COLUMN - Burgemeesters proberen ordeverstoringen te voorkomen met ‘online gebiedsverboden’. Een oproep om ergens te gaan ‘rellen’ willen ze bestraffen met een bestuurlijke boete. Een omstreden maatregel vanuit het oogpunt van de demonstratievrijheid en de vrijheid van meningsuiting, zeggen deskundigen. Maar ‘je kunt niet zomaar met een beroep op de vrijheid van meningsuiting zeggen van ‘ik ga nu rellen organiseren’, meent burgemeester Wientjes van Haarlem. Hij vindt dat hij als bewaker van de openbare orde in zijn gemeente een online uitingsverbod moet kunnen opleggen. Zijn collega in Almelo heeft onlangs de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) gewijzigd om dat in voorkomende gevallen ook te kunnen doen.
De Utrechtse burgemeester Dijksma is echter door de rechter teruggeroepen nadat ze een jongen uit Zeist een boete had opgelegd omdat hij opriep tot rellen uit protest tegen de coronamaatregelen. Dijksma verbood de jongen online berichten te publiceren “die zijn te kwalificeren als het door uitdagend gedrag aanleiding geven tot wanordelijkheden”, maar dat is in strijd met de Grondwet, zegt de bestuursrechter nu, in weerwil van eerdere suggesties van de minister van Justitie Dilan Yesilgöz. De APV geeft de burgemeester mogelijkheden om op te treden als zich ergens ongeregeldheden voordoen of daartoe wordt opgeroepen. Digitale platformen vallen niet onder die regel, zegt de rechter: het moet gaan om een fysieke plaats, zoals een plein, weg of park.
In reactie op dit besluit kondigde burgemeester Halsema aan dat Amsterdam door wil gaan met online gebiedsverboden. Als het niet via de APV kan dan moet het wel kunnen via de wetgeving inzake de bevoegdheden van de burgemeester, verwacht zij. Halsema en Dijksma en veertig andere burgemeesters ondertekenden vorige week een open brief aan de regering waarin om instrumenten wordt gevraagd om opruiing via sociale media preventief aan te kunnen pakken. Zij menen dat de huidige wetgeving, die dateert van vòòr het digitale tijdperk verouderd is. Vanuit hun verantwoordelijkheid voor de openbare orde willen zij oproepen tot gewelddadigheden in de kiem kunnen smoren.
Twee problemen
Het is voer voor juristen om hier een uitweg te zoeken die grondrechten intact laat maar anderzijds lokale bestuurders ook voldoende handvatten geeft om geweld te voorkomen.
Preventief ingrijpen mag misschien voor de hand liggen. Het is echter problematisch omdat de mogelijkheid om vooraf in te grijpen een rem kan leggen op uitingen die bedoeld zijn om tot protest op te roepen. En elke beperking vooraf is in strijd met de grondwet. Achteraf kan de rechter mensen veroordelen voor opruiing, zoals ook gebeurd is na de coronarellen. Maar op voorhand ingrijpen ligt heel moeilijk, hoe begrijpelijk ook de klacht van de burgemeester is die geweld wil voorkomen. Als er alleen achteraf gesanctioneerd mag worden kan ik mijn verantwoordelijkheid voor de openbare orde niet waarmaken, zegt Wientjes. Dan kan ik alleen maar toezien als de stad in brand wordt gestoken.
Onder de huidige wetgeving dient de burgemeester zich verre te houden van oordelen over de inhoud van boodschappen rond protestdemonstraties. Dat is het tweede probleem. “Het is tamelijk simpel: burgemeesters moeten zich niet bezighouden met de inhoud van uitingen. Dat is een vorm van censuur. Ze moeten zich bezighouden met ordeverstoringen en het voorkomen daarvan, maar dan in het fysieke gebied”, zegt hoogleraar staats- en bestuursrecht Jon Schilder. Het lokale bestuur is voorts ook niet het juiste niveau voor maatregelen die grondrechten raken (zie ook het voorbeeld van het vloekverbod). Ongelijkheid inzake grondrechten tussen inwoners van verschillende gemeenten kan niet worden getolereerd.
Zo lang er geen nieuwe wetgeving is over online opruiing zal de burgemeester het toch vooral nog moeten doen met de inzet van voldoende politie om te voorkomen dat rellen uit de hand lopen. Nieuwe, meer eigentijdse wetgeving is wellicht noodzakelijk. Het is wel belangrijk om te voorkomen dat dan het huidige recht op demonstreren niet sluipenderwijs wordt ingeperkt.
