Hulspas weet het | Een onwetenschappelijke mars

Het was een historische dag, afgelopen zaterdag, zo lees ik overal. Voor het eerst in de geschiedenis gingen wetenschappers (en vele sympathisanten) de straat op om te laten weten... ja wat, eigenlijk? Het motto van de Nederlandse mars (in Amsterdam en Maastricht) luidde 'Geen wetenschap, geen bewijs, geen waarheid, geen democratie'. Geen idee wie dit heeft verzonnen. Een wetenschapper was het in elk geval niet. Iedereen weet dat democratie niet draait om waarheid. Feiten leveren nu eenmaal geen morele oordelen. En iedereen weet (ever since Plato, en Pontius Pilatus) dat 'de waarheid' überhaupt niet bereikbaar is – of bestaat. En iedereen weet dat de wetenschap geen waarheid produceert, doch slechts hypothesen. En dat zij, als het gaat om complexe maatschappelijke verschijnselen, meestal niets interessants te melden heeft.

Door: Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022
Foto: Internet Archive Book Images (cc)

Opkomen voor de wetenschap

COLUMN - Er zijn vele redenen waarom ik aanstaande zaterdag mee wil lopen in de mars voor de wetenschap in Amsterdam. Maar de belangrijkste is omdat ik graag, tegen de trend in, meer onafhankelijk gefinancierd onderzoek wil.

De “March for Science” is vooral in het leven geroepen omdat bij het aantreden van President Trump nog duidelijker werd dat wetenschappelijk onderzoek steeds meer de rol krijgt van “een mening”. En daardoor worden besluiten genomen met grote gevolgen die vaak geheel tegen de realiteit ingaan.
Ja, de realiteit. Als er iets is waar de wetenschap aan bijdraagt is uitleggen hoe dingen werkelijk in elkaar zitten en werken. Een belangrijke basis voor een debat.
Maar als die wetenschap terzijde geschoven wordt omdat het diverse belangen in de weg zit, dan hebben we een probleem. Dan gaan we terug naar de besluitvorming uit de tijd van voor de verlichting.

Het is moeilijk om de nieuwe trend in het maatschappelijke en politieke debat zomaar te keren. Hoe vaak ik ook schrijf dat wetenschap niet “maar een mening” is of een winkel waar naar willekeur uit geshopt kan worden.
Juist daarom mijn roep om meer onafhankelijk gefinancierd wetenschappelijk onderzoek. Dat niet meer de economische of politieke belangen bepalen waar wel en niet naar gekeken wordt. Maar dat de wetenschap zelf, steeds op basis van de laatste inzichten, de stappen voorwaarts bepaalt.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Toen de wetenschap de baas leek

COLUMN - Waar moeten we komend jaar bang voor zijn? Een korte rondvraag levert al snel een helder beeld op. De kleine satan heet Geert Wilders; de grote satan Donald Trump. Trump betekent oorlog, daar zijn velen heilig van overtuigd. Onder wetenschappers lijkt iets heel anders aan de hand. De populaire Britse website Buzzfeed vroeg aan tien populaire wetenschappers waar zij nou bang voor waren. De score is als volgt: twee zijn bang voor Brexit; twee voor Trump; vier voor klimaatverandering; een voor bezuinigingen in de zorg; een voor pessimisme.

Afgezien van lokale sores, blijkt er onder wetenschappers eigenlijk maar één angst te leven. Die voor klimaatverandering. De twee stemmen ‘voor’ Trump mogen we namelijk met een gerust hart optellen bij de vier die zich zorgen maken over het broeikaseffect. De president-to-be heeft vele opmerkelijke uitspraken over wetenschappelijke onderwerpen op zijn naam staan (mijn favoriet: hairspray met CFKs zijn onschadelijk voor de ozonlaag als je ze binnenshuis gebruikt), maar over één onderwerp is hij consequent en expliciet: al dat waarschuwen voor het broeikaseffect is onzin. Wetenschappers beschouwen zoiets als ongehoord; de politiek heeft de morele plicht naar de wetenschap te luisteren. Maar die stilzwijgende overeenkomst is verleden tijd. Trump is onderdeel van een generatie politici die over klimaatverandering de schouders ophaalt. En dat kan hij mede doen dankzij de wetenschap.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Waarom veroorzaakte de aanval op Pearl Harbor een wereldoorlog en ’11 September’ niet?

