dossier

Coronacrisis en detentie

Gevangenissen zijn uitstekende plekken voor een virus om zich te verspreiden. In veel landen, ook in Europa, zijn justitiële inrichtingen overbevolkt en is het slecht gesteld met de hygiëne en medische zorg, wat mensen die gevangen zitten en het personeel extra kwetsbaar maakt. In deze serie doet criminoloog Gwen van Eijk verslag van hoe gevangenissen en andere detentiecentra (voor vreemdelingen, voorlopige hechtenis) in Nederland en buitenland omgaan met het coronavirus (COVID-19).


Foto: Frank Kinch (cc)

Discussies over het vaccineren van gedetineerden

In maart, toen we aan het begin van de pandemie stonden, ontstonden wereldwijd zorgen over de gevangenissen: het zijn uitstekende plekken voor een virus om zich te verspreiden, zeker als ze overbevolkt en onhygiënisch zijn, zoals in veel landen het geval is. Onder meer de Raad van Europa en Human Rights Watch riepen overheden op om waar mogelijk groepen gedetineerden vrij te laten, zoals kwetsbare mensen en mensen in voorarrest. Vanwege zorgen over de publieke veiligheid en de angst van autoriteiten om ‘weak on crime’ te lijken is daar een veel landen niet veel van terecht gekomen.

Hier en daar ontstaan nu discussies over de vraag of mensen in gevangenissen voorrang moeten krijgen bij het vaccineren. De Europese Commissie adviseert lidstaten om bij het bepalen van prioriteitsgroepen onder meer rekening te houden met de mogelijkheden voor afstand houden, waarbij gedetineerden expliciet worden genoemd. De National Academy of Medicine adviseert om mensen in overbevolkte settings in fase 2 in te delen.

Oud en ziek

In het VK en de VS is er goede reden om gedetineerden voorrang te geven, zegt Seena Fazel van de University of Oxford tegen The Lancet. De gevangenispopulatie is relatief oud en ziek in landen waar (zeer) lange gevangenisstraffen worden opgelegd. En daarnaast zijn gevangenissen risicovolle plekken vanwege overbevolking en de architectuur. Niet voor niets staan gevangenissen al sinds de start van de pandemie hoog op de lijst van Amerikaanse coronaclusters.

Foto: Frank Kinch (cc)

Corona in de gevangenis: een jaar lang geen knuffel

Nu we in de tweede coronagolf zijn beland is het ook weer van belang te kijken wat er op risicovolle plekken gebeurt, zoals in de gevangenissen en detentiecentra. Na zeven maanden coronamaatregelen zien we bovendien ook de impact ervan op mensen binnen én buiten de muren.

Minister Dekker kondigde deze week nieuwe maatregelen in de gevangenissen aan. Op 5 oktober zaten volgens de minister zeven gedetineerden na positieve tests in quarantaine. In de vrouwengevangenis in Ter Peel is een gedetineerde positief getest en zijn als gevolg daarvan 40 medegedetineerden in quarantaine gegaan en zit een medewerker in thuisisolatie. De gevangenis in Vught opende deze week een eigen teststraat – de eerste teststraat bij een gevangenis – voor medewerkers. Momenteel zitten vier medewerkers van de PI Vught in thuisisolatie vanwege besmetting. In een cellencomplex in Groningen is bij vier medewerkers corona vastgesteld – 40 medewerkers zitten in quarantaine en alle arrestanten zijn overgeplaatst naar Assen.

Versoepeling deels teruggedraaid

Enkele maatregelen gericht op het beperken van contacten zijn onverminderd van kracht sinds half maart. Alle mensen die nieuw binnenkomen worden in quarantaine geplaatst. Pas als ze klachtenvrij blijken, worden zij op een cel geplaatst en mogen ze deelnemen aan activiteiten.

Foto: Frank Kinch (cc)

De zweetsokken van minister Sander Dekker

Waarom horen we zo weinig nieuws meer uit de gevangenissen en waarom doet minister voor Rechtsbescherming Sander Dekker zo laconiek over de rechten van gedetineerden?

Net als de rest van Nederland ondervinden mensen in gevangenissen al ruim twee maanden de gevolgen van de coronacrisis. Voor hen geldt isolatie in het kwadraat: ze ontvangen geen bezoek meer, verloven zijn opgeschort en activiteiten binnen de muren beperkt. We horen echter steeds minder over wat er gebeurt in gevangenissen en hoe de coronamaatregelen door gedetineerden worden ervaren.

