Ik ben boos

Christiaan Mooiweer, oud-wethouder van Delft, schreef onderstaand stuk over privacy en het voorstel voor de database voor vingerafdrukken. Dit stuk verscheen eerder op www.ditismijnvingerafdruk.nl.

Ik ben boos.

Ook boos op mezelf dat ik nu pas boos ben.

Maar vooral boos om het zoveelste overheidsplan waarmee we weer wat beter in de gaten gehouden kunnen worden. Weer wordt een schepje persoonlijke ruimte afgepakt. Weer is het nodig om informatie op te slaan over mensen die niets gedaan hebben.

Vingerafdrukken
De directe aanleiding voor dit stuk is het idee om vingerafdrukken toe te voegen aan paspoorten. Of om het precies te zeggen: om een hele database aan te leggen met daarin de vingerafdrukken van elke Nederlander. Want dat is het plan. Je vingerafdruk wordt niet alleen afgenomen om op je paspoort te zetten, maar ook om die de rest van je leven op te slaan.

Misschien denk je nu: ?nou en?? Misschien denk je zelfs: ?mooi, dan worden criminelen opgepakt.? Misschien denk je: ?ach, ik heb niets te verbergen.? Lees dan even verder.

Om te beginnen: deze maatregel is niet de enige maatregel die de afgelopen 10 jaar genomen is. Op de website van Sargasso kan je een hele lijst vinden.. Eenentwintig stuks, en dit zijn alleen de meest relevante. Allerlei kleinere maatregelen staan er niet eens tussen. Bekijk die lijst een keertje. Misschien staan er zaken tussen die je niet erg vindt. Dat kan, maar ik vraag me af of je wist hoeveel gegevens al werden vastgelegd en mogen worden opgevraagd.

Onnodig, overdreven, onveilig
Waarom heb ik problemen met dit soort maatregelen? Ik heb drie redenen:

1. Ze zijn vaak onnodig
2. Ze zijn vaak overdreven ruim
3. Ze zijn vaak onveilig

Onnodig:
Bij veel van deze maatregelen wordt gezegd dat ze nodig zijn om terrorisme te bestrijden of om andere ongewenste situaties te voorkomen. Dat is flauwekul. Om een voorbeeld te geven: alle informatie die nodig was om de terroristen van 9/11 te pakken was vooraf bekend. De inlichtingendiensten werkten alleen te slecht samen om de dreiging op te merken.

In Nederland moet het Elektronisch Kinddossier voorkomen dat kinderen mishandeld en verwaarloosd worden. Echter, in de bekende kindermishandelingszaken van de afgelopen jaren, zoals Savannah, waren de kinderen allang bekend bij hulpverleners. De kinderen werden alleen niet geholpen doordat verschillende instanties niet goed samenwerkten. Met meer informatie verzamelen over alle kinderen los je dat probleem niet op.

Een recent onderzoek van de Europese Commissie laat zien dat het invoeren van biometrische paspoorten en vingerafdrukdatabases, zoals Nederland die dus ook wil, terroristische en criminele acties niet kunnen voorkomen.

Overdreven ruim:
Vaak kan op een simpele manier een doel bereikt worden zonder dat je gegevens allemaal moet opslaan. Neem bijvoorbeeld rekeningrijden: als dat straks wordt ingevoerd, kan dat met een systeem die continu in verbinding staat met een database, zodat men altijd kan traceren waar je bent geweest. Het kan ook met een systeem dat aan het eind van een rit alleen het bedrag doorstuurt dat je verschuldigd bent.

Een ander voorbeeld is cameratoezicht; je kan alles opnemen en de beelden oneindig opslaan; je kan ook afspreken dat ze automatisch na een week gewist worden, tenzij een officier van justitie ze in verband met de opsporing van een misdrijf wil bewaren.

Soms zijn ook maatregelen overdreven ruim in de zin dat teveel mensen teveel gegevens kunnen zien die ze niet nodig hebben. Een bekend voorbeeld zijn politieagenten die, ook als ze er niets mee te maken hebben, het maar wat interessant vinden om te neuzen in het procesverbaal als een BN?er is opgepakt. Of wat denk je van dit artikel in Trouw, dat laat zien dat maar liefst 80.000 mensen in Nederland toegang hebben tot gegevens over je ziektekostenverzekering?

Onveilig:
Dat maatregelen niets oplossen is tot daar aan toe, maar vaak wordt de situatie er alleen maar onveiliger door. Instanties maken fouten, of je dat nu wil of niet. Gegevens komen dan op straat te liggen. Zo raakte in Engeland eind november de belastingdienst de gegevens van 25 miljoen Britse huishoudens kwijt. Niet omdat ze per ongeluk gewist werden, maar omdat ze op 2 CD?tjes per koerier verzonden werden. Men is doodsbang dat deze gegevens in handen vallen van criminelen. Hier vind je meer recente, Nederlandse, voorbeelden.

Maatregelen kunnen ook op een andere manier onveiligheid in de hand werken. Er zijn zoveel gegevens dat instanties door de bomen het bos niet meer zien. Echte verdachten glippen er doorheen. ?Ja, maar dan kunnen ze toch dataminen, met behulp van computers op zoek naar verdachte patronen,? denk je misschien. Dat klopt, maar het probleem met dataminen is dat het statistisch aantoonbaar heel veel meer onschuldige verdachten dan ?echte? verdachten oplevert. Die onschuldigen moeten wel onderzocht worden (want je weet nog niet dat ze onschuldig zijn) en dat kost veel mankracht, die beter aan directe opsporing besteed kan worden. Ook met dataminen glippen gevaarlijke individuen op deze manier door het net, omdat de politie bezig is met onderzoek naar onschuldige burgers. Dat onschuldigen verdacht kunnen worden terwijl ze niks fout doen is geen flauwekul: zo werd een voormalige scheikundeleraar verdacht van betrokkenheid bij de verspreiding van massavernietigingswapens. De reden? Hij had, omdat hij examenvraagstukken maakte voor het CITO, op internet gezocht naar informatie over zwaar water en hij had ooit in dezelfde straat gewoond als de Pakistaanse atoom spion Khan.

