Fact check: De Cyrus Cylinder als mensenrechtendocument

FACTCHECK - In 539 v. Chr. veroverde de Perzische krijgsheer Cyrus de stad Babylon. Babylon was destijds de grootste stad ter wereld en bovendien de hoofdstad van het tot dan toe oppermachtige Babylonische Rijk. Cyrus stond voor de taak om de hearts en minds van de Babyloniërs te winnen. In deze context vaardigde hij een bouwinscriptie uit: de zogenaamde Cyrus Cylinder. In dit document rechtvaardigt Cyrus zijn greep naar de macht en presenteert hij zichzelf als een vrome koning.

Na de herontdekking van de Cyrus Cylinder in 1879 is het document veelal geprezen om het milde beleid dat erin beschreven zou staan. Vanaf de jaren ’70 van de twintigste eeuw wordt het document – als gevolg van een propagandacampagne van de Sjah Mohammed Reza Pahlavi – zelfs beschreven als de Eerste Verklaring van de Rechten van de Mens. Deze benaming wordt door vele Iraniërs gekoesterd en is onder meer overgenomen door de Verenigde Naties. De vraag is alleen: is deze benaming terecht?

Criteria

Om te kunnen beoordelen of de Cyrus Cylinder een mensenrechtendocument is, is het noodzakelijk om toetsbare criteria op te stellen. Aangezien de voorstanders van bovengenoemde claim expliciet de vergelijking maken met de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, is het passend om dit document als uitgangspunt te nemen. Om als voorloper van UVRM te worden beschouwd, dient de Cyrus Cylinder daarom aan de volgende criteria te voldoen:

• De Cyrus Cylinder dient te zijn opgesteld met het doel de rechten van mensen te beschermen. Een document waarin bijvoorbeeld aan specifieke groepen specifieke gunsten worden verleend, of waarin simpelweg de goede daden van de koning worden beschreven, voldoet niet aan dit criterium.
• De Cyrus Cylinder dient één of meer mensenrechten die in de UVRM beschreven staan expliciet uit te dragen. Aan vergezochte interpretaties hebben we niets. Of deze mensenrechten ook daadwerkelijk werden beschermd, zal ik hier buiten beschouwing laten.
• Het beleid dat in de Cyrus Cylinder beschreven staat dient vernieuwend te zijn. Als de ‘mensenrechten’ die in een document beschreven staan al vanzelfsprekend zijn binnen hun historische context, is het document immers niet zo bijzonder.

Het doel van de Cyrus Cylinder

Zoals hierboven beschreven werd de Cyrus Cylinder opgesteld met het doel de Perzische overheersing aanvaardbaar maken voor de Babyloniërs. Cyrus had – als simpele krijgsheer uit het oosten die net de rechtmatige koning van Babylon van de troon had gestoten – immers het een en ander uit te leggen. Om zijn heerschappij te rechtvaardigen schilderde hij de vorige koning van Babylon – Nabonidus – af als een incompetente dwaas die de cultus van de Babylonische oppergod Marduk verwaarloosde. Zichzelf beschreef hij als een door de goden uitverkoren heiland die de orde kwam herstellen. Het beeld dat in regels 1 t/m 19 van de Cyrus Cylinder wordt geschetst is erg zwart/wit. Het is dan ook niet eenvoudig om te achterhalen hoeveel hiervan op waarheid is gebaseerd. De tegenstelling tussen de vrome Cyrus en de goddeloze Nabonidus is het centrale thema van de Cyrus Cylinder.

Om het bovenstaande verhaal kracht bij te zetten, geeft Cyrus in regels 20 t/m 45 van de Cyrus Cylinder een opsomming van zijn goede daden. Zo zou hij verschillende tempels hebben gerestaureerd. De Cyrus Cylinder zelf is een bouwinscriptie die is opgesteld bij de restauratie van een zo’n tempel. Cyrus zou ook de godenbeelden, die door Nabonidus ter bescherming in Babylon waren ondergebracht, terug hebben gebracht naar hun tempels. Kortom, vooral daden met een religieus karakter. Dit gedeelte van de Cyrus Cylinder wordt vaak aangehaald wanneer het om mensenrechten gaat. Welke mensenrechten zou Cyrus dan hebben gewaarborgd?

Welke mensenrechten?