ANALYSE - Ja waarom, veroorzaakte de Japanse aanval op Pearl Harbor op 7 december 1941 – vandaag exact 75 jaar geleden – een wereldoorlog, en de aanval op het WTC in New York op 11 september 2001, niet?

Klaarblijkelijk was het niet een kwestie van het aantal slachtoffers, respectievelijk circa 2500 (Pearl Harbor) en bijna 3000 (WTC).

Netwerken van domino’s

Deze studie laat zien dat de onderliggende structuur van het Systeem – de ‘connectivity’ van kwesties tussen staten, en de ‘hoeveelheid’ spanningen die zich in het Systeem hebben opgebouwd op het moment van de aanval – bepaalt wat de ‘reactie’ van het Systeem zal zijn, inclusief de omvang van de oorlog die volgt.

Op 6 december 1941 (voor de aanval) was het Systeem nog net niet in een kritische conditie op globaal niveau, hetgeen de analyse van de oorlogsdynamiek (zie studie) duidelijk laat zien. De aanval op Pearl Harbor was een nieuwe dominosteen die werd toegevoegd, die vervolgens een globale ‘kettingreactie’ veroorzaakte in het Systeem. Het was de spreekwoordelijke druppel die de emmer deed overlopen.

Kwesties tussen staten kunnen worden opgevat als dominostenen, die in meer of mindere mate ‘gelinkt’ zijn en elkaar kunnen activeren. De aanval op Pearl Harbor vergrote de connectiviteit van het netwerk van domino’s. De aanval op Pearl Harbor ‘linkte’ kwesties in Azië, met kwesties in Europa en de oorlog die daar in 1939 al was uitgebroken. Als domino’s – issues – ‘gelinkt’ raken worden spanningen in het Systeem verder opgevoerd. De aanval op Pearl Harbor veroorzaakte de eerste ‘echte’ wereldoorlog.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: copyright ok. Gecheckt 25-09-2022

‘2020: WARning’ – Samenhang tussen fractale structuren

Samenhang tussen fractale structuren, en ‘failed states’ en ‘failed armies’

In de voorgaande drie artikelen ben ik vooral nader ingegaan op de patronen die in de oorlogsdynamiek van het Internationale Systeem kunnen worden geïdentificeerd gedurende de periode 1495-1945: Er was sprake van vier versnellende cycli, waarvan de frequentie en amplitudes met dezelfde factor versnelden, en die – kort voor de ineenstorting van het anarchistische Systeem (Europa) in 1939 – naar ‘oneindig’ groeiden. Gedurende dezelfde periode nam ook de robuustheid, fragiliteit en stabiliteit van opeenvolgende cycli toe richting oneindig.
Deze patronen hangen nauw samen en zijn consistent. Deze patronen houden verband met de toename van de groei van spanningen in het Systeem, die – dat is mijn veronderstelling – een functie zijn van de (groeiende) bevolkingsomvang en connectiviteit van het Systeem. Voor een volledige uitleg verwijs ik naar de studie die kan worden gedownload op global4cast.org.

‘Fractals’

In het vorige artikel heb ik ook uitgelegd dat de ‘fysieke’ stabiliteit – de omvang en vorm van staten in het Systeem – zich stabiliseerde en een maximale ‘waarde’ bereikte kort voor het uitbreken van de vierde systeemoorlog (de Tweede Wereldoorlog, 1939-1945). Gedurende de periode 1495-1939 ontwikkelde het Systeem zich van zo’n 300 veelvormige kleine en ‘loosely connected’ ‘staatjes’ met 83 miljoen inwoners (1495), tot een ‘highly connected’ anarchistisch systeem van circa 25 staten met een identieke basisstructuur en met circa 544 miljoen inwoners (1939).