Een laatste reden waardoor het juist onveiliger kan worden is doordat verkeerd gebruik (dat is dus nog onbewust, in tegenstelling tot bewust misbruik) gemaakt wordt van gegevens. Even aanhakend bij het voorgaande voorbeeld: als meer mensen onschuldig verdacht worden, neemt de kans ook toe dat mensen onschuldig veroordeeld worden. Irreëel, denk je? Mwah, zelfs voordat deze wetten gemaakt werden was Justitie al niet onfeilbaar, zie de Puttense moordzaak. Of wat denk je van mensen waaruit bij een screening een verdacht patroon blijkt en die toch maar niet in aanmerking komen voor een baan? (?Hmm, zijn vorige drie adressen waren in kinderrijke buurten, vlakbij speelplaatsen. Dat is een bekend pedofielenpatroon. Zullen we deze man toch maar geen leraar maken??) Om maar te zwijgen van gevallen waarin de tegenwerking min of meer bewust is gegaan, zoals bij de affaire Wilman.

Het wordt in deze gevallen onveiliger, niet omdat meer schuldigen op straat blijven, maar omdat je als onschuldige een grotere kans loopt het slachtoffer te worden van prutswerk van de overheid.

Nog niet aan het twijfelen?
Ik hoop dat je onderhand in ieder geval een beetje aan het twijfelen bent over nut en noodzaak van deze maatregelen. Maar misschien denk je nog: ?Nou, ja, er worden wel eens fouten gemaakt, dus dat moeten we goed regelen, maar als we die fouten nou voorkomen, ach, waarom niet? Ik heb nog steeds niets te verbergen.?

OK, dat kan. Laten we het eens iets fundamenteler bekijken. Om te beginnen; als je niks te verbergen hebt, wat hebben ze dan aan jouw gegevens? Dan heeft de overheid die niet nodig, toch? Als jij niets te verbergen hebt, hebben zij er niets te zoeken.

Misschien geef je er gewoon niks om. Dat mag ook. Maar wil je dan mijn volgende vragen beantwoorden?

• Als je op internet reageert, doe je dat altijd onder je eigen naam?
• Welke pseudoniemen heb je wel eens gebruikt?
• Hoeveel geld staat op je bankrekening?
• Welk merk is het slot op je achterdeur?
• Waar woon je?
• Ben je wel eens psychiatrisch behandeld?
• Slik je medicijnen? Welke?
• Heb je naaktfotos van je partner op je computer staan?
• Surf je, als hetero, wel eens naar gayporno? Weet je partner dat?
• Hoeveel drink je per week?
• Mag ik je 4 weken lang met een camera volgen?
• Mag ik de afboekingen op je creditcard zien?

Mocht het mij willen vertellen, dan vind je het vast ook OK, dat ik deze informatie even deel met mijn overbuurman? Aardige vent, doet er vast niks mee. Vraagje: als je hier toch wat problemen mee hebt, waarom vind je het dan wel goed dat de overheid dit soort gegevens verzamelt?

Er zijn twee gezegden die je in dit soort discussies altijd in je achterhoofd moet houden: “Quis custodiet custodes ipsos?” (“Wie bewaakt de bewakers?”) en “Absolute macht corrumpeert absoluut.” Aan kardinaal Richelieu, altijd al een gezellige vent die de macht van surveillance prima begreep, wordt het citaat toegeschreven: “Als iemand mij 6 regels zou geven, geschreven door de meest deugdzame man, zou ik er iets in vinden om hem op te hangen.”

Wij hebben recht op onze ruimte
Misschien voel je je onderhand wat ongemakkelijk over al deze maatregelen. Ik wil echter niet alleen angst aanjagen. Het lijkt mij niet goed, hen die regels opstellen die inbreuk maken op mijn levenssfeer en die regels verdedigen met een beroep op onduidelijke gevaren, te bestrijden door zelf ook angst op te roepen.

Het respecteren van jouw levenssfeer moet een doel in zichzelf zijn, omdat het een fundamenteel onderdeel is van je menszijn. Het is een fundamenteel recht om in vrijheid te kunnen denken, het is een fundamenteel recht je eigen keuzes te kunnen maken, het is een fundamenteel recht je eigen keuzes en gedachten niet alleen te hebben, maar ook uit te kunnen dragen en andere meningen te kunnen bekritiseren, zonder dat je bang hoeft te zijn dat je kritische opmerkingen voor eeuwig in een database verdwijnen. Het is een fundamenteel recht je geliefde lief te hebben en maximaal te beminnen, zonder dat iemand via je creditcard gegevens kan opzoeken welke hulpstukken je daar allemaal voor nodig hebt. Het is een fundamenteel recht dat ik op straat anoniem mag zijn als ik dat kies, dat ik niet in de gaten gehouden word als daar geen aanleiding toe is, omdat ook de locatie waar ik verkies te zijn een keuze is die ik in vrijheid en zonder repercussies mag maken.

Dit citaat uit dit essay vat de discussie mijns inziens in een notendop samen.

Too many wrongly characterize the debate as “security versus privacy.” The real choice is liberty versus control. Tyranny, whether it arises under threat of foreign physical attack or under constant domestic authoritative scrutiny, is still tyranny. Liberty requires security without intrusion, security plus privacy. Widespread police surveillance is the very definition of a police state. And that’s why we should champion privacy even when we have nothing to hide.