Neem de negen planetaire grenzen waarvan Johan Rockström en 28 internationaal bekende wetenschappers vaststelden dat we daarbinnen een goede toekomst hebben. Overschrijden we een of meerdere van die grenzen dan gaat het mis met ons aller huis: de aarde.
The planetary boundaries framework. CC BY-NC-ND 3.0. J. Lokrantz/Azote based on Steffen et al. 2015
Neem de zeventien Sustainable Development Goals (duurzame ontwikkelingsdoelen) van de VN. Doelen die in 2023 zo ver ontwikkeld moeten zijn dat een schonere, veiliger en minder ongelijk verdeelde wereld voor iedereen wordt gerealiseerd.
Sdg wheel CC BY 4.0 EU International partnerships Europa
De Britse econome Kate Raworth bracht deze twee modellen bij elkaar en begon uit te pluizen hoe de principes van die twee theorieën bij elkaar gebracht konden worden. Dat resulteerde in haar Donutmodel.
.jpg)
DoughnutEconomics, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
In zeven stappen naar een donuteconomie. Waar het niet langer gaat om ‘groei’, het aloude en nog immer heersende principe van onze huidige economie, maar om een economie die is ingericht op sociale rechtvaardigheid de binnenring van de donut) en een ecologisch plafond (de buitenring) kent. Zolang we binnen die ringen van de donut blijven, zou het voor iedereen goed toeven op deze aarde moeten zijn.
Het is te kort door de bocht geformuleerd. In het volgende filmpje (15 min., Engelstalig, Nederlandse ondertiteling mogelijk) legt ze het zelf uit (onder het filmpje meer).
Sinds haar boek over een donuteconomie in 2017 uitkwam, is ze aardig bekend geworden in Nederland. Niet in het minst doordat ze er heel toegankelijk over heeft geschreven. Op uitnodiging van de Partij voor de Dieren heeft ze in 2018 de Tweede Kamer toegesproken.
De gemeente Amsterdam heeft zichzelf tot stad met donuteconomie uitgeroepen. Wat volgens de fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren in Amsterdam niet meer dan ‘greenwashing’ is.
Het idee van de donuteconomie is nog volop in ontwikkeling. Dat wil zeggen: het is nog nader uitzoeken hoe onderdelen als circulaire economie, basisinkomen, duurzaamheid, sociale gelijkheid tot stand kunnen komen. Als principe is het wellicht een goede kandidaat als alternatief voor het huidige, neoliberale kapitalisme.
Meer weten over Kate Raworth? Volg haar website en blog of ga naar Doughnut Economics Action Lab (DEAL), waar je ook actief aan kunt deelnemen.
Zaterdag 22 april zal Kate Raworth de jaarlijkse Gaialezing houden. Haar boek ‘Donuteconomie’ is uitgangspunt voor de Gaia-essaywedstrijd 2023. Van de editie 2022 mogen we drie essays ook in onze serie ‘Een ander kapitalisme’ publiceren. De eerste verscheen hier.
Dit artikel verscheen in de Sargasso serie Een ander kapitalisme.
Reacties (10)
Sociale rechtvaardigheid en planetaire ecologische grenzen: helemaal goed natuurlijk.
Maar ik vind het zo bizar dat economische groei hiervan de schuld krijgt. Zonder economische groei had het grootste gedeelte van de wereldbevolking nog in extreme armoede geleefd, met een gemiddelde levensverwachting van 40.
Er zijn twee redenen waarom economische groei nodig blijft:
– het grootste gedeelte van de wereldbevolking is nog steeds arm naar Nederlandse maatstaven, 10% is nog altijd extreem arm. Om daar iets aan te doen is er meer welvaart nodig, en moet de economie dus groeien.
– Hoe rijker we zijn, hoe meer geld we hebben om iets te doen aan alle ecologische problemen. Voor al die ecologische problemen geldt in meer of mindere mate dat hoe rijker het land, hoe groter de kans dat ecologische problemen opgelost kunnen worden. Bijvoorbeeld vervuiling van lucht en water, in de meest welvarende landen is die inmiddels sterk teruggedrongen. De sterkste luchtvervuiling zie je dan ook in de middeninkomenslanden, niet in de rijke landen. Rijke landen lopen voorop in de energietransitie.