[overgenomen van Free Flow of Information]
Reacties (11)
APV staat voor Algemene *Plaatselijke* Verordening, en dat geeft ook al direct aan wat het probleem met het gebruiken van de regels is.
Je hebt helemaal gelijk. Is gecorrigeerd.
Mij ontsnapte ook al een duh bij “De Utrechtse burgemeester Dijksma is echter door de rechter teruggeroepen nadat ze een jongen uit Zeist een boete had opgelegd omdat hij opriep tot rellen uit protest tegen de coronamaatregelen”. Lijkt me los van alle andere bedenkingen al duidelijk een kwestie van iemand die buiten haar jurisdictie stapt.
Voor iemand die een halve studie rechten heeft en vast en zeker een juridische adviseur, lijkt me dat ze heel goed wist dat het dubieus was, maar je moet ergens beginnen als je iets wilt veranderen.
Wetboek van Strafrecht, artikel 131, lid 1:
Daar is het dus geregeld. Al lang. En er staat niet dat het alleen strafbaar is zo’n oproep ook echt tot geweld heeft geleid. Lijkt me ruim voldoende om zo nodig mensen preventief op te pakken. Alleen gaat het OM daarover en niet de burgemeester.
Ik zie geen enkele reden waarom dit niet zou voldoen voor oproepen die via social media worden gedaan. Waarschijnlijk willen die burgemeesters ook in kunnen grijpen bij oproepen die niet strafbaar zijn volgens de wet en de bijbehorende jurisprudentie. Lijkt mij geen goed idee.
Op basis van het WvS kan opruiing achteraf tot een veroordeling leiden. Maar niet preventief, zoals de burgemeesters willen. En ook niet via een verordening zoals de APV die grondrechten niet mag beperken en die overigens, vermoed ik, gezien de lokale reikwijdte, ook niet van toepassing kan zijn op grenzeloze digitale platforms.
Ja, maar wat betekent ‘achteraf’? Natuurlijk kun je iemand pas veroordelen als er daadwerkelijk sprake is geweest van opruiing. Maar er staat niet dat het alleen strafbaar is als het ook werkelijk tot geweld heeft geleid. En ik kan me ook niet voorstellen dat het zo werkt. Want dat zou bijvoorbeeld betekenen dat de wets- en ordehandhavers pas in zouden kunnen grijpen nadat een meute fanatici het Binnenhof heeft bestormd om politici te lynchen. In plaats van de leider van zo’n meute op te pakken als die daartoe oproept.
Ik denk dat de opruiing in zo’n geval voldoende is om iemand op te pakken vanwege het plegen van een strafbaar feit. En eventueel in voorarrest te nemen. Ook als die bestorming er nooit is geweest.
Ik begrijp je punt. De mensen van Extinction Rebellion zijn ook vantevoren opgepakt toen ze voor een demonstratie op de A12 opriepen. Dus dat kan kennelijk wel, maar die maatregel was ook omstreden, zoals je weet. In de Utrechtse case ging het om een verbod om op te roepen op straffe van een boete. En daar heeft de rechter dus een streep doorgehaald.
Het cruciale verschil tussen het oppakken van XR-activisten en die Utrechtse zaak is dat in het ene geval het OM ingreep (ik neem aan op basis van dat artikel 131) en in het andere geval de burgemeester (op basis van de APV). Juridisch gezien liggen die zaken mijlenver uit elkaar.
Die XR-zaak was zeker omstreden. Het gaat dan om de vraag waar de grens ligt tussen het legitiem gebruik van de openbare ruimte voor een demonstratie en het strafrechtelijk blokkeren van een weg. En om wat redelijk en proportioneel is, als je vindt dat er sprake is van het tweede.
Overigens zat ik me nog eens af te vragen waarom XR-activisten wel preventief zijn opgepakt, en bijvoorbeeld de leiders van FDF niet. Misschien heeft dat wel te maken met het feit dat XR open kaart speelt over wat ze van plan zijn en daar volle verantwoordelijkheid voor neemt. Terwijl clubs als FDF de hondenfluitjes-methode gebruiken. De openheid van XR maakt een eventuele bewijsvoering door het OM natuurlijk een stuk makkelijker. Je zou die openheid naïef kunnen noemen. Of integer. Of allebei. Een beetje waardering voor die openheid zou ik wel op zijn plaats vinden.
80 jaar geleden werden mensen ook preventief opgepakt / gestraft.
20 jaar geleden ook.