COLUMN - 
Marc van Oostendorp gaat in op voor taalkundigen onverwachte vragen die ‘het publiek’ gesteld heeft aan de Nationale Wetenschapsagenda.
Is het opvallend dat veel van de vragen aan de Nationale Wetenschapsagenda gaan over de toekomst? Misschien niet. Als ik iets van een andere discipline wil weten zal dat ook vaak gaan over die tijd waar niemand iets vanaf weet. Heeft het nog zin om mij als oude man uit te sloven met rijles of komt de zelfbesturende auto er harder aan dan ik kan leren schakelen? Zullen we ooit de muizen uit huis kunnen weren zonder ze dood te maken? Kunnen we ooit door stijlanalyse vaststellen of Caesar platvoeten had?
En toch zijn het precies dat soort vragen waarbij je als taalkundige met de mond vol tanden staat. Vragen als:
Gaat het Nederlands uiteindelijk verdwijnen en zo ja, wanneer?
Taal is veranderlijk. De Nederlandse taal is altijd een mengelmoes geweest van Nederlandse, Duitse, Engelse, Franse en Spaanse woorden. Met name het Engels nestelt zich sneller dan ooit in onze taal. Bij hoeveel procent buitenlandse woorden kan je de Nederlandse taal niet meer een zelfstandige taal noemen? Gaat het Nederlands uiteindelijk verdwijnen en zo ja, wanneer?
Het zijn volstrekt redelijke vragen. We leven in een unieke tijd waarin inderdaad – vermoedelijk – het Engels ‘sneller dan ooit’ woorden en constructies aan onze taal uitleent. Wanneer wordt daarbij het verzadigingspunt bereikt, zodanig dat we eigenlijk geen Nederlands spreken met veel Engelse woorden erin, maar Engels met eventueel af en toe een Nederlands woord? En als we die maat dan eenmaal hebben vastgesteld, op welke termijn valt te voorzien dat we aan die criteria hebben voldaan.
Gele verf
Eerst dat van die maat. Het probleem is hier dat we gewend zijn te praten over talen alsof het keurig afgebakende eenheden zijn, terwijl ze eigenlijk vloeiend in elkaar overlopen. Woorden als Nederlands en Engels zijn idealisering van de werkelijkheid – heel bruikbaar in het dagelijks taalgebruik, maar op de keper beschouwd nauwelijks geschikt voor de wetenschap. Je kunt daarom wel een percentage geven (‘zodra 51% van de gebruikte woorden geleend is uit het Engels’), maar dat heeft iets willekeurigs. Het is een beetje alsof je vraagt wat de wetenschappelijke definitie is van geel: stel dat je steeds wat meer rood door de gele verf mengt, bij welk percentage spreken we dan van oranje?
Gezellig
Gegeven dit feit wordt het dus ook moeilijk om te zeggen wanneer ‘het Nederlands’ precies verdwijnt. Is in Amerika rond Louisiana het Frans verdwenen en zo ja wanneer precies? Mensen gebruiken daar nog steeds Franse woorden in hun Amerikaans, hebben soms nog een Frans accent, leren nog vaker het Frans van Frankrijk. Zo zou je dus kunnen zeggen: zolang iemand het woord gezellig gebruikt, spreekt hij Nederlands, ook al zijn alle andere woorden volkomen verengelst. En vermoedelijk zullen mensen in onze streken nog heel lang gezellig blijven zeggen.
Het is natuurlijk een beetje vervelend om toe te geven, maar het valt dus eigenlijk niet te zeggen of het Nederlands gaat verdwijnen en al helemaal niet wanneer. Ik denk eigenlijk wel dat deelvragen meer aandacht verdienen, en vooral dat het waanzinnig interessante proces dat we nu meemaken – die enorme druk van het Engels die er in sommige deelgebieden van het leven op het Nederlands wordt uitgeoefend – meer aandacht verdient.
Reacties (11)
Wat een hoop vragen. Ik voeg er een paar aan toe:
– hoeveel invloed hebben de manier van praten en het woordgebruik van nagesynchroniseerde kinderseries op het taalgebruik van kinderen, kortom: hoeveel invloed hebben regisseurs en vertalers van kinderseries op nederlandse kinderen, zowel op hun gedrag en praten
– wanneer is manier van praten “af”, of gebeurt dat nooit, m.a.w. Is er een leeftijd waarop mensen definitief hun manier van spreken en hun woordkeus hebben gevormd, of blijft dat ontwikkelen?