Zo was sprake van toenemende onrust in het Justitieel Complex Schiphol – waar eerder een arts besmet bleek – vanwege het toenemend aantal besmettingen, maar sinds het bericht van 1 mei over de tiende gedetineerde die positief testte is het stil. Volgens minister Dekker zijn er op dit moment veertien gedetineerden, verspreid over vier gevangenissen, besmet.

Monddood

Dat we zo weinig nieuws uit de gevangenissen horen komt volgens oud-gevangenisdirecteur Frans Douw omdat gedetineerden “monddood” worden gemaakt. Tegen de Volkskrant zei hij: “Dit gebrek aan transparantie klopt rechtsstatelijk van geen kant, dit is niet integer. Justitie spreekt van slechts veertien besmettingen, maar dat is voor niemand te controleren. Ook voor de Tweede Kamer niet.” Ook familieleden en advocaten van gedetineerden beklagen zich over het gebrek aan transparantie en tegenstrijdige verhalen.

Foto: Frank Kinch (cc)

Zorgen over behandeling van mensen in vreemdelingendetentie

Het Meldpunt Vreemdelingendetentie maakt zich zorgen over de behandeling van ‘circa 310’ mensen die nog in detentie zitten op Schiphol en Rotterdam Airport. Het is onduidelijk waarom zij niet kunnen worden vrijgelaten zolang uitzetting niet mogelijk is.

Op 21 maart schreef ik dat in verband met het coronavirus enkele groepen mensen uit vreemdelingendetentie waren vrijgelaten, maar sindsdien lijkt er weinig meer te zijn gebeurd. In een schriftelijk overleg met de Tweede Kamer meldt staatssecretaris Broekers-Knol dat de bezetting in de detentiecentra is gedaald van ‘circa 460’ mensen op 31 januari tot ‘circa 310’ mensen op 2 april. Onder de mensen die zijn vrijgelaten zijn in elk geval ongeveer 70 Dublinclaimanten, een groep uitgeprocedeerde asielzoekers en in elk geval één persoon die naar de rechter is gestapt.

De staatssecretaris laat desgevraagd weten dat ze in de oproep van de Hoge Commissaris van de Mensenrechten van de Raad van Europa en verschillende mensenrechtenorganisaties ‘geen aanleiding’ ziet tot ruimere vrijlating. Niet iedereen die nog vastzit heeft ‘criminele antecedenten’, maar het is onduidelijk hoeveel mensen in die categorie vallen en waarom mensen die geen gevaar vormen voor de samenleving niet kunnen worden vrijgelaten (bijvoorbeeld met een meldplicht).

Zicht op uitzetting

Foto: Frank Kinch (cc)

Testen, testen, testen in gevangenissen

Moeten de gevangenissen de algemene RIVM-richtlijnen volgen of is er voor bijzondere omstandigheden ook bijzonder (test)beleid nodig?

Nadat een gedetineerde man in een gevangenis in Arkansas vorige week positief testte voor corona, besloot het Department of Corrections iets uitzonderlijks: om iedereen in zijn woonunit te testen. Twee dagen later bleek dat 43 van de 46 gedetineerden is besmet met het coronavirus. Geen van de mannen had ziekteverschijnselen. Iedereen is in quarantaine gezet.

In Ohio besloot het Department of Corrections om iedereen – gedetineerden én personeel – in enkele gevangenissen te testen. In de Marion Correctional Institution bleek 73 procent (1828) van de gedetineerden besmet te zijn. De overige 667 gedetineerden zitten nu in quarantaine. Onder het personeel testten 109 mensen positief.

Onderschatting

Het maakt duidelijk dat de hoge besmettingsgraad in Amerikaanse gevangenissen – soms tientallen malen hoger dan de stad of staat waarin de gevangenissen liggen – nogal een onderschatting zal zijn. (Voor veel gevangenissen is het bovendien gissen omdat er überhaupt geen cijfers over het aantal besmettingen of testen zijn vrijgegeven.) De Marion gevangenis voert nu de New York Times-lijst aan van grootste Amerikaanse coronaclusters.