Ik vind het echt onethisch om je te richten op het terugdringen van economische groei, in plaats van gewoon te proberen de problemen op te lossen die er zijn. Dat gaat prima in combinatie met voortdurende economische groei.
Hoe vaak is je hier nu al uitgelegd dat helemaal niemand dat ontkent?
De enige zekerheid die we hebben is dat daar ooit een eind aan komt. Rekenkundige basislogica, zoals ik hier eerder heb uitgelegd. Zou het niet verstandig zijn om daar rekening mee te houden, in plaats van je kop in het zand te blijven steken.
Geld is waardeloos. Niet voor jou en mij, maar wel op grotere schaal. Geld is niks meer of minder dan het middel dat bepaalt hoe we schaarste (grondstoffen, energie, arbeid, kapitaal) verdelen. En als je even je ogen open doet, dan kun jij ook zien dat die verdeling op die moment verre van optimaal is. Bijvoorbeeld omdat het nog steeds loont om onze leefomgeving verder aan te tasten. Of omdat het loont om een hele hoop intelligente, getalenteerde mensen op de Zuidas te laten werken, waar ze niks productiefs bijdragen, maar alleen bezig zijn om zoveel mogelijk geld uit het systeem te zuigen voor hun opdrachtgevers. Of neem het graan, dat een tijd terug eindelijk weg kon uit Oekraïne, en waarvan het grootste deel naar ons veevoer bleek te gaan, in plaats van naar gebieden met hongersnood. En nog deze week was ‘meer geld’ het argument waarmee een machtige speler in de economie onze regering overtuigde om een wet te blokkeren, die die grote spelers aan zou moeten zetten toe iets meer ethisch handelen.
Weet je wat pas echt onethisch is? De onverschilligheid die jij hier steeds weer tentoonspreidt. Lekker vanuit je comfortabele leventje wat holle retoriek en dooddoeners spuien. En daarna de kop weer in het zand. Als er één oorzaak is waarom grote wereldproblemen niet of onvoldoende worden aangepakt, dan is het wel die onverschilligheid, die in toenemende mate de westerse wereld kenmerkt.
Mensen die economische groei als probleem bestempelen, snappen niet dat al onze welvaart te danken is aan economische groei, en dat als we minder armoede willen, dat we dan dus economische groei nodig hebben.
Over open deuren gesproken. Jouw rekenkundige basislogica zegt helemaal niets, als je niet kunt aanwijzen wat voor specifiek mechanisme ervoor gaat zorgen dat de economische groei gaat stoppen. En dat kan je niet. Op de tijdsschaal die voor ons relevant is, is er geen einde in zicht van economische groei.
In dat kader is het wel goed om je te realiseren dat het wereldwijd BBP per persoon ongeveer de helft is van de Nederlandse armoedegrens. Met een andere verdeling komen we er echt niet.
Onverschillig? Zeker niet, ik vind het super belangrijk dat we streven naar minder armoede in de wereld, én dat we milieuproblemen oplossen.
Juist omdat economische groei het sterkste instrument is dat we hebben om mensen uit armoede te halen, spreek ik me uit tegen mensen die pleiten voor het beëindigen van economische groei. Best bizar als je er over nadenkt.
Goede intenties alleen is niet genoeg.
Het feit dat het jou al eindeloos vaak is uitgelegd bewijst nu net het tegendeel. Jij bent degene die maar weigert te snappen dat ze het wel degelijk snappen. Ofwel: je reageert op je eigen vooroordelen, in plaats van op wat anderen je vertellen.
Bullshit. Mijn stellig is simpelweg dat eindeloze exponentiële groei. En als je meent dat de economie daar een uitzondering op is, dan zul je dat op zijn minst aannemelijk moeten maken. En niet met alleen maar: ‘resultaten uit het verleden zijn een garantie voor de toekomst’. Dat is namelijk nou precies de denkfout die mensen geneigd zijn te maken over economische groei.
