Romana Vrede is zwart…vooral zwart

COLUMN - We trappen de week af met een gastbijdrage: een column van Liza Leistra.

Op een verjaardag van mijn vader, kort na de eeuwwisseling, waren wat vrienden aanwezig die net als hijzelf Nederland nog volkomen wit hebben gekend. De generatie 1920 en daar omtrent. Mensen die tijdens een sporadisch bezoek aan Amsterdam niet konden wennen aan zoveel zwart om hen heen. Het waren geen racisten, maar toch ontsproten bij tijd en wijle de meest vreemde gedachten en uitlatingen aan hun brein.

Friezinnen

Mijn vader was een belezen mens, doctorandus sociale geografie, bereisd en verre van bekrompen. Toch maakte hij zich druk over de houdbaarheid van lange blonde Friezinnen, het type vrouw dat hij het liefste zag. Hij gruwde van het idee, dat de Nederlandse bevolking ooit wellicht volledig mokkakleurig zou worden. Een kleur die hij overigens zelf behoorlijk benaderde, omdat hij zoveel in de tuin werkte.

Als jongeman, toen zijn haar nog zwart was, werd hij vaak aangezien voor Zuid-Europees, wat hij zelf verklaarde als de invloed van de Spaanse overheersing. Hij trouwde ooit met zo’n Friezin en maakte er van mij daarom ook een. Van mij mocht zijn toekomstangst direct gerealiseerd worden, want net als mijn moeder viel ik ook op donkerkleurig schoon.

Ze spreken allemaal Nederlands

Tijdens het gezapige samenzijn met wat gebakjes kwam het gesprek weer eens op immigranten. Ik was te druk met mijn dochter om alle tot in den treure herhaalde statements te volgen, maar ineens vroeg een vrouw aan mijn dochter, of er veel buitenlandse kinderen op haar school (MLK/ZMLK) zaten. Het bleek over zwarte en witte scholen te gaan. Mijn dochter antwoordde van niet, wat met enige teleurstelling werd ontvangen.

Zij vervolgde: “Ze spreken allemaal Nederlands en wonen in Nederland.” Irritatie zet bij mij altijd de haren recht overeind en de toon op snauwen, maar ik hield me in: “Er zitten veel gekleurde kinderen op haar school, als je dat bedoelt,” zei ik “maar zij ziet geen kleurverschil. Zo heb ik haar opgevoed. Mensen kunnen namelijk allerlei kleuren hebben, afhankelijk van hoe lang ze worden geacht in de zon te kunnen zitten.” Daarmee had ik het gesprek gedood.

Eenmaal in de auto kwam mijn dochter erop terug. “Wat een rare vraag was dat! Gayani is toch Nederlands, ook al is ze geadopteerd?” Inmiddels woont de dochter op zichzelf en heeft een vriendin met een Turkse naam en eentje die een hoofddoek draagt. Het zal haar worst zijn, welke roots iemand heeft, als hij maar aardig is. En dat zijn dan allemaal mensen met een lichte verstandelijke beperking en vaak autisme. Maar wat is beperkt, vroeg ik me drie dagen geleden weer eens af.

De Wereld Draait Écht Door

In DWDD van 13 september riep Matthijs van Nieuwkerk tegen Romana Vrede, genomineerd voor de Theo d’Or voor beste actrice voor haar rol in ‘Race’: “Je bent de eerste zwarte actrice, die wordt genomineerd!” Ik gleed van mijn niet erg comfortabele bank van verbazing. Zo, dus ik heb tussen mijn vader en mijn dochter gezeten om de wereld te verbeteren, om te zorgen dat mijn kinderen hun opa negeren als het om kleuren gaat en om ze te leren, dat de huid van de mensheid een pallet van kleuren is, al naar gelang de hoeveelheid zon die deze moet kunnen verdragen…én dán komt er zo’n domkop op tv, die de gevierde actrice tegenover zich vooral ziet als zwart, maar niet als een acterende vrouw. Waar deed ik het allemaal voor?

‘Ik wil het hebben over vier mannen…

Romana zelf had er schijnbaar ook moeite mee, al ging ze er perfect mee om. Ofschoon ze bereid was toe te lichten, hoe het inmiddels is gesteld met het aandeel van ‘zwart’ in de theaterwereld, liet ze met haar mededeling ‘Laat me met rust, ik ben gewoon een actrice’ duidelijk weten, dat ze die zwarte promotierol niet erg ziet zitten. Ook de benieuwdheid naar haar speech, als zij zou winnen, vindt ze vrij irritant: wat zou ze zeggen over zwart/wit, over racisme, over seksisme…? “Ik wil het hebben over vier mannen…”

De wijze waarop van Nieuwkerk de kleur van deze actrice in euforie uitschreeuwde was een geweldige manier om al mijn goede werk en dat van zoveel ouders naar de knoppen te helpen. De fixatie op het feit dat Romana Vrede zwart is, galmde door heel Nederland. Het gesprek ging niet over haar verdiensten als actrice, haar spel, haar kwaliteiten, de argumenten van de jury, maar over haar huidskleur.

Romana zal er niet blij mee zijn als zij wint en de geschiedenis ingaat met wellicht de kanttekening dat zij won, omdat een zwart persoon die prijs ook maar eens moest winnen. Of zoals Matthijs van Nieuwkerk met zijn euforie doet voorkomen, dat het eindelijk een zwarte actrice is gelukt goed werk te presteren, alsof we het over een onderontwikkeld soort mens hebben. Of dat iedere andere zwarte tot nu toe werd uitgesloten vanwege zijn kleur. In alle gevallen heeft hij ervoor gezorgd, dat de nadruk is komen te liggen op alles wat niets met de nominatie te maken mag hebben, en níet op alles wat daar wel toe heeft geleid, namelijk de kwaliteit haar acteerwerk. Waar had hij het over moeten hebben, als Romana wit was geweest, lesbisch of transgender?

Lachen om een scheet

Het lachen om een scheet in DWDD heeft me al vaker doen afvragen wat het gemiddelde IQ van de makers van het programma is, maar ik weet het nu zeker: onder ZMLK niveau. Gelukkig is Romana een nuchtere, humorvolle vrouw, die de bevestiging van haar kunnen al heeft gehad van collega’s, publiek en regisseurs. “Het is geen wedstrijd,” zegt ze “het is mijn werk!”

Toevoeging redactie: Romana Vrede en Hans Croiset zijn gisteren de winnaars geworden van de Theo en Louis d’Orprijzen.