Verwarde spreker

COLUMN - Er is al het nodige over geschreven, daar wil ik dit nog aan toevoegen….

Die hele speech kan natuurlijk de prullenbak in worden geanalyseerd. Wie een beetje zijn best doet ziet al snel hoe de spreker citaten uit hun context heeft gerukt. En bijster origineel was het zeker niet: verering van vroegere geschiedenis en fulmineren tegen de moderniteit was trendy in de roemruchte dertiger jaren. Maar goed, dat kan een risico zijn bij iemand die wat met geschiedenis heeft.

Afijn, de ‘pissebedden in zijn hoofd’ hebben de gedachten van de spreker danig ‘opgenaaid’. De grootheidswaanzin spat er van af. Dat zou nog om te lachen zijn als spreker er op uit is ‘de grootste zoekterm’ te worden, maar hij liet wel blijken eerder het type te zijn van ‘een daad, zo groot, zo hevig en dramatisch dat mijn naam in alle kranten komt te staan’.

De cursieve tekst is ontleend aan het gedicht ‘Herostratos’, een jongeman die in 356 voor Christus in Efeze de tempel van Artemis in brand stak en daarmee eeuwige roem dacht te vergaren.

Het komt uit de bundel ‘Slordig met geluk’(2016) van de in 2018 overleden dichter Menno Wigman. Uit een van de andere gedichten uit die bundel, citeerde de spreker een regel volledig uit de context. ‘De zon was mij nooit opgevallen, zegt Menno Wigman, als hij niet steeds was ondergegaan’ sprak hij.

Het citaat komt uit ´Afscheid van mijn lichaam´, gemaakt n.a.v. Wigmans hartkwaal en verblijf op de intensive care.

Afscheid van mijn lichaam.

Waarom, mijn lichaam, was je mij zo weinig waard?
Waarom bleef ik zo koppig tronen in mijn hoofd
en woonde ik mezelf zo hevig uit?

O ja, ik hield van wijn, van zwaar doorrookte feesten,
lucide katers en oneindig gulle lakens.
Zo leefde ik verlicht mijn tijd aan stukken.

Nu lig ik op een zaal, mijn hart, die logge spier,
verlaat me, laf als een gedicht laat het me staan
en voor het eind van deze avond zakt de dood mijn longen in.

De zon was mij niet opgevallen als hij niet
steeds onderging, Geen lucht, geen flonkering, geen hoop.
Waarom, mijn lichaam, heb ik nooit in je geloofd?

Misschien is de spreker ergens van het padje geraakt toen hij andere dichtregels van Wigman las en die volkomen misinterpreteerde. De opkomst van de Rotterdamse LPF verwoordde Wigman met het gedicht ‘Iets over Holland’, (ook uit ‘Slordig met geluk’):

De massa krijgt een stem. Goddank. Goddank
blijft alles blank. Geen naffer kan ons wat.

Ik meen te begrijpen dat de spreker dat als één van zijn programmapunten ziet. Maar dan begrijpt hij Wigman niet goed, die wel vaker onbegrepen is over dit gedicht. In 2002 droeg hij het voor tijdens het Nijmeegse Wintertuinfestival, dat met het programma `Poëzie aan de macht, macht aan de poëzie’ wilde uitvogelen of dichters en politici iets van elkaar konden leren.

Wigman werd verkeerd begrepen door een lokale politicus, die de dichter op grond van de geciteerde regels racisme verweet. D66’er Boris van der Ham zag Wigmans gedicht als een ‘gemakzuchtige houding ten aanzien van alles wat zich het afgelopen jaar heeft afgespeeld’.

Wigman legde destijds uit dat hij juist zijn afschuw over de Rotterdamse ontwikkelingen uitsprak. Het gedicht ging immers zo verder:

De wereld wankelt. Komt wel vaker voor.
De horde kankert. Holland schreeuwt zich schor

Wie had het over een beloofde stad
Er jankt een stormlied door het Oude Noorden

Ik zweer bij Amsterdam. Nog een geluk
Dat ik niet eeuwen later ben geboren.

De familie van Menno Wigman heeft haar beklag al gedaan over het misbruik van Wigmans poëzie. Hoe de spreker lijdt aan chronische verwardheid blijkt uit eerder misbruik, toen de spreker in de Tweede Kamer bij de Algemene beschouwingen in 2018 het slotgedicht ‘Oneindig wakker’ uit de bundel ‘Slordig met geluk’ bepotelde en verkrachtte, louter uit zelfbevlekkingsbejag.

Die kwestie is destijds prima beschreven in deze brief aan de spreker (artikel van Evelyne Shamier, sinds 2018 PhD-kandidaat en assistent Nederlandse letterkunde bij UCLouvain).
De spreker verzuimde zijn bron te noemen, maar draaide er zijn hand niet voor om er regels uit weg te laten en de laatste regel ongegeneerd te veranderen in ‘voor ik me met het rituele schijndebat verzoend heb‘. Een ritueel waar hij nu niet meer van weg kan lopen. Gekozen worden is leuk, maar heeft zo zijn consequenties.

De spreker mag blij zijn in een land te leven waar geen wet zulk misbruik verbiedt. Hij zal dus op andere wijze afgerekend moeten worden voor zijn onbeschofte respectloosheid jegens Menno Wigman en verdraaiing van dichterlijke intenties. En voor dat ook dit verkeerd wordt begrepen: Dat kan bij de volgende verkiezingen.

Wellicht kan de spreker het opbrengen zijn excuses te maken, omdat de dichter zich niet meer kan verdedigen?

(U ziet in het filmpje ‘It’s never too late to say sorry’, een kunstwerk van Michael Elmgreen en Ingar Dragset, in 2011 geïnstalleerd. Kunstenaar Wim Konings voerde de boodschap aanvankelijk dagelijks uit, in 2014 werd dat teruggebracht naar alleen de woensdagen).