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Rekenvoorbeeldje bepaalt studieresultaat

COLUMN - De toegankelijkheid van universiteiten moet vergroot, en tegelijkertijd moet de toestroom van studenten omlaag, schreef Meindert Flikkema twee dagen geleden in het NRC. Oftewel, de keuze voor een opleiding wordt nu vaak niet doordacht genoeg gemaakt; er zijn studenten die afhaken tijdens hun studie, en er zijn mensen die onterecht niet gaan studeren.

Dat beslissingen rond studiekeuzes inderdaad vaak door toevallige omstandigheden worden bepaald, is nu vastgesteld door twee onderzoekers uit Amerika. Daar worden de opties voor een studielening vaak aangeboden met een willekeurig rekenvoorbeeld. Als dat voorbeeldbedrag hoog was, werden er 30% meer leningen aangevraagd. Bovendien bleken die leningen de studieresultaten te beïnvloeden.

De onderzoekers werkten samen met een grote onderwijsinstelling, waarin ongeveer 10.000 ‘proefpersonen’, dus studenten of aankomend studenten, het afgelopen jaar een brief zouden ontvangen met daarin een rekenvoorbeeld. De maximale hoogte van de lening (31.000 – 57.000 dollar – studeren is duur in de VS) was voor beide groepen gelijk; het enige wat de onderzoekers aanpasten was de hoogte van het rekenvoorbeeld, 0 of 3500 dollar.

Studenten die het hoge rekenvoorbeeld hadden ontvangen, vroegen 30 % vaker een lening aan dan de anderen. Dat is geen kattenpis: het totaalbedrag dat extra geleend werd en toegeschreven kon worden aan de voorbeeldbedragen was 3.6 miljoen dollar. Maar het belangrijkste effect van de aanpassing van de brieven was dat met elke 1000 dollar extra die een student leende, hij of zij gemiddeld bijna een studiepunt extra haalde. Het bedrag dat studenten aanvroegen lag vaak in de buurt van het voorbeeldbedrag, dus gemiddeld ging het om 4 studiepunten per persoon die op basis van de brief besloot om geld te lenen.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: copyright ok. Gecheckt 25-09-2022

‘2020: WARning’ – Patronen: Ze zijn er wel degelijk!

ANALYSE - In dit artikel licht ik een volgende ‘onderdeel’ toe van de theorie die ik in de studie ‘2020: WARning’ uitgebreid bespreek.

Dit figuur laat de ontwikkeling zien van een aantal eigenschappen van het Systeem gedurende de periode 1495-1945.

Dit figuur laat de ontwikkeling zien van een aantal eigenschappen van het Systeem gedurende de periode 1495-1945.

In het vorige artikel heb ik kort de patroonvorming in systeemoorlogen besproken. Gedurende de periode 1495-1945 heeft het Systeem vier versnellende cycli geproduceerd, elke cyclus bestaande uit een relatief lange stabiele periode, gevolgd door een relatief ‘korte’ systeemoorlog. Door middel van systeemoorlogen werd de ordening – organisatie – van het Systeem periodiek ‘ge-upgrade’. Opmerkelijk is de versnelling van de cycli (in tijd) identiek was aan de ‘versnelling’ – groei – van de ernst van de vier systeemoorlogen (‘ernst’ gedefinieerd als het aantal militaire slachtoffers door oorlogshandelingen). Deze analyse is gebaseerd op de database van J. S. Levy (War in the Modern Great Power System, 1495-1945, zie ook global4cast.org).
In dit artikel bespreek ik een aantal andere patronen die ook kunnen worden herkend in de oorlogsdynamiek van het Systeem gedurende de periode 1495-1945

Patroonvorming in niet-systeemoorlogen

Tijdens de relatief stabiele periodes van cycli produceerde het Systeem zogenoemde niet-systeemoorlogen.
Als cycli als eenheid van analyse worden gebruikt, dan blijkt sprake van patroonvorming in de dynamiek van niet-systeemoorlogen. Die patronen houden verband met de ontwikkeling van bepaalde eigenschappen van het Systeem.

