Van Repin tot RTL

In historisch perspectief verschijnen de nieuwste dieptepunten van de commerciële televisie ineens in een heel ander licht.

De Wolgaslepers is een bekend schilderij van de beroemde Russische schilder Ilja Repin (1844-1930). Daarop is een groep armoedige mensen te zien die schepen met enkel hun eigen lichaamskracht over de Wolga slepen. Repin heeft er van 1870 –1873 aan gewerkt. Hij was eerst een iets andere opzet van plan, maar week daar later weer van af. Bijzonder veel aandacht heeft hij verder aan de hoofden van de slepers besteed. Elk hoofd is een verhaal op zich. Repin heeft veel moeite gedaan om de goede modellen te vinden en in werkelijkheid zijn het niet allemaal slepers, er zit ook een dominee en een kunstschilder tussen. Het bijzondere is dat elk van de slepers zijn eigen unieke persoonlijkheid heeft.

Het schilderij werd dan ook geroemd om zijn respectvolle manier waarmee naar de slepers wordt gekeken. Repin geeft hun ondanks hun armoede en lage sociale status waardigheid. In eerdere jaren gebeurde iets dergelijks nog niet zo vaak in de kunst, toen lag de focus meer op welgestelden en werd naar de lage sociale klasse van bijvoorbeeld de Wolgaslepers  niet omgekeken. In de tijd van Repin en later daarentegen wel, in een nieuwe kunststroming die realisme wordt genoemd en waar Repin een vertegenwoordiger van is. Een bekende Nederlandse realist is overigens Herman Heijermans met Op Hoop Van Zegen (1900), die van “De vis wordt duur betaald”.

Maar ook dat is lang geleden. Intussen is veel veranderd. In plaats van realisme is er nu reality-tv. Nu kijkt bijvoorbeeld het Duitse RTL in het programma “Mitten im Leben” naar de huidige lage sociale klasse: vader, moeder en dochter in de keuken. Vader werkloos, leest de krant. De dochter zeurt: “Mama, ik heb honger”. Maar het eten is nog niet klaar. De eend (!) moet nog in de oven. Intussen moet de dochter dan maar wat snoep eten, het is even niet anders. In de keuken is het verder een puinhoop. Gisteren was er feest (!) en vandaag is de moeder nog niet aan het opruimen toe gekomen, niemand helpt haar ook ooit een keer.

Verder is er ook een jongvolwassen zoon en de ervaren kijker weet meteen: die zijn altijd het ergst. Hij zou eigenlijk moeten solliciteren, maar om de een of andere reden komt het daar niet van. Hij zit de hele dag op zijn kamer, een ware vuilnisbelt, waar hij al zijn tijd besteedt aan zijn drie hobby’s: computerspelletjes, computerspelletjes en, uiteraard, computerspelletjes. Alleen tegen etenstijd kan hij zich even van zijn computer losrukken. Hij loopt naar de keuken: “Is het eten al klaar?” Maar helaas, ook hij moet eerst nog maar even met wat snoep genoegen nemen. In de tussentijd heeft de moeder eindelijk een keer tijd voor haarzelf. Die besteedt zij in de badkamer door, jawel, haar gezicht te scheren, want zij heeft last van overmatige baardgroei.

Dat kan geen toeval zijn! In tegendeel, het maakt duidelijk hoe RTL naar deze mensen kijkt: als een soort primitieve holbewoners die zelfs de meest basale dingen niet op een rij krijgen. Een ander voorbeeld: De man stinkt als de pest. De vrouw gooit hem zeep en shampoo voor de voeten opdat hij zich eindelijk een keer gaat wassen. De man weet er geen raad mee en schuift alles met zijn voet opzij. Misschien heeft het Duitse RTL, standplaats Keulen, zich laten inspireren door de vondsten in het nabij gelegen Neandertal, wij weten het niet.

***

Het liefst zou ik het hierbij willen laten. U als lezer zou dan een stuk op het scherm hebben waarin ik twee heel verschillende, maar vreemd genoeg toch ook een beetje op elkaar lijkende dingen alleen maar beschrijf, zonder er een conclusie uit te trekken, een stuk met een open einde, een stuk waar iedereen zijn eigen conclusie uit kan trekken. Dat vind ik persoonlijk heel mooi, maar tegelijkertijd ben ik ook bang dat de voornaamste reactie dan die is van “pffh…” en daarom ga ik nu toch maar even verder.

Ik kan me naast “pffh…” ook andere uiteenlopende reacties voorstellen. Bijvoorbeeld:

– Repin, realisme, socialistisch realisme, het zijn allemaal linkse hobby’s van de linkse kerk en het is bovendien een beetje naïef.

– Hou toch op met dat arrogante gelul. Als de mensen dat soort RTL-programma’s graag willen zien, is er toch niets mis mee?

– Ja, maar de Wolgaslepers op het schilderij zien er ook al uit als holbewoners.

– Repin en RTL – dat zijn twee totaal verschillende dingen, die kan je toch helemaal niet met elkaar vergelijken.

– Het niveau bij Sargasso moet kennelijk omlaag.

– Het slaat allemaal nergens op.

– Aan Repin zijn ze nog steeds niet toe bij RTL.

– Wij leven in het tijdperk van het post-pre-realisme.

– Bij RTL worden de mensen voor gek versleten.

En dan nu in hoofdlijnen wat ik er zelf van vind, voor wat het waard is:

Het schilderij van Repin is voor mij kunst en ook al ben ik helemaal geen grote kunstkenner wat schilderijen betreft, ik vind het mooi, misschien inderdaad omdat elk van de figuren zijn eigen persoonlijkheid heeft. Iemand anders denkt daar misschien anders over en had misschien liever een ander voorbeeld gekozen – mij best. Tegenwoordig heeft kunst het in ieder geval moeilijk, wordt vaak afgezeken en verdwijnt eigenlijk een beetje uit de samenleving. Daar komt dan weer iets anders voor in de plaats, namelijk platvloerse commercie, het RTL-programma is daar een hopelijk goed gekozen voorbeeld voor. Verder hoop ik dat ook de hele vergelijking Repin-RTL een goed gekozen voorbeeld is voor een meer algemeen verschijnsel: Alles wat mooi is verstikt uiteindelijk onder een dikke laag commerciële rommel.