Goed daar ben ik de disclaimer vergeten die altijd weer nodig is in gesprekken met jou: ‘Ik zeg natuurlijk niet dat een andere verdeling de enige, alleenzaligmakende oplossing is’.
Draag dan eens wat constructiefs bij. In plaats van alleen maar makkelijke verwijten te maken aan mensen die wel zoeken naar mogelijkheden om dingen die niet goed gaan te verbeteren.
Nee, maar het is altijd nog beter dan niet verder kijken dan je neus lang is. En dan ook nog eens grove verwijten (‘onethisch’) maken aan degenen die wel serieus kijken naar wat er beter kan.
Precies, je hebt alleen een algemene stelling en bent niet in staat om een specifiek mechanisme te benoemen waardoor de economische groei eindigt, en daarmee is je stelling waardeloos. Het maakt namelijk nogal uit of de economische groei over 10, 100, of 1000 jaar stopt. In het eerste geval hebben we een acuut probleem, in het tweede geval hebben we een probleem maar hebben we nog tijd om er wat aan te doen, in het derde geval hoeven we er voorlopig niets mee.
Economische groei stopt niet zomaar, er is altijd een mechanisme waardoor dat zal komen. En als je niet in staat bent om dat te benoemen, is je stelling waardeloos. Dat is je ook uitgelegd door economen (mensen die er verstand van hebben dus). Jij was toch zo kritisch op wetenschapsontkenners?
Ik draag voortdurend constructieve informatie bij. Je hoeft het belang van economische groei voor armoedebestrijding niet van mij aan te nemen, in onderstaand artikel staat het nog eens uitgelegd en uitgerekend.
https://ourworldindata.org/poverty-growth-needed
Je vergeet hier wat het onderwerp van deze discussie is: is het een goed idee om te streven naar minder economische groei? Als je zegt dat een andere verdeling niet genoeg is, ben je het dus met mij eens dat economische groei nodig is. Waarom ga je dan met mij in discussie in plaats van de schrijver van het artikel?
Ik heb nooit beweerd te weten wanneer het stopt. En ik heb meermaals expliciet gezegd dat ik dat niet weet. En dat het me met name om de fundamentele kwestie ging. Maar omdat jij het zo druk had met daar van alles bij in te vullen wat ik niet zeg of bedoel, is dat blijkbaar nog steeds niet tot je doorgedrongen.
Nee hoor. Wat ik van veel economen begrijp is dat hun projecties grotendeels zijn gebaseerd op het doortrekken van trends uit het verleden. En mijn stelling is dat je dat nou niet zomaar zou moeten doen met exponentiële groei. Er zijn ook best economen die dat beseffen, maar het blijkt wel lastig om de conservatieve mainstream daarvan te overtuigen. En jij zou het ook best kunnen begrijpen, als het je zou interesseren.
Nee, dat is een karikatuur van dat onderwerp. Zoals je altijd overal karikaturen van maakt. Denk je nou echt dat Kate Raworth (afgestudeerd econome) niet op de hoogte is van de open deuren die jij intrapt? Je hebt niet door dat anderen in deze discussie al tientallen denkstappen verder zijn dan jij. Probeer nou eens te begrijpen wat die anderen echt bedoelen, in plaats van alles te verdraaien tot simplistische karikaturen.
Overigens is er wel degelijk een probleem met die voortdurende ongecontroleerde economische groei. Dat kost ons op termijn niet alleen onze planeet( zoals we al meer dan vijftig jaar weten). De groei kan op veel plaatsen alleen tot stand komen door uitbuiting en onderdrukking. En de resultaten van die groei komen, zeker in de huidige fase van het uitsluitend door geld gedreven kapitalisme, voor het grootste deel in handen van een hele kleine groep. De sociale ongelijkheid groeit met als gevolg instabiele verhoudingen in de samenleving, zowel nationaal en internationaal. Geen nieuws allemaal. Raworth en vele anderen hebben het nu wel weer in eigentijdse termen aangekaart en zij bieden nieuwe perspectieven. Waard om naar te luisteren.
