Naar binnen kijken bij een buitenstaander | Zomergasten met Simon Kuper

‘Ik ben een hele kleine mier in een mierenhoop die eeuwig duurt. Maar ik doe wat ik doe en ik geniet ervan’, zei Simon Kuper tijdens de tweede aflevering van Zomergasten. Wat hij doet? Schrijven. Historische (sport)boeken en columns voor The Financial Times om precies te zijn. Waarin hij, in de geest van George Orwell, zo helder mogelijk de waarheid probeert te vertellen in de ijdele hoop de boven ons gestelden op betere gedachten te brengen. Tot voor kort (en tot mijn schande) had ik nog nooit van de mier genaamd Simon Kuper gehoord. Heel toevallig bespraken ze onlangs in de podcast The Shitshow het boek Bringing Up Bébé: One American Mother Discovers the Wisdom of French Parenting van Pamela Druckerman die, zo vertelde Shitshow-host Stéphanie Hoogenberk, de vrouw van Simon Kuper was. Daardoor wist ik dat Simon Kuper, hoewel in een Engelstalig gezin geboren, accentloos Nederlands sprak. Meer wist ik niet. De ultieme buitenstaander Simon Kuper portretteert zichzelf tijdens deze fraaie avond als ultieme buitenstaander. Beide ouders kwamen uit liberaal Joodse gezinnen in Zuid-Afrika die tegen de apartheid waren, maar wel genoten van de priviliges die zij als blanken konden genieten. Om hun milieu te ontvluchten, gingen ze antropologie studeren in Engeland en leefden een paar jaar in een hutje in Botswana. Toen Simon zes was, verhuisde het gezin naar Leiden. Een kleine negen jaar later gingen zijn ouders weer naar Engeland, maar mocht Simon in Nederland blijven, bij een Nederlands gezin, waardoor hij een uniek inkijkje kreeg in onze samenleving. Inmiddels woont hij al meer dan twintig jaar in Parijs, een stad waar hij niet per se van houdt, maar waar hij destijds voor een ton een huis kon kopen. In zijn fragmenten toonde Kuper ons dingen die hem, naar eigen zeggen, verheven hebben. Zoals Johan Cruijff die uitlegt hoe je moet koppen. Nelson Mandela die de weduwe van de architect van de apartheid bezoekt (en hoffelijk blijft, een politiek meesterwerk, zoals Kuper het noemt). En een jonge Boris Johnson die nog nooit iets over de Nederlandse politiek heeft gelezen en er toch een uitgesproken mening over heeft. Dixit Simon Kuper, die net als Johnson in Oxford heeft gestudeerd en net als Johnson geleerd heeft om heel zelfverzekerd te spreken over dingen waar je niks vanaf weet. Misvormd voor het leven Toen Kuper begin twintig was, viel de Berlijnse muur en werd Nelson Mandela vrijgelaten. Het positivisme dit veroorzaakte, misvormde hem voor het leven, zoals hij het zelf zegt. George Orwell en Hannah Arendt bracht hem met beide benen op grond. En Dr. Strangelove zorgt ervoor dat hij de komst van de apocalyps draaglijk weet te maken, of die nu wordt veroorzaakt door AI, een kernoorlog, een ziekte of het klimaat. De uitstekende Griet op de Beeck vraagt of de ironische aanpak van regisseur Stanley Kubrick niet te veel afstand schept om werkelijk iets te veranderen. Waarop Kuper zegt dat hij niet gelooft dat je met kunst de wereld kan veranderen. Het is zinloos, een boek schrijven of een film maken. Maar het is wel het hoogste wat wij, als mens, kunnen bereiken. Als voorbeeld laat hij Paul McCartney zien die al improviserend Get Back componeert. Terwijl hij een beetje op zijn gitaar zit te pielen en melodisch murmelt (de goede verstaander hoort de geboorte van het couplet) zien we George Harrison in eerste instantie gapen om vervolgens toch maar mee te doen. Een interview met Hannah Arendt is aanleiding om wat dieper in te gaan op Kupers kijk op Israël. Als geboren buitenstaander is hij altijd wantrouwig geweest tegenover het project Israël. En als Jood ziet hij het nu als zijn plicht om in zo scherp mogelijke bewoordingen de misdaden van Israël te veroordelen. In het fragment, in de jaren zestig opgenomen naar aanleiding van haar boek over het proces van Eichmann, vertelt Hannah Arendt dat het Joodse volk, door zich te verenigen als natie, een essentiële intermenselijke warmte zal verliezen. Iets wat voor de ‘wereldloze’ Joden in diaspora vanzelfsprekend was. Lichtpuntjes in een duistere toekomstperspectief Ondanks de naderende apocalyps, heeft de duistere toekomst die Simon Kuper ziet toch nog wel wat lichtpuntjes. Parijs en New York zijn veiliger dan ooit: 'Mensen kunnen samenleven.' Als journalist leert hij ze in al hun dimensies kennen en ziet hij dat ze complexer zijn dan de rollen die ze spelen in de omgeving waarin ze zich bewegen. Zoals de boeken van Hannah Arendt meerdere lagen hebben (verslaggeving, geschiedenis, filosofie en mémoires), hebben ook mensen meerdere lagen. Simon Kuper zelf vormt daarop geen uitzondering. ‘Ik merk dat ik soms emoties tekort kom en vrij kil ben’, zegt hij wanneer hij het veel te vroege en in dementie gesmoorde einde van zijn moeder bespreekt. Om een paar minuten later toch tot tranen toe geroerd te zijn als hij vertelt over de zwarte werkster van zijn Zuid-Afrikaanse grootouders. Een werkster voor wie het leven onnoemelijk bruut is geweest en die hij financieel heeft ondersteund, niet uit schuldgevoel maar meer omdat hij zich als geprivilegieerde verwante van zijn grootouders verantwoordelijk voelt voor haar en haar nageslacht. Als we tegen het einde van Zomergasten naar een Zuid-Afrikaans koor hebben gekeken, vraagt hij of Griet op den Beeck even als eerste iets wil zeggen. ‘Ik was ontroerd door jouw ontroering’, zei ze. Ik had hetzelfde. -o-o-o- Ook schrijven voor Sargasso? Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.

Door:
Foto: VPRO Zomergasten met Simon Kuper Foto © Bas Losekoot

Zomergasten 2025 met Simon Kuper

[Lees hier de recensie van Zomergasten met Simon Kuper]

Wat is de link tussen Özcan Akyol (de vorige Zomergast), Matthijs van Nieuwkerk en Simon Kuper, VPRO’s Zomergast van komende avond?

Dat er een dingetje was tussen Özcan Akyol en Matthijs van Nieuwkerk werd vorige week wel duidelijk toen presentator Griet op de Beeck daarover door begon te zagen. En vervolgens gingen veel reacties meer daar over, dan over de rest van het programma. Jammer.

Griet op de Beeck viel overigens niet bij iedereen in de smaak. Tja, een vrouw, een Belg en dan hoef je niet lang op denigrerende opmerkingen te wachten.

Er waren mensen die haar onverstaanbaar vonden vanwege haar Vlaamse tongval. Wie die muggen wil ziften komt vanavond aan zijn trekken. De Zomergast van vanavond heeft een licht, nauwelijks merkbaar accent. Logisch als je zijn levensloop leest:

Geboren in Oeganda, uit liberale Zuid-Afrikaans Joodse ouders met een Brits paspoort. In 1976 verhuisd naar Nederland. Op zijn zestiende verhuisde hij naar Londen, studeerde geschiedenis en Duits in Oxford. Was later Kennedy Scholar aan Harvard in de VS. Nu woont hij al weer dik twintig jaar in Parijs en is Frans staatsburger.

Journalist en schrijver Simon Kuper (spreek uit op zijn Engels: Sajmon Koepahr) ziet zich niet als Brit, niet als Fransoos, ook niet als Nederlander, maar als wereldburger. Als journalist schrijft hij onder andere voor het Britse kranten als Financial Times en The Observer, het Franse Le Monde en het Nederlandse NRC.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.