Foto: copyright ok. Gecheckt 25-09-2022

‘2020: WARning’ – Patronen tijdens cycli

ANALYSE - In het vorige artikel heb ik uitgelegd dat gedurende de periode 1495-1945 vier versnellende cycli kunnen worden herkend in de oorlogsdynamiek van het International Systeem. Elke cyclus bestaat uit een relatief stabiele periode (internationale orde), waarin ‘slechts’ kleine oorlogen plaatsvinden, gevolgd door een systeemoorlog waarin een nieuwe internationale orde wordt geïmplementeerd.

Ge-upgrade internationale ordes zijn een betere afspiegeling van de veranderde machtsverhoudingen en invloedsferen in het Systeem. Een anarchistisch systeem – dat laat de periode 1495-1945 zien – is niet in staat op een andere wijze dan door middel van een systeemoorlog haar organisatie aan te passen aan veranderde omstandigheden.

Turbine

In het vorige artikel heb ik ook opgemerkt, dat er wat betreft de vier cycli in twee opzichten sprake was van een versnelling: de levensduur van opeenvolgende cycli werd met een bepaalde versnellingsfactor korter, terwijl de ernst van de vier systeemoorlogen (in aantallen militaire slachtoffers) met dezelfde factor toenam. Met andere woorden: frequentie en amplitude van cycli waren gesynchroniseerd.

Deze dynamiek – die kan worden uitgebeeld als een ‘turbine’ – was niet zonder functie: het Systeem stuwde zichzelf door middel van de vier versnellende cycli naar een nieuw niveau van organisatie. Oorlog was (en is nog steeds) instrumenteel in een proces van sociale integratie en expansie. Door middel van de vierde systeemoorlog (de Tweede Wereldoorlog, 1939-1945) kwam (na een vertraging tot 1989) zowel de integratie van een niet-anarchistisch Europa tot stand, als de feitelijke globalisering van het Internationale Systeem (die werd ‘verankerd’ in de Verenigd Naties).

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 21-02-2022

Is de wetenschap echt zo cynisch geworden?

(Door Klaas Pieter Hart, TU Delft en Marc van Oostendorp, Meertens Instituut)

OPINIE - De cirkel van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) is rond. Anderhalf jaar geleden begon het als een weinig concreet plan om een financiële prioriteiten te stellen in het onderzoeksbeleid en tegelijkertijd als een poging om het publiek beter bij datzelfde onderzoek te betrekken. Nu eindigt het in een reeks van weinig precieze ’routes’ voor het onderzoek en nog minder betrokkenheid van het publiek bij datzelfde onderzoek.

In april 2015 stond de website van de NWA open voor het publiek voor het stellen van vragen. Die website was het resultaat van een ontwikkeling die in 2014 was ingezet in het document Wetenschapsvisie 2025. Hierin werd de NWA voorgesteld als bindmiddel voor het wetenschappelijk onderzoek in Nederland. Het document was weinig specifiek over de aard of vorm van zo’n agenda.

Clustervragen

Er werd uiteindelijk voor gekozen de Nederlandse bevolking begin 2015 op te roepen vragen aan ‘de wetenschap’ te formuleren; deze zouden de thema’s gaan bepalen voor het onderzoek van de toekomst. De voorzitters Beatrice de Graaf en Alexander Rinnooy Kan deden die oproep in alle mogelijke media, onder verwijzing naar de website. Er werd rond die tijd ook enige scepsis geuit over dit project. Dit betrof vooral de verwachte kwaliteit van de vragen: veel onderzoekers waren bang dat ‘de buitenwacht’ geen vragen op niveau zou kunnen formuleren.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Vorige Volgende