ANALYSE - Christenen die de affaire rond prof. dr. Van Schayck aangrijpen om de discussie over geloof & wetenschap aan te zwengelen, kunnen zich beter nog maar eens achter de oren krabben.
Een Maastrichtse hoogleraar geneeskunde meldt dat hij een godswonder heeft meegemaakt en moet gedwongen terugtreden als directeur van de onderzoeksschool waar hij leiding aan geeft.
Weldra barst een debat los tussen christenwetenschappers, atheïstische wetenschapsjournalisten, apologetische godsdienstwijsgeren, atheïstische filosofen (pdf), politicologen, theologen en krantenredacteuren: Waar liggen de grenzen van de wetenschap? Sluit wetenschap wonderen uit? Moet je je geloof overboord gooien wanneer je een wetenschappelijke carrière ambieert? En zouden christenen die werkzaam zijn in het wetenschapsbedrijf niet gewoon de ruimte moeten krijgen om hun geloofsinzichten in te brengen in hun wetenschappelijke arbeid?
Alles goed en wel, maar zullen we even bij de oorspronkelijke feiten blijven?
Vodou
Op 6 februari 2013 publiceert ForumC een video voor de website Geloof & Wetenschap. Daarin figureert prof. dr. Onno van Schayck, die bevraagd wordt hoe hij zijn wetenschappelijke activiteiten en zijn geloofsleven met elkaar verbindt (of zo u wilt: verzoent).
Van negentig procent van het filmpje is duidelijk dat het handelt over Van Schaycks persoonlijke levensopvattingen. Daar is dan ook geen controverse over.
Dat laatste is belangrijk even vast te stellen: wanneer je de verontwaardiging vanuit christelijke hoek leest over het terugtreden van de hoogleraar als directeur van CAPHRI, dan zou je namelijk bijna gaan denken dat christenwetenschappers in Nederland angstvallig hun geloof moeten verbergen omdat anders hun carrière op de tocht staat.
Niets is minder waar. Nederland kent honderden wetenschappers die zondags in de kerk zitten en de maandag erop gewoon weer aan de slag gaan. Zonder problemen. Sommigen bidden voor de lunch, anderen getuigen van hun geloof, en weer anderen vinden het een privézaak. Collega’s die ervan weten, halen hun schouders erover op. Misschien vinden ze het raar, maar het blijft iemand zijn eigen zaak.
Zolang iemand z’n persoonlijke geloofsopvattingen maar buiten z’n wetenschappelijke activiteiten laat, is er niets aan de hand. Ook de leek zou de wenkbrauwen fronsen als een scheikundige Vodou onderdeel uit laat maken van zijn proefopstelling. Of z’n onderzoek misbruikt om zijn godsdienstige opvattingen aan de man te brengen.
Gezagspositie
Dat laatste is nu echter precies de bananenschil waar Van Schayck in het gewraakte interview over uitglijdt. De wetenschapper verkondigt daarin namelijk dat hij weet heeft van medisch bewijs voor een godswonder. En hij doet dit met het volle gewicht van zijn autoriteit als hoogleraar in de geneeskunde aan de Universiteit van Maastricht.
Zo laat de medicus zich door ForumC interviewen op zijn werkkamer (!) aan de Universiteit. Hij introduceert zichzelf als volgt:
Ik ben Onno van Schayck. Vierenvijftig jaar oud. Ik ben in Maastricht hoogleraar Preventieve Geneeskunde. Naast hoogleraar ben ik directeur van een onderzoeksinstituut.
Voor de kijker ontstaat zo de indruk dat wat Van Schayck in het vervolg van het filmpje zegt, gedekt is door zijn expertise als wetenschapper en medicus.
Tot op zeker hoogte valt dat nog wel legitiem te noemen, aangezien ForumC uiteraard juist Van Schayck vraagt zijn licht te laten schijnen op het spanningsveld tussen geloof en wetenschap, omdat hij een gerenommeerd universitair medicus is, die óók gelooft. En zolang duidelijk is dat het hier om Van Schaycks privé-opvattingen gaat, hoeft dat geen conflict te geven met zijn academische werkzaamheden.
Röntgenfoto’s
Van Schayck kan het echter niet laten, melding te maken van ‘onomstotelijk’ medisch bewijs voor een godswonder dat hij vijfentwintig jaar geleden zou hebben meegemaakt:
Er zijn ook wel momenten geweest dat ik God heel direct heb zien optreden, (…) heel dichtbij:
Iemand die een been tekort had, waarvoor gebeden werd, en dat ik het been zag aangroeien.