Wie de Cyrus Cylinder zonder voorkennis leest, zal daar waarschijnlijk niet heel snel mensenrechten in herkennen. Er staat weliswaar een opsomming van goede daden, maar een lijst met rechten waar iedere inwoner van het Perzische Rijk aanspraak op kan maken? Ik zie het nergens staan. Gelukkig zijn de medewerkers van de Verenigde Naties meer dan bereid om hier toelichting op te geven:

In 539 B.C., the armies of Cyrus the Great, the first king of ancient Persia, conquered the city of Babylon. But it was his next actions that marked a major advance for Man. He freed the slaves, declared that all people had the right to choose their own religion, and established racial equality. These and other decrees were recorded on a baked-clay cylinder in the Akkadian language with cuneiform script.

De Cyrus Cylinder.
Te zien in het British Museum te Londen.

Cyrus zou dus de slavernij hebben afgeschaft, godsdienstvrijheid hebben ingevoerd en raciale gelijkheid hebben gevestigd. Al deze claims zijn eenvoudig te ontkrachten.

1: Afschaffing van de slavernij

De bewering dat Cyrus de slavernij zou hebben afgeschaft is waarschijnlijk gebaseerd op de bewering in regels 25 en 26, waar staat dat Cyrus de corveearbeid die Nabonidus aan zijn onderdanen had opgelegd – waarschijnlijk in de context van de oorlog – heeft opgeheven. Dergelijke corveearbeid kon door elke koning vrijelijk worden opgelegd en worden opgeheven. Wat Cyrus doet is dus niets bijzonders. Bovendien hoeft men de Babylonische archieven uit de Perzische periode maar te lezen om te weten dat rijke Babyloniërs gewoon slaven bleven houden. Daarnaast bleven ook de Perzen corveearbeid opleggen aan hun onderdanen. Het feit dat ze hiervoor betaald kregen, neemt niet weg dat dit onder dwang gebeurde.

2: Godsdienstvrijheid

Godsdienst speelt in de Cyrus Cylinder een belangrijke rol. In regels 30 t/m 45 staat dat Cyrus tempels heeft gerestaureerd en dat hij godenbeelden en het bijbehorende tempelpersoneel terug heeft laten keren naar hun tempels. Het restaureren van de tempels was een van de belangrijkste taken van Mesopotamische koningen, dus dit is geenszins bijzonder. Het laten terugkeren van godenbeelden en tempelpersoneel moet worden gezien in de context van de oorlog. Nabonidus had deze godenbeelden waarschijnlijk naar Babylon laten overbrengen om deze te beschermen, of in de hoop dat deze godenbeelden hem konden beschermen. Nu Nabonidus overwonnen was, was het terugbrengen van deze godenbeelden een voor de hand liggende actie.

Wat echter niet in de Cyrus Cylinder staat, is dat alle mensen vrij zijn om te geloven wat ze willen. Dit staat er niet, omdat dit destijds als vanzelfsprekend gold. Cyrus leefde immers in een polytheïstische wereld waar het gebruikelijk was om vele goden te vereren. Hoewel iconoclasme wel voorkwam en sommige cultussen als gevaarlijk werden gezien, was van grootschalige vervolgingen op basis van godsdienst geen sprake. Noch de Assyriërs, noch de Babyloniërs vervolgden mensen om hun geloof. Om te beweren dat Cyrus de godsdienstvrijheid zou hebben ingevoerd is dan ook ronduit absurd.

3: Raciale gelijkheid

Ik heb de loep erbij gehaald, maar verwijzingen ‘ras’ en ‘gelijke behandeling’ heb ik in de Cyrus Cylinder nergens kunnen vinden. Net als bij godsdienstvrijheid is het ook hier de vraag of discriminatie op het gebied van ras in deze tijd überhaupt voortkwam. Daarom is criterium #3, dat een maatregel vernieuwend moet zijn, een verbetering ten opzichte van een eerdere situatie, zo belangrijk. Onder Cyrus was er misschien wel sprake van godsdienstvrijheid en rassengelijkheid, maar dit was destijds niets bijzonders.

Conclusie

Kortom, de bewering dat de Cyrus Cylinder een mensenrechtendocument was is niet vol te houden. Allereerst was het document nooit bedoeld om de rechten van mensen te beschermen. Het was een apologie, gevolgd door een opsomming van goede daden. Aangezien de Cyrus Cylinder niet bedoeld was om de rechten van mensen te beschermen, staan deze ‘mensenrechten’ ook nergens expliciet vermeld. Enkel door vergezochte interpretaties kan men er mensenrechten in lezen. Tot slot passen alle daden van Cyrus prima in het verwachtingspatroon dat men van Mesopotamische koningen had. Het beleid van Cyrus was dan ook eerder conservatief dan revolutionair. Enkel door de Mesopotamische context volledig te negeren kan de stelling dat de Cyrus Cylinder revolutionair was worden onderbouwd, maar een dergelijke benadering is eurocentrisch en bovendien onwetenschappelijk.