In het VK hoort Detention Action “horrorverhalen” van mensen in vreemdelingendetentie: is er soms geen zeep of zelfs stromend water, en de zorg is niet adequaat. In een brief aan parlementsleden schrijft Detention Action dat

rooms are multiple occupancy with toilets in rooms and hundreds of individuals are mixing each day, including with staff and visitors coming in and out of the centre. Following Government advice on hygiene, self-isolation and social distancing is impossible for those in detention.

Mensen met symptomen van Covid-19 worden niet getest. De Britse schaduwminister voor immigratiezaken verklaarde dat het onder deze omstandigheden “niet alleen immoreel maar bijna zeker ook illegaal is om deze mensen achter slot en grendel te houden”.

Op straat gezet

Overigens kunnen met het vrijlaten van mensen uit vreemdelingendetentie nieuwe problemen ontstaan. In Nederland worden mensen overgebracht asielzoekerscentra, maar in België zijn 200 asielzoekers die vastzaten op straat gezet. Onder hen zijn “een eerste groep kwetsbare personen, mensen met een chronische ziekte, met diabetes of hartaandoeningen”. Nieuwssite HLN meldt dat het onduidelijk waar ze nu verblijven. Als deze mensen op straat gaan rondzwerven brengen zij zichzelf en de volksgezondheid alsnog in gevaar.

Het Meldpunt Vreemdelingendetentie van het Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt (LOS) stelt dat “juist in tijden van crisis een humane aanpak voorop [zou] moeten staan en de meest kwetsbare mensen beschermd moeten worden.” Het is op zichzelf al twijfelachtig dat de overheid mensen van hun vrijheid berooft op grond van het feit dat overheid hen als ‘ongewenst’ in het land ziet, zeker aangezien het zonder papieren in Nederland verblijven niet strafbaar is. Maar in deze crisistijd mag er geen twijfel over bestaan: het is evident dat overheden niet langer mensen kunnen opsluiten vanwege hun verblijfsstatus en dat vreemdelingendetentie, zelfs als de omstandigheden relatief humaan zijn, moet worden opgeschort.