Dat ik dacht: is dit nu wat ik in het Nieuwe Testament in Handelingen 2 zie? En op andere plekken in het Nieuwe Testament zie? Wonderen die er gebeuren.. (…)
Wel denk ik dat je daar voorzichtig mee moet zijn, en dat je ook de normen die in de bijbel genoemd worden – dat je het moet toetsen, of het klopt, en niet zomaar wat moet aannemen – dat je dat ook wel heel zorgvuldig moet toepassen.
Haast een wetenschappelijk principe. Dat je moet kijken, en echt onomstoten moet kijken of het klopt.
En in dit geval was het ook onomstoten: en kon je ook aan de hand van röntgenfoto’s [kon je] onomstoten aannemen dat er inderdaad een groei had plaatsgevonden, die onverklaarbaar was.
Het is die laatste alinea die maakt dat Van Schaycks integriteit als medicus en als wetenschapper in het geding komt. Merk nogmaals op dat Van Schayck door de setting van het interview op zijn werkkamer op de universiteit en de introductie (alsmede de begeleidende tekst op de webpagina waar het interview werd gepost) nadrukkelijk is neergezet als medisch wetenschapper.
Wanneer iemand met zo’n nadrukkelijke medische en academische autoriteit dus melding maakt van bestaande röntgenfoto’s van een godswonder, dan leidt dat de kijker tot de veronderstelling, dat deze melding kan bogen op diens gezag en deskundigheid als hoogleraar en medisch onderzoeker.
Kermisfoefje
Op dat laatste blijkt echter wel wat af te dingen. Wat Van Schayck in bovenstaand fragment namelijk beschrijft – dat iemand een (stuk) been tekort had en dat Van Schayck dit voor zijn ogen zag aangroeien – is namelijk een favoriet trucje van gebedsgenezers in de Pinkstergemeenschappen, om de toeschouwers er van te overtuigen dat zij werkelijk kanalen zijn van de kracht van God.
Het wonder-van-het-aangroeiende-been is zo berucht dat goochelaar James Randi twintig jaar geleden al liet zien hoe dit foefje in z’n werk gaat. Beide benen worden door de gebedsgenezer zo gemanipuleerd dat het net lijkt alsof het ene been een paar centimeter korter is dan het andere. Vervolgens wordt het korte been – simsalabim! (pardon: halleluja!) – genezen. Het is het type goocheltruc dat je neefje op verjaardagen vertoont. Maar gebedsgenezers maken er desondanks al zeker twintig jaar goede sier mee. Zoveel, dat illusionist Derren Brown een paar jaar geleden noodzaak zag, om het nog maar weer eens te ontmaskeren als de hocus pocus die het is.
Welnu, indien Onno van Schayck vijfentwintig jaar geleden in het ootje is genomen door een Pinkstergenezer op een podium met een kermistrucje, dat zo standaard is, dat er inmiddels een vaste term voor bestaat, hoe waarschijnlijk is het dan dat er daadwerkelijk röntgenfoto’s van bestaan?
Lege handen
Men kan op dit punt natuurlijk tegenwerpen dat Van Schayck nergens zegt dat het been maar een paar centimeter aangroeide. Zoals Van Schayck het beschrijft (“een been tekort”), lijkt het zelfs alsof hij een heel onderbeen zag aangroeien. Maar indien dat werkelijk is wat hij heeft waargenomen, dan zouden er natuurlijk geen röntgenfoto’s nodig zijn om bewijs te leveren. Bovendien was dit verhaal dan zeker in de krant terechtgekomen, zodat een verslag van de gebeurtenis terug te vinden zou zijn.
Bij navraag blijkt Van Schayck echter noch over de vermaarde röntgenfoto’s, noch over de naam van de ‘patiënt’ meer te beschikken. Logisch ook, want op genezingsbijeenkomsten komen vaak honderden mensen af, die vervolgens weer in de anonimiteit verdwijnen. En zelfs als het om een gemeentelid in de kerk van Van Schayck zou zijn gegaan (merk op hoe vaag de informatie eigenlijk is!), dan valt die na vijfentwintig jaar en een paar verhuizingen verder natuurlijk niet meer te traceren.
We moeten Van Schayck dus maar op zijn woord geloven over die röntgenfoto’s die het wonder onomstotelijk vast zouden stellen. Maar welke reden hebben we daarvoor, afgezien van zijn statuur als wetenschapper en medicus? Voelt u inmiddels waar de schoen wringt?