Enkele gedetineerden in Cook County Jail, dat vorige week nog de lijst aanvoerde, spanden begin april een rechtszaak aan tegen de gevangenis onder meer vanwege het uitblijven van preventief testen. Zelfs nadat er meerdere coronabesmettingen waren vastgesteld en een hele afdeling in quarantaine moest werd er niet getest – er werd zelfs geen temperatuur gemeten. De rechter bepaalde dat de gevangenis meer moet doen om gedetineerden te testen als zij ziekteverschijnselen hebben.

Foto: Frank Kinch (cc)

Coronaclusters in Amerikaanse gevangenissen

Uitbraken van het coronavirus in overbevolkte Amerikaanse gevangenissen leiden tot het vrijlaten van gedetineerden, maar zelfs onder de huidige alarmerende omstandigheden lijkt er geen bereidheid om iets substantieels te doen aan ‘mass incarceration’.

Cook County Jail in Chicago is volgens de New York Times op dit moment de grootste bron van coronabesmettingen in de VS. Op zaterdag telde de gevangenis 304 besmettingen onder gedetineerden en 213 onder gevangenismedewerkers; zondag stierf de derde gedetineerde aan corona. Ook in de gevangenis op Rikers Island in New York City neemt het aantal besmettingen in zorgwekkend tempo toe. In gevangenissen in California groeide het aantal besmettingen in een week met een factor zeven onder gedetineerden en een factor drie onder personeel. De meest dodelijke uitbraak in een gevangenis tot nu toe vindt plaats in de federale gevangenis in Oakdale, Louisiana, waar zes gedetineerden zijn overleden aan corona.

In verschillende staten worden gedetineerden vrijgelaten, waarbij het meestal gaat om kwetsbare groepen, maar activisten, advocaten en wetenschappers waarschuwen dat bestuurders niet snel genoeg handelen en dat de aantallen te klein zijn om de veelal overbevolkte gevangenissen te kunnen ontlasten. In de VS is een schrikbarend hoog aantal mensen gedetineerd: gemiddeld bijna 700 per 100.000 inwoners en in sommige staten gaat het aantal richting 1 op de 1000 – ter vergelijking: in Nederland zijn het er zo’n 60 per 100.000.

Quote du Jour | Gevangenis

Every morning when I awaken in my 8-by-10-foot cell, I peer out my small window and thank the Universe for such a view. It’s not much, mostly razor wire and uniform-clad convicts. I’ve found that during trying times like these, the simplest things matter the most. Sure, you’re trapped inside your home or apartment, but all’s not lost.

You also have your own bathroom and kitchen, which, I hope, given your access to the world of commercial sanitizing products, are corona free. I have none of these spaces. I share a bathroom with 96 other convicts. In my cell I have a narrow, lumpy mattress and a middle school-sized desk that I cram myself into while writing, as I am now as I type this.

I’d give anything to trade places with you right now. And when I say anything, I mean anything. If I owned a billion dollars I’d offer it over to you. A hundred billion. A trillion. That’s because I’m scared to death. I may die all alone in prison without any of my loved ones around to comfort me and send me off. I don’t want the last faces I see to be those of the two cruel prison guards assigned to watch over me while I slip away.

And I did deserve to come to prison. But I do not deserve a lonely death because of it. Neither do you.

Foto: Frank Kinch (cc)

Coronabesmettingen onder gevangenispersoneel

In gevangenissen lopen niet alleen gedetineerden grote kans op besmetting met het coronavirus, ook het gevangenispersoneel is bijzonder kwetsbaar. In Nederland zijn de eerste besmettingen onder gevangenismedewerkers gemeld.

Vorige week werd bekend dat een arts die werkt in het Justitieel Complex Schiphol corona heeft. Enkele dagen later bleek ook in de gevangenis in Roermond een medewerker besmet. Vakbond FNV-Justitie krijgt steeds meer ongeruste berichten: het personeel wordt niet getest en er zijn geen mondkapjes beschikbaar. Gedetineerden zijn bezorgd over ‘ziek personeel dat blijft doorwerken’. Advocaat Job Knoester zegt daarover:

Een gevangene mag niet weg voor verlof of een zitting in de rechtbank, maar het personeel gaat in en uit zonder gecontroleerd te worden. En die mensen lopen dan ziek rond. Ik vind het onbegrijpelijk dat je hoestend personeel niet test. Dit is gevaarlijk, mensen zitten daar zó dicht op elkaar.

