Groots of klein denken bij de PvdA

De PvdA denkt niet groot in zijn nieuwe partijprogramma. Waar is de bevlogenheid?

Het programma van mijn politieke partij, de PvdA, is 70 pagina’s lang. Het is bedoeld om kiezers mee te trekken, jawel, maar goed lezen neemt wel een dag. Dat komt door het probleem dat partij-programma’s  vaker hebben. Het zijn lijsten van wensen, beloften en inzichten, uit alle hoeken van de partij, vaak niet met een heldere samenhang en wisselend van diepzinnigheid, detaillering en uitwerking. Een bord zand eet niet lekker weg.

Het is niet mogelijk op alle details in te gaan, (b.v. van het type “kopen we die JSF nu wel of niet”,) maar ik kan wel een leeservaring met mijn lezers delen. Toen ik me er door had gewerkt was ik teleurgesteld. De inleiding van Diederik Samsom is een redelijke samenvatting, met de kennelijke bedoeling inspiratie aan te wakkeren. Warempel: dat lukt een beetje.

Maar dan komt een minder heldere compositie: “onze keuzes voor” achtereenvolgens een sterke economie, goed onderwijs, arbeid, meedoen, een veilig Nederland, wonen, de zorg, duurzaamheid, Europa, een solidaire wereld, democratie en bestuur, cultuur en sport, financiën. Het is een wonderlijke opsomming; wat is de onderliggende structuur?

Waarom begin je met een “sterke economie”? Is dat een impliciet gevecht tegen de 3% tekort van Brussel? Strijdt de PvdA tegen het frame van socialistische potverteerders?

Dat is prima, maar bij mij wekt het de indruk dat de partij nog stelliger in de leer is dan de economische orthodoxie uit Brussel. En waarom heb je het eufemistisch over een “solidaire wereld”, terwijl het scherpe integratiedebat nog vers in de herinnering ligt? Willen we al weer afstand nemen van deze door de PVV afgedwongen scherpte? Er zijn meer van dit soort vragen.

Maar een kernpunt is dat niet wordt begonnen met een principieel kader. De PvdA was en is een beginselpartij. Als je die beginselen kort schetst, dan krijgen de standpunten en keuzen logica, samenhang en structuur. Ik noem maar wat: de PvdA is toch voor vrijheid, gelijkheid en broederschap? Of voor grotere gelijkheid van kansen, voor rechtvaardigheid, voor bestaanszekerheid, voor dubbele solidariteit? (De gemeenschapt helpt, indien nodig, maar verwacht omgekeerd ook een passende bijdrage.) Die beginselen staan er wel, maar verspreid over het hele stuk; je moet sprokkelen.

Leuk en fruitig

Het programma heeft een standaard tussenkopje: “Dit gaan we doen.” Leuk en fruitig, denk je dan. Maar dat valt tegen, want wat we gaan doen lees je niet vaak. Zinnen met “dient”, “moet”, “wij willen”, “wij kiezen voor”, zijn onder zo’n kopje uit den boze. Daar moet worden gemeld wat we gaan doen, niet wat we willen, vinden of van plan zijn voor te gaan.

Het negatieve staat er wel: dit gaat niet door, dat moet van tafel, dit draaien we terug. Alleen, waar de middelen voor dit terugdraaien en van tafel vegen vandaan komen? Dat de PvdA harde bezuinigingen wil terugdraaien is begrijpelijk.  Maar er is bezuinigd omdat dingen duur en te duur waren, dus waar vindt de partij dan geld? Iets meer bewustzijn van kosten zou nuttig zijn.

Toch is dit nog klein bier. De PvdA wil een bepaald soort samenleving nalaten aan de kinderen. Ik zou zeggen: geef daarvan dan eens een schets! Geen weldenkende burger zal alle details willen zien, maar een schetsmatige benadering van de wereld wel. Maar wat de partij voor ogen heeft, moet via geisoleerde zinnetjes bij elkaar worden gesprokkeld. Levert dat voldoende brandstof voor een verzengend vuur? Ik snap nog  wel wat bedoeld wordt, maar ik ben al dertig jaar lid. Maar hoe wervend is het programma voor een sympathiserende buitenstaander?

Ik construeer hetvolgende beeld van richtingen en hervormingen:

De PvdA heeft problemen met de vervreemding door schaalvergroting. Door de schaal van de aanbieders herkennen mensen de diensten, die voor hen bedoeld zijn niet meer en verliezen ze het geloof daar iets aan te kunnen veranderen. Daardoor wordt democratisch verlies geleden. Mensen moeten hun eigen zaken kunnen regelen en geloven dat dit mogelijk is. Dit probleem doet zich voor in de zorg, de woningbouw, het onderwijs, mogelijk het lokaal bestuur.