Je kunt zelfs stellen dat wat hier als groei wordt ervaren of geboekt, komt omdat er elders een krimp is.
En wat is voor iemand, die al kapitalen heeft, de meerwaarde van een dubbeltje groei, als dat een ander (die zich doorgaans niet kan weren) een kwartje kost?
Daar is economische groei nog nuttig, hier in de rijke landen eigenlijk niet meer.
We gunnen die groei ook niet aan armere landen; om bv onze bloemen- planten- groente- fruit- en vleesindustrie te laten groeien halen we als rasechte kolonialisten arme sloebers hier naar toe om ze met 20 man in een huisje te proppen waarbij je onmiddellijk op straat staat als je ontslagen wordt.
Om nog grotere tv-schermen te kopen, een nog grotere Dodge RAM te kopen, om nog een keer naar Australië te vliegen.
We zitten met een kapitalisme gestoeld op bezit en consumptie en uitbuiting. Daar moeten we een limiet aan stellen en de groei niet helemaal als individuen opeisen maar aan de maatschappij ter welzijnsverbetering beschikbaar stellen.
We houden onszelf voor de gek omdat we veel vervuiling onzichtbaar hebben gemaakt.
Vliegtuigen, fabrieken en auto’s braken geen zwarte gassen meer uit maar dat zegt uiteindelijk niet zo veel.
De rijke landen zijn vrijwel geheel verantwoordelijk voor de veel te hoge CO2 uitstoot.
Ons rijke land is kampioen stikstof- en ammoniakuitstoot.
Ons rijke land staat vol met nodeloze fijnstofkampioenen: open haarden, vuurkorven en houtgestookte hot tubs, waar nu nog de houtkachels van de laagbetaalden bijkomen omdat de gasprijs te hoog is voor ons rijke land.
Vogelsoorten verdwijnen uit ons rijke land door de monocultuur van de weilanden waar alleen nog maar Engels raaigras groeit en de bodem vol (frauduleus) geïnjecteerde mest zit.
Ons rijke Nederland scoort heel slecht op de waterkwaliteit, het water is wel een stuk helderder dan in 1970, maar het in nog steeds vervuild.
Ik vind het echt onethisch om je te richten op economische groei in plaats van welzijn.
Ik kots op die VVD mentaliteit om rücksichtslos onze gezondheid te verkwanselen aan Schipholgroei, om onze gesubsidieerde windmolenparken te verkwanselen aan de buitenlandse datacenters, om ons landschap te verkwanselen aan de distributiedozen voor Duitsland waarvan de winst naar Luxemburg gaat, om onze schaarse huizen te verkwanselen aan Brexitvluchtelingen en zo vooorts en zo voooorts, voor groei, groei, groei.
Weet je wat onethisch is? Dat er allerlei rotzooi wordt geproduceerd dat snel kapot gaat en niet te repareren is. Dat de gezondheidszorg niet op preventie maar op behandeling en medicatie is gericht. Die dingen zorgen in 1e instantie voor economische groei, maar de schade naderhand wordt niet meegerekend – en daar draait de maatschappij als geheel voor op, met een enorme afvalberg en andere vervuiling (je zou het PFAS-kaartje van Europa eens moeten bekijken, dat is giftige troep die nooit afbreekt en in ons grondwater terecht komt – niet te filteren – en in de gewassen en de koeien op het land. Spoiler alert: Nederland zit er vol mee en in te hoge concentraties), en zieke mensen die niet kunnen werken en de zorgkosten de hoogte in jagen. Of mantelzorg dat wel heel waardevol is en zelfs bespaart op de zorgkosten, maar economisch geen enkele waarde heeft. Om maar een paar fijne bijkomstigheidjes van die economische groei van jou te benoemen, er zijn er nog veel meer. Dan laat ik alle nare bijwerkingen buiten Nederland maar even buiten beschouwing, want daar komt al helemaal geen eind aan