– hoe komt het dat allochtone manieren van spreken wel worden overgenomen (het neuzelige afgeknepen marokkaans bijv.) maar dat allochtonen desondanks gediscrimineerd worden?
– nemen vrouwen eerder dan mannen nieuwe woorden en manieren-van-spreken aan (engelse woorden, r uitspreken als j) en wat is hun invloed op mannen, en waarom zijn vrouwen dan toch ondergeschikt, qua carrière?
We leven in een unieke tijd waarin inderdaad – vermoedelijk – het Engels ‘sneller dan ooit’ woorden en constructies aan onze taal uitleent.
Kan je dat nog onderbouwen.
@1: “hoe komt het dat allochtone manieren van spreken wel worden overgenomen (het neuzelige afgeknepen marokkaans bijv.) maar dat allochtonen desondanks gediscrimineerd worden?”
Typisch voor jeugdtaal : je neemt de taalgewoonten over van de bevolkingsgroep die in de etnische hierarchie het laagste staat. In Nederland zijn dus dat de Marokkanen. Zie je in meer landen.
Gewoon even praktisch denken. Afschaffen en overgaan op Engels. Scheelt gigantisch veel gedoe. Taalbarrieres zijn zo onnodig.
Nederlands is binnenkort iets dat alleen door hele arme en (een bepaalde klasse) hele rijke mensen wordt gebruikt..
@3: waarom is dat typisch voor jeugdtaal? Wist ik niet.
@3
Kijk naar de kneusjes van geenstijl: ‘eau’ .. overal een ’t’ achter plakken. Etc.
(en die site zit dus vol met ‘echte Nederlanders’ LOL)
@6, ik denk niet dat het helemaal alleen voor jeugdtaal geldt, maar mensen kiezen hun accent en woordgebruik zowel bewust als onbewust als onderdeel van hun identiteit en waar ze bij willen horen. Veel jeugd wil (nog) niet bij de gevestigde orde horen – precies dezelfde reden dat rebelse jongeren in de pruikentijd hun haar knipten, terwijl de Beatles en Kurt Cobain het juist lang lieten groeien.
‘Straattaal’ is een prima manier om heel simpel te communiceren dat je je verzet tegen ouders en leraren. (En het werkt. Veel mensen storen zich eraan.)
Overigens zijn het Fries en het Limburgs ook nog steeds niet echt uitgestorven, dus ik denk dat Nederlands het nog wel even redt.
@6: Ik weet het niet precies: misschien een manier om je nog niet te voegen in de volwassen geordende samenleving.
Zie dit artikel uit Engeland:
ww.dailymail.co.uk/femail/article-2453613/Why-middle-class-children-speaking-Jamaican-patois-A-father-11-year-old-girl-laments-baffling-trend.html
Wie leeft die zorgt. (niet allemaal)
Wie dan leeft die dan zorgt,
Er voor zorgt dat … (niet alleen dit*)
En/of is bezorgt dat … (niet alleen dit*)
* zie de kop van dit artikel
@0: “Het is natuurlijk een beetje vervelend om toe te geven, maar het valt dus eigenlijk niet te zeggen of het Nederlands gaat verdwijnen en al helemaal niet wanneer.”
Ik denk dat daar wel iets over te zeggen valt en dat je kunt laten zien hoe het afhangt van je definitie.
Bijvoorbeeld: je kunt eigenschappen van het Nederlands “tellen” en kijken in welk tempo eigenschappen erbij komen en verdwijnen. Er zijn historische bronnen, dus het kan over langere termijn. Dan kun je synthetisch die eigenschappen veranderen (bv. door de constructie door een Engelse te veranderen, zoals in ik wist dat hij je zag -> ik wist dat hij zag je) en kijken wanneer de gemiddelde taalgebruiker van nu afhaakt. Dan heb je een idee van wanneer het Nederlands ophoudt te bestaan.
Het uiteindelijke getal is wetenschappelijk niet interessant, maar het publiek vindt het kennelijk wel leuk en het onderzoek leidt ongetwijfeld tot vragen en resultaten die wel interessant zijn.