In de Londense Pentonville gevangenis zijn in de afgelopen week twee gevangenismedewerkers overleden door het coronavirus. De eerste besmetting in de Britse gevangenissen zo’n drie weken geleden was ook een gevangenismedewerker. Volgens de vakbond zitten momenteel zo’n 7.900 gevangenismedewerkers in zelf-isolatie, 15 medewerkers zijn besmet.

Personeelstekort

De New York Times zette het gezondheidsrisico voor verschillende beroepen op een rij aan de hand van fysieke nabijheid tot anderen en blootstelling aan ziekten: het gevangenispersoneel scoort op beide dimensies hoog en loopt dus een verhoogd risico op coronabesmetting.

Foto: Frank Kinch (cc)

Onrust in gevangenissen vanwege coronacrisis

In meerdere buitenlandse gevangenissen zijn protesten tegen coronamaatregelen uit de hand gelopen. Ook in Nederlandse gevangenissen nemen de spanningen toe. De Dienst Justitiële Inrichtingen meent de RIVM-richtlijnen te volgen, maar het is de vraag of dat voldoende is.

In een van de grootste gevangenissen in Colombia zijn tijdens protesten vorige week 23 mensen overleden en moesten meer dan 30 mensen worden opgenomen in het ziekenhuis, waaronder enkele bewaarders. Gedetineerden protesteerden tegen overbevolking, slechte hygiëne en gezondheidszorg en het opschorten van bezoek gedurende de coronacrisis. In gevangenissen in Jordanië overleden twee mensen tijdens vergelijkbare protesten en in Sao Paulo ontsnapten honderden gevangen. In België staakten de bewaarders van vrijdag- tot zaterdagavond, nadat enkele bewaarders waren aangevallen door gedetineerden; ze zitten 23 uur per dag op hun cel en alle bezoeken en activiteiten zijn stopgezet. Eerder vielen er doden tijdens protesten in Italiaanse gevangenissen.

Dubbel geïsoleerd  

Hoewel het in Nederlandse gevangenissen nog niet tot protesten is gekomen, zijn ook hier de berichten verontrustend. Het Parool schrijft dat gedetineerden klachten niet meer melden uit angst voor ‘medische afzondering’, wat door hen als een ‘forse straf’ wordt ervaren: ze mogen dan geen contact meer hebben met medegedetineerden en niet meer werken of meedoen met activiteiten. Mensen in de gevangenis in Heerhugowaard zeggen dat ze zich ‘dubbel geïsoleerd’ voelen. Op Twitter doet Mirjam Peters verslag van berichten die ze van gedetineerden uit verschillende gevangenissen krijgt: ze zijn ‘boos, teleurgesteld, bang, gefrustreerd en gestrest’.

Foto: Frank Kinch (cc)

Richtlijnen voor behandeling van mensen in gevangenschap

De Raad van Europa heeft in het kader van de coronacrisis richtlijnen gepubliceerd voor de behandeling van mensen wiens vrijheid door de overheid is benomen.

De Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) herinnert overheden aan het absolute verbod op marteling en inhumane of mensonterende behandeling van mensen in gevangenschap. De richtlijnen zijn relevant voor alle mensen in voorlopige hechtenis (in afwachting van verdere strafrechtelijke stappen), gevangenissen, detentiecentra voor immigranten en (psychiatrische) zorginstellingen. Het uitgangspunt is dat autoriteiten alles moeten doen om de gezondheid en veiligheid van mensen, inclusief personeel, te beschermen. Concreet dringt de commissie onder meer aan op het zoeken naar alternatieven voor vrijheidsbeneming, vooral in het geval van overbevolking van faciliteiten.

Overbevolking

Dit is een richtlijn die bijvoorbeeld Frankrijk zou moeten bewegen om mensen in gevangenissen vrij te laten, iets waarop ook mensenrechtenorganisaties en advocaten aandringen. Frankrijk kreeg in januari nog een tik op de vingers van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens voor de afwezigheid van “decent conditions of detention”. Gedetineerden zitten vaak met 2, 3 of 4 mensen in een krappe cel. Er is tenminste één gedetineerde besmet met het coronavirus, deze 74-jarige man is overleden. Het dringende verzoek is niet om iedereen vrij te laten maar wel zoveel mensen zodat geen sprake meer is van overbevolking en om kwetsbare gevangenen vrij te laten.