Nu wil ik best geloven dat Van Schayck in dat interview niet glashard zit te liegen. Het geheugen is plastisch: het is best mogelijk dat hij vijfentwintig jaar geleden iets vernomen heeft over röntgenfoto’s die naderhand zouden zijn gemaakt, en die zouden bewijzen dat het wonder echt had plaatsgevonden. Heeft Van Schayck die foto’s zelf gezien? Hij meldt daar niets over. Hij stelt het eenvoudig voor als feit dat röntgenfoto’s bewezen dat er een onverklaarbare groei van het been had plaatsgevonden. En dat is van iemand die als medisch wetenschapper spreekt uitermate dubieus.
Fabulaties
Dat Van Schayck vijfentwintig jaar geleden een oudbakken kermistrucje als genezingswonder van God heeft ervaren, valt hem niet euvel te duiden. Wekelijks trappen duizenden mensen in hetzelfde foefje. Dat hij van het mirakel getuigt, kan hem ook niet echt verweten worden. Van Schayck is nu eenmaal een gelovige, en het christelijk geloof moedigt aan om getuigenis af te leggen van wonderen. Maar dat deze medicus daar zo onkritisch röntgenfoto’s bij fabuleert, in een interviewsetting waarin hij als hoogleraar en directeur van een gerenommeerd universitair opleidings- en onderzoekscentrum wordt gepresenteerd, dat valt hem wél aan te rekenen.
In feite misbruikt Van Schayck hier zijn academische positie om zijn persoonlijke godsdienstige opvattingen uit te dragen. Dat hij daarbij bijgeloof en boerenbedrog van geloofwaardigheid voorziet, valt hem als wetenschapper extra aan te rekenen. Vandaar dat zijn terugtreding als directeur van CAPHRI ook volkomen terecht is.
Dat oordeel heeft met een heksenjacht op alles naar wat geloof riekt of geloofsvervolging van christenwetenschappers niet zoveel te maken.
Wel roept het de kritische vraag op: indien christenacademici hele polemieken over de verhouding tussen geloof en wetenschap ophangen aan wat commotie over een bij elkaar gefabuleerd medisch-wetenschappelijk ‘bewijs’ voor het bovennatuurlijke gehalte van een afgezaagd kermistrucje; wat zegt dat dan over de toegevoegde waarde van hun religieuze inzichten voor de wetenschap?
Beter houden ze die er gewoon helemaal buiten. Dat is voor iedereen wel zo duidelijk.
Reacties (18)
De discussie is weer open, voor en tegen glijden over elkaar heen. Als er genezing is, moeten we dat erkennen. Als er geen genezing is, moeten we dat ook eerlijk zeggen. Maar wat als we nu, als mens, maar een klein deel zien van wat er gebeurt? Wat als een groot deel voor onze ogen verborgen is? Kunnen we dan niet op zoek gaan naar wat er nog, voor onze ogen, verborgen is. De lilaca leert me dat dat mogelijk is. Zo komen veel zaken in een ander perspectief te zijn. Geloof is dat niet meer nodig, dan ervaar je en weet je.
Een keurig, goed beredeneerd en onderbouwd betoog waarom Van Schayck moest opstappen. En waarom de 28 open-brief-schrijvers volstrekt ongelijk hebben.
Niet alleen dat, de 28 briefschrijvers hadden als gerenommeerde wetenschappers dezelfde redenering kunnen volgen, dezelfde gegevens kunnen vinden, en hadden dus kunnen weten en begrijpen dat hun open brief geen enkel waarde heeft. En hooguit henzelf voor gek zet.
Misschien zijn er naast Van Schayck nog wel een paar wetenschappers te vinden die beter zouden kunnen aftreden of vertrekken. Een stuk of 28, schat ik zo.
Dat verhaal van die röntgenfoto’s is natuurlijk volstrekt ongeloofwaardig en zou wel eens de echt reden zijn dat van Schayck is teruggetreden. Zoals ik elders (op de blog van Smedes) al aangaf, als van Schayck zowel het “wonder” als de foto’s heeft gezien, dan kan dat nooit op hetzelfde ogenblik zijn geweest, want 25 jaar geleden moesten die foto’s eerst nog ontwikkeld worden, het was geen digitaal proces. Vervolgens is er ook nog de vraag waar die a priori foto dan vandaan kwam, want je wilt mij niet wijsmaken dat die gemaakt is met het oog op het te verrichten “wonder”.
Kortom er klopt niets van. En het heeft niets met religie te maken, en alles met wetenschappelijke scepsis.
@1: Dat kan best. Maar is daar een God voor nodig?
@1:
Een groot deel is voor onze ogen verborgen, en daar zijn we naar op zoek. Dat heet wetenschap.
Leugens en bedrog. De lilaca is een valse leer, om de mensen een sluier voor de ogen te houden.
De azurica is het enige authentieke pad naar de waarheid en verlichting!
@4: Ik heb niet gezegd dat daar een god voor nodig is. Alleen dat je dan niet meer hoeft te geloven, in wat dan ook.
@7: Dat is nu ook niet nodig.
@7
Cruciaal is dat de mens onderscheid maakt tussen zijn – sterfelijke – lichaam en zichzelf, de psyche, de onsterfelijke ziel.
Dit is wel geloof.
Niets aan toe te voegen. Behalve dit dan.
Je kunt je afvragen of Van Schayk met zijn beschrijving een “been tekort” wel doelt op wat Prediker zegt. Bijna niemand zegt dat een patiënt een “been- tekort” heeft ( met of zonder koppelteken), maar gewoon dat de patiënt een korter been heeft.
Ik had op dat punt doorgevraagd, nu blijft de toedracht onduidelijk en blijf ik met de vraag zitten of ik niet juist de fabulaties van prediker zit te lezen.
@11 – Dat is inderdaad een mogelijk zwakke plek in mijn betoog. Ik sta daarom ook even stil bij die mogelijkheid in de tekst.
Maar wat denk je zelf nou: als iemand werkelijk een (heel of half) been mist, dat dit dan met röntgenfoto’s wordt vastgesteld?
En dat als een heel been aangroeit, dat dit dan naderhand met röntgenfoto’s wordt vastgesteld, of dit echt wel zo is?
Het ging dus om een groei van het been, die blijkbaar zo minimaal was, dat (volgens Van Schaycks eigen beschrijving) aan de hand van röntgenfoto’s moest worden vastgesteld, of deze groei wel had plaatsgevonden.
Kortom: dan zitten we in de sfeer van het trucje van het wonderbaarlijk verlengde been.
*geeft prediker even de gelegenheid om zijn tekst aan te passen want die slaat nu de plank een beetje mis * ( gaat even roken)
goed, mijn punt is dat de geachte professor met zijn uitspraak “been tekort” niet hoeft te doelen op een groei van een been in de lengte. “Been tekort” kan in allerlei vormen worden vastgesteld.
Been groeit net als elk organisch materiaal. Een gebroken bot groeit bijvoorbeeld weer aan elkaar ( met behulp van gips of een spalk). Daarbij wordt weer nieuw been gevormd. Eea heeft ook te maken met de structuur van botten/ beenderen.
Zo kan een “Been tekort” bijvoorbeeld ook optreden bij versleten heupen waarbij de zg “botbalkjes” op het bot verdwijnen waardoor er pijnklachten bij de patiënt ontstaan.
Deze botbalkjes komen niet uit zichzelf terug. Heeft dus niks met de lengte van het been van doen, maar alles met de omtrek en het draagvermogen van beenderen.
Kan prima worden vastgesteld met röntgenfoto’s. Misschien doelde Van Schayk daar wel op?
@14: Leuk, maar Van Schayck heeft het niet over “been tekort” (als in kraakbeen of bot tekort), maar over “iemand die een been tekort had”.
En hij heeft het ook niet over inwendige botgroei alleen, want hij vertelt dat hij het been zag aangroeien.
Zullen we het citaat er nog eens bij pakken?
Lezen is blijkbaar moeilijker voor je dan het kloven van haren. Maar zo kennen we onze Sikbock weer…
tsja, ook deze citaten zijn weer op allerlei manieren te interpreteren.. even doorvragen de volgende keer prediker. Je maakt je d’r weer af met een jantje van leiden.. zonde, even die 10 % extra en je hebt een zo veel beter stukkie..
Een journalist moet zich baseren op feiten, en niet op een taalkundige uitleg van zijn onderzoek
@16: hehe:-) allemaal mogelijk
“Beter houden ze die er gewoon helemaal buiten.”
Ik vraag me zo langzamerhand af of gelovigen – niet alleen christenen – dat wel kunnen. Van Schayck is ongetwijfeld een intelligent mens. Godsdienstfilosofen Rutten en Riemersma zijn dat ook. Toch heb ik ook die twee laatsten er op betrapt – in hun proefschriften notabene – wetenschappelijke feiten naar hun religieuze hand te zetten. Amerikaanse atheïsten hebben hetzelfde geconstateerd met betrekking tot Engelstalige gelovigen: de biologen Collins en Miller, de natuurkundige Polkinghorne. Over Edward Feser en zijn volstrekt onzinnige natuurfilosofie zal ik het maar helemaal niet hebben.
Geloof = vertrouwen leidt tot gebrek aan skepticisme leidt tot doelredeneringen leidt tot drogredenen is bepaald een aannemelijke keten. Ik wil niet bij voorbaat stellen dat dit een noodzakelijk traject is, maar nogal wat intelligente en hoog opgeleide gelovigen doen flink hun best om mij ervan te overtuigen.