De PvdA heeft ook problemen met het openbaar bestuur: de gemeenten moeten sterker, de waterschappen moeten onder de provinciale regie, de democratische tekorten in het bestuur van Europa moeten worden opgeheven.

De PvdA is de stroming van de zekerheden: het  arbeidend bestaan kent de risico’s van ontslag, ziekte, kinderopvang, ouderdom zonder inkomen. De voorzieningen op dit vlak moeten in redelijkheid worden bewaard, ondanks de crisis. Dus voorzichtigheid met de arbeidsmarkt en het ontslagrecht, het pensioenstelsel en de AOW. Sleutelen aan de HRA zoals egeltjes de liefde bedrijven; de partij is hierin beter dan vele anderen.

De PvdA heeft een internationalistische houding: de EU is goed, maar we moeten even volhouden, met toezicht op de banken, het stabilisatie en het groeipact als de bekende remedies. Met Hollande en zijn aandacht voor groei, wordt Merkel’s harde lijn getemperd.

Wat gaan we doen

Het is allemaal redelijk overzichtelijk. Daar is ook niet veel mis mee, daarom ben ik ook lid. Spannend wordt het pas, als helder wordt geprobeerd te verklaren ” wat we gaan doen…” Met de schaalverkleining voel ik nog het meeste verwantschap: de woningcorporaties zijn te groot gegroeid, er is geen relatie tussen schaal en efficiency, maar de mogelijkheid voor beinvloeding, de nabijheid met de klanten neemt sterk af als de omvang toeneemt. Je kunt via de regelgeving vrij eenvoudig regelen dat woningcorporaties niet groeien boven de 10.000 woningen, door een simpele fusietoets te verplichten. Ook de statutaire binding aan een werkgebied is opnieuw in te voeren. Daarmee bevorder je dat gemeente en corporatie zich samen inspannen voor de volkshuisvesting.

Maar hoe je regionalisering in de zorg brengt, vermeldt het programma niet. Bovendien moet die verandering ook tot een ander model voeren: minder markt. Hoe verander je de bestaande markt- gerichte organisaties in hybride sociale organisatievormen van een redelijke omvang? Kan dat juridisch? Hoe doe je dat procesmatig? Ik beweer niet dat het niet kan; maar hier word ik als sympathiserende buitenstaander nieuwsgierig en krijg ik niks te lezen dat mij overtuigt of overhaalt. Iets dergelijks geldt de scholen: waarom is de schaalvergroting, ondanks de bestuursvorm zo voortgewoekerd? Konden de besturen de terreur van de bekostiging uit Zoetermeer niet de baas? Om welke reden denkt de PvdA dat dit nu wel beter zal gaan?

Het openbaar bestuur is een weinig opwekkende blinde vlek. De burgemeester moet door de gemeenteraad worden gekozen, er moet een correctief referendum komen, enzovoort. Ik krijg niet het idee dat er goed over is gedacht. De provincie gaat het waterschapswerk leiden. In de ambtelijke werkgroepen werd gedacht over het opheffen van de provincies. Misschien is dat een te grove ingreep, maar samenvoegen?

Ook weinig dapper is de versterking van de sociale en economische kracht van de EU: het woord politieke ontbreekt in deze opsomming. En als er iets helder wordt de laatste maanden, dan is het wel dat die politieke integratie een kernpunt is. Daartegen zijn breed levende reserves, b.v. bij de tamelijk vage Mark Rutte. Maar echt van harte is de keuze voor Europa nu ook weer niet: zwak.

“Nederland sterker en socialer”, het is wel een goede titel, maar het is geen verrassend stuk. Er staat veel in, eigenlijk te veel, maar geen operationele schets van ontwikkelingen, die de PvdA zou willen. De partij denkt, ben ik bang, niet zo. Maar dat is precies wat ik zou willen lezen: hoe kom je van een grote corporatie tot een handvol kleinere, hoe krijg je grote zorgaanbieders verkleind in een soort ‘buurtzorgmodel’, hebben we daarvoor benaderingen? Hoe krijgen we de cultuur in de financiële sector veranderd: de ABN-Amro moet niet naar de beurs, staat ergens. Dat is mooi, maar bedoelen we dan de bank blijvend in overheidshanden te houden?  Als het bankwezen moet worden genationaliseerd, zeg het dan. Het is een klassiek socialistenthema.

Foto Flickr cc PvdA