Foto: Frank Kinch (cc)

Vreemdelingendetentie tijdens de coronacrisis

Het is op zichzelf al twijfelachtig dat de overheid mensen in vreemdelingendetentie zet, maar in deze crisistijd mag er geen twijfel over bestaan: deze mensen moeten worden vrijgelaten.

Afgelopen week riepen Amnesty en het Meldpunt Vreemdelingendetentie de Nederlandse overheid op om mensen die vastzitten in vreemdelingendetentie gedurende de coronacrisis vrij te laten. Vanwege de reisbeperkingen is er immers geen zicht op uitzetting meer en de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) heeft de terugkeergesprekken dan ook gestaakt. Dat betekent dat er geen wettelijke grondslag is voor detentie van deze mensen.

In de loop van de week werden 64 Dublinclaimanten vrijgelaten – zij worden normaal gesproken teruggezonden naar het land waar zij de EU binnenkwamen – en ook mensen die uitgeprocedeerd zijn en vastzaten in het detentiecentrum bij Rotterdam Airport zijn vrijgelaten; zij worden overgebracht naar een asielzoekerscentrum. Het Meldpunt Vreemdelingendetentie schrijft dat “een grote groep vreemdelingen een sociaal netwerk heeft in Nederland en bij familie of vrienden kan verblijven. Er kan dan overgegaan worden tot een meldplicht als alternatief voor detentie”. Het is onduidelijk in hoeverre mensen vrij zijn om het azc te verlaten.

Disproportionele maatregelen

Het is op het moment van schrijven ook onbekend wat er gebeurt met de mensen die in andere detentiecentra zitten (Schiphol en Zeist, voor gezinnen, vrouwen en alleenstaande minderjarigen). In het Rotterdamse detentiecentrum, waar zo’n 400 mensen vastzaten, speelde ook mee dat er te weinig personeel is en mensen 20 uur per dag met z’n tweeën in een cel van 10 vierkante meter vastzaten. De Nationale Ombudsman concludeerde vorige maand nog dat vreemdelingendetentie “menselijker” moet worden uitgevoerd – iets dat overigens al jaren gezegd wordt tegen de overheid. Veel mensen bij elkaar levert spanningen op, maar ook worden mensen regelmatig eenzaam op een cel opgesloten.

Foto: Frank Kinch (cc)

Het coronavirus in gevangenissen

NIEUWS - Iran stelde 70.000 gevangenen in voorlopige vrijheid, Nederlandse gevangenissen accepteren voorlopig geen zelfmelders, New Yorkse gedetineerden maken handdesinfectiemiddel: hoe gevangenissen wereldwijd omgaan met het coronavirus.

Gevangenissen zijn uitstekende plekken voor een virus om zich te verspreiden, zeker als ze overbevolkt en onhygiënisch zijn, zoals in veel landen het geval is. Maar tijdens een crisis worden mensen in gevangenissen ook gemakkelijk vergeten (of genegeerd). Hieronder een overzicht van nieuws over hoe gevangenissen wereldwijd omgaan met het coronavirus.

Overbevolking en slechte hygiëne

Er zijn verschillende nieuwsberichten over besmettingen van gedetineerden en gevangenispersoneel in de V.S. Mensen die in Amerikaanse gevangenissen zitten lopen bijzonder risico op besmetting vanwege overbevolking en slechte hygiëne. Jails, waar mensen hun rechtszaak afwachten en korte straffen uitzitten zijn bovendien ‘revolving doors’ en vormen dus ook een gevaar voor de algemene volksgezondheid. Veel mensen zitten in voorlopige hechtenis omdat zij te arm zijn om borg te betalen, niet omdat ze een gevaar zijn voor de samenleving.

Voor de gevangenissen waar mensen langere straffen uitzitten geldt dat de gevangenispopulatie relatief oud en dus kwetsbaar is, omdat in de V.S. al decennialang heel lange gevangenisstraffen worden opgelegd. Gedetineerden hebben relatief vaak een slechte gezondheid, mede door de gevangenisomgeving. Enkele senatoren onder wie Elisabeth Warren hebben publieke en private gevangenissen verzocht hun beleid rondom corona vrij te geven. Het Federal Bureau of Prisons kondigde vrijdag maatregelen aan, onder andere opschorting van bezoek en afhankelijk van populatie en fysieke layout van de gevangenis een aangepast rooster om ‘social distancing’ te faciliteren.