RECENSIE - Max Hastings’ nieuwe boek ‘1914. Het trauma van Europa’ beschrijft de eerste dodelijke maanden van de Eerste Wereldoorlog.
Het is dit jaar precies honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Het was zodoende onvermijdelijk dat dit sleutelmoment in de Europese geschiedenis herdacht zou gaan worden door een hele reeks aan boeken en nieuwe studies over het conflict dat tot zestien miljoen militaire en burgerdoden zou leiden (plus nog eens twintig miljoen – soms ernstig – gewonden).
Max Hastings’ 1914. Het trauma van Europa concentreert zich op de periode van eind juli 1914 tot de daaropvolgende kerstmis. Hoewel ons beeld van de Eerste Wereldoorlog wordt gedomineerd door modder, loopgraven, prikkeldraad en gifgas, behoorden juist deze eerste maanden tot de dodelijkste van het conflict. Alleen al de Fransen verloren in deze periode ruim een miljoen soldaten, waaronder 329.000 doden. De Duitsers verloren in totaal 800.000 man (een hoger verliespercentage dan in enige andere periode van de oorlog). De Oostenrijkers 1,3 miljoen. De verliescijfers van de Russen zijn moeilijker te achterhalen, maar zullen niet veel lager zijn geweest.
Het beeld dat oprijst van deze eerste maanden is dat van reusachtige, dicht opeengepakte colonnes soldaten die op elkaar botsen, bij gelegenheid zelfs nog onder wuivende vaandels en begeleid door helder klaroengeschal, om vervolgens bij bosjes te sneuvelen door geweervuur, van extreem korte afstand afgevuurde granaten en wanhopige bajonetcharges. En dit een paar maanden achter elkaar, totdat – aan het westelijk front, althans – een min of meer continue linie van loopgraven tot stand was gekomen.
1914. Het trauma van Europa is dan ook vooral onthullend over de Europese mentaliteit van de periode voorafgaand aan dat noodlottige jaar. Het trauma uit de titel, de ontluisterende desillusie van zowel frontsoldaten als achterblijvers, is mijns inziens meer het gevolg geweest van de schijnbare uitzichtloosheid van de daaropvolgende jaren dan van de gevechten in de zomer en herfst van 1914.
Aan enkele Britse piloten van het Royal Flying Corps hebben we een alleraardigste anekdote te danken, die misschien nog iets illustreert van het avontuur en de opwinding welke in de eerste oorlogsmaanden werden gevoeld. Ingekwartierd in een haastig ontruimde Franse meisjesschool, trokken de piloten de nachtjaponnen van de leerlingen aan om vervolgens een enorm kussengevecht te houden.
Eigenlijk het enige wezenlijke kritiekpuntje op 1914. Het trauma van Europa is dat het een in wezen bekend verhaal vertelt. Wel nuanceert de auteur, in vergelijking tot enkele oudere boeken over de Eerste Wereldoorlog, het beeld van een grotendeels naïeve bevolking die de oorlog als een opwindend avontuur verwelkomde. Met name onder de lagere klassen in de meeste landen bestond scepsis.
Daarnaast schildert Hastings de doorgaans veelgeroemde bijdrage van het kleine contingent Britse troepen af als – op zijn best – niet bijster indrukwekkend. En dat viel, zo meent de auteur, allereerst de Britse bevelhebber, Veldmaarschalk John French, te verwijten. ‘Flagrant wangedrag’ is hoe Hastings diens optreden kwalificeert.
Voor de rest biedt 1914. Het trauma van Europa weinig nieuwe inzichten, waardoor het weliswaar een goed boek is, maar geen uitstekend boek. Maar als dat het ergste verwijt is dat een recensent kan maken, is er natuurlijk weinig aan de hand.
Wel heb ik kritiek op de vertaler, die af en toe ronduit bizarre keuzes maakte. ‘Versterkingen’ (‘reinforcements’, naar ik mag aannemen) worden stelselmatig aangeduid als ‘aanvullingen’. En op een gegeven moment is iedere marineman opeens een ‘marinier’ geworden. Tenslotte heeft de Nederlandse uitgever gekozen voor een omslagfoto met een tank erop, terwijl de allereerste tanks pas in 1916 aan het front verschenen. Maar dat laatste is vanzelfsprekend een tamelijk klein detail.
Max Hastings, 1914. Het trauma van Europa / ISBN 9789085424031 / hardcover / € 49,95 / 780 pagina’s
Afbeelding: Franse soldaten tijdens de Slag bij de Marne (Wikipedia)
Reacties (7)
In 1907 zei Balfour tegen de VS ambassadeur in toen nog Groot Brittanië ‘dat oorlog misschien de goedkoopste manier was de Britse levensstandaard overeind te houden’.
In 1917 vond Trotski de geheime overeenkomsten tussen Britten, Fransen en de tsaar, en publiceerde die.
Churchill was van mening dat hele periode 1914 1945 het best kon worden gezien als één lange oorlog.
Die heeft hij dan verloren, Merkel is de belangrijkste in Europa nu.
“Ingekwartierd in een haastig ontruimde Franse meisjesschool, trokken de piloten de nachtjaponnen van de leerlingen aan om vervolgens een enorm kussengevecht te houden.”
Voor de piloten was dat in de zomer van 1914 dan ook het dichtste in de buurt van vechten dat ze zouden komen. Aan het begin van de oorlog waren militaire vliegtuigen nog non-existent (de verschillende luchtcorpsen bestonden uit een bonte verzameling waaronder zelfs door de piloten zelf gebouwde hobbyvliegtuigjes) en het zou nog bijna een jaar duren voor een betrouwbaar synchronisatiemechanisme zou zorgen voor de eerste effectieve gevechtsvliegtuigen.
Ik heb het idee dat je beter het boek “slaapwandelaars” van Christopher Clark kan lezen.
@0: “Het trauma van Europa weinig nieuwe inzichten, waardoor het weliswaar een goed boek is”
Wat is dan een slecht boek?
@0: “de Fransen verloren ruim een miljoen soldaten. De Duitsers verloren 800.000 man. De Oostenrijkers 1,3 miljoen”
Over welk Oostenrijk gaat dit?
@4 Oostenrijk-Hongarije natuurlijk. Dat was misschien netter geweest. Maar vanuit mijn oogpunt is dat hetzelfde als het Oost-Romeinse Rijk en het Byzantijnse rijk. Oostenrijk wordt toch als belangrijkste onderdeel én erfgenaam van Oostenrijk-Hongarije gezien.
Ik denk dat verkeerde, onjuiste of ononderbouwde inzichten het een slecht boek zouden maken.
@4: Oostenrijk, Hongarije incluis.
Edit: @5: Hongarije werd na de eerste wereldoorlog net zozeer als erfgenaam gezien (en mocht derhalve ook flink wat territorium aan de buurlanden afgeven). Ook niet zo gek natuurlijk, want het hele Servische gedonder waar de eerste wereldoorlog mee begon, had erg veel te maken met de Hongaarse weerstand tegen het hervormen van de Dubbelmonarchie.
@6:
Hoe de eerste wereldoorlog begon beschreef ik al.