Plato (14): De grot

Dit is de veertiende aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.]  Plato vergelijkt de levende mens met een persoon die geketend in een grot naar een schaduwspel op de diepste rotswand kijkt. De schaduwen zijn afspiegelingen van vormen die eeuwig en onveranderlijk zijn. De schaduwen zijn imperfect, omdat ze worden vervormd door het flakkeren van het licht achter de personen, dat de schaduwen werpt. Het probleem is dat de meeste mensen denken dat de door hen waargenomen schaduwen een accurate weergave van de werkelijkheid zijn. Wij moeten volgens Plato onze zintuigen continu wantrouwen. De filosofie is er om mensen te helpen hun ketenen af te werpen en zich niet tot de verschijnselen te richten (de schaduwen op de rotswand), maar tot de abstracte ideeën zelf, en het licht daarachter dat de projecties veroorzaakt. Dit licht staat symbool voor het Goede, het Hogere. Alleen door zich daarop te richten komt een mens tot ware kennis die niet vluchtig is, zoals de verschijnselen, maar onveranderlijk en vast als abstracte ideeën, vormen.

Door:
Foto: bron: Livius

Plato (13): Reïncarnatie en dualisme

Dit is de dertiende aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.

Plato geldt als de filosoof die zich afwendde van het fysische en zichtbare en op zoek ging naar een hogere, achterliggende waarheid. Maar dit was geen nieuw idee in de Griekse filosofie. We zagen het al eerder bij Parmenides. Die meende dat beweging en verandering in wezen niet bestaan. De werkelijkheid achter de verschijnselen was volgens hem een bewegingloos en onveranderlijk iets.

Reïncarnatie

Plato combineert dit idee met het idee van zielsverhuizing, dat we eerder tegenkwamen bij Pythagoras. Volgens Plato zitten het geestelijke en rationele deel van de mens gekluisterd in een lichaam.

Het lichaam schenkt de mens zijn hartstochten. Maar lichamelijke verlangens kennen geen verzadiging. De mens die zijn lichamelijke verlangens volledig de vrijheid geeft en najaagt, is geneigd te vervallen in onmatigheid. Het lichaam is bovendien gebrekkig en gaat op den duur onherroepelijk ten onder. Het najagen van de platte behoeften kan daarom geen blijvend geluk opleveren.

De rationele geest kan volgens de in dit opzicht dualistisch denkende Plato niet gelijk zijn aan dit emotionele lichaam. Na dit leven, betoogt Plato, wendt de geest zich van het lichaam af en kiest hij zijn volgende leven.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Bron: Livius.org

Plato (12): De liefde van Alkibiades

Dit is de twaalfde aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.

De liefde bedrijven is, als we Plato mogen volgen, op zijn tijd prima. Belangrijker dan seks is het echter over filosofie te blijven lezen. Tenminste, als je de woorden van Sokrates in Symposion volgt.

Die krijgt van Plato echter niet het laatste woord. Juist als Sokrates uitgesproken is, valt namelijk Alkibiades in dronken staat binnen. Ooit had Sokrates deze generaal midden in een veldslag het leven gered.

Windvaan

Alkibiades speelde in de Atheense politiek een nogal dubieuze rol, en had de status van een mannelijke Mata Hari. Hij trok nu eens met de legers van Athene ten oorlog tegen Sparta, maar later koos hij de kant van Sparta en voerde hij oorlog tégen Athene. Weer later stond hij aan de Perzische zijde en diende hij opnieuw in Athene.

In de liefde gedroeg hij zich net zo. Mannen, vrouwen, hoeren, hooggeplaatste mensen, het maakte deze playboy allemaal niet uit. En in Athene was algemeen bekend dat Sokrates en Alkibiades geliefden waren.

Foto: bron: livius.org

Plato (11): De liefde van Sokrates

ACHTERGROND - Dit is de elfde aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.

Plato is bekend geworden door de uitdrukking ‘een platonische relatie’ – een liefdesrelatie zonder seks. Maar die uitdrukking is nogal misleidend. In het boek ‘Symposion’, dat handelt over de liefde, bepleit Plato helemaal niet dat de mens zich zou moeten afkeren van de fysieke liefde.

Griekse liefde

In de tijd van Plato waren partners nooit gelijk aan elkaar: ongelijkheid in de liefde was de norm. Mannen waren niet alleen fysiek sterker dan hun vrouwen, maar ook ouder: zij trouwden op latere leeftijd. Vrouwen golden als vanzelfsprekend als ondergeschikt. In de hele Oudheid gold voor vrouwen monogamie als ideaal, terwijl dat voor mannen juist niet zo was. De man werd verondersteld een jager te zijn.

Verder was het in Griekenland normaal dat oudere mannen niet alleen op vrouwen, maar ook op jonge jongens jaagden, en zich aan hen verbonden door een deel van hun opvoeding op zich te nemen. Deze liefde werd vaak als ‘puurder’ gezien dan de liefde tussen man en vrouw, omdat ze niet gericht was op de noodzakelijke voortplanting.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Bron: Livius.org

Plato (10): De ideale psyche

[Dit is de tiende aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.] 

Met het stichten van zijn eigen filosofische school, de Academie, had Plato meer succes dan als staatsman. Deze Academie werd een kleine 300 jaar na de oprichting in oorlogsgeweld verwoest, maar er bleven filosofen die zich Platonisten noemden. (Een latere versie van de Academie werd in Athene gesticht in 410 van onze jaartelling, en bleef nog een ruime honderd jaar bestaan.) In zijn Academie onderwezen Plato en zijn opvolgers zijn filosofie en ethiek. Die  laatste hangt samen met de visie van Plato op de menselijke geest.

We zagen het al: zoals de staat in elkaar zit, zo zit volgens Plato ook de geest in elkaar. De samenstellende delen van de staat zijn de bestuurlijke klasse, de klasse die de orde handhaaft, en de werkende klasse. De psyche is op een vergelijkbare wijze op te delen in de ratio, de wil en de emoties.


Het ordenen van de psyche moet volgens Plato net zoals het inrichten van de staat gebeuren. Het rationele element, het bewustzijnsorgaan, is de heerser. Dit bewustzijn moet gedurende het hele leven worden getraind. De wilskracht wordt ondertussen getraind om deze heerser te gehoorzamen en de orde te bewaken. De driften moeten in dit geheel hun plaats kennen en onderling de vrede bewaren. Zij mogen vooral niet de overhand krijgen ten opzichte van de wil en de ratio, en ook mag het niet gebeuren dat sommige emoties andere compleet domineren. Ieder kent zijn plaats.

Foto: Bron: Livius.org

Plato (8): De ideale staat

Dit is de achtste aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.

In de ideale staat van Plato worden alle talenten zo gerangschikt, dat ze het best tot hun recht komen. Ieder mens krijgt de rol waarvoor hij of zij het meest geschikt is. In deze staat wordt het bestuur niet democratisch gekozen. Ook afkomst, geslacht, geld of macht zijn voor de selectie van de bestuurders irrelevant. Of iemand tot het bestuur toetreedt, hangt louter en alleen af van het succes waarmee hij een lange lichamelijke en vooral geestelijke training heeft doorstaan. Deze geestelijke training duurt ongeveer tot het vijftigste levensjaar. Het is de meest pure vorm van aristocratie: het bestuur ligt bij een elite die is geselecteerd uit de beste mensen.

Plato’s machthebbers

Door hun Platoonse opvoeding weten de machthebbers dat het niet in hun eigen belang is het volk te onderdrukken. Maar om het gevaar te minimaliseren dat ze hun macht toch zullen misbruiken, pleit Plato voor een strikte scheiding tussen macht en bezit.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Bron: Livius.org

Plato (7): De onevenwichtige psyche

ACHTERGROND - Dit is de zesde aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.

In de menselijke psyche, waarover we het vanmorgen hadden, gaat het volgens Plato eigenlijk op dezelfde manieren mis als in de samenleving. Hij onderscheidt dan ook een aantal menstypen, analoog aan de verschillende staatsvormen die hij beschrijft.

Plato’s psychologie

De timocratische persoonlijkheid wordt overheerst door wil, door ambitie. Hij is een CV-builder, is gek op sport, maar verwaarloost zijn studie. Hij wordt materialistischer naarmate hij ouder wordt, bij gebrek aan harmonie van geest.

Ook bij de oligarchische psyche is de wil de baas. Maar voor deze persoon draait alles van het begin af aan al om geld. Hij is zuinig, ijverig, en een hamsteraar. Omdat hij uit het oog verliest waarvoor hij eigenlijk werkt, is hij, alle verworven rijkdom ten spijt, een armzalige persoonlijkheid.

Bij het democratische menstype zijn de wil en de ratio ondergeschikt aan de hartstochten. Emoties zijn echter vaak tegenstrijdig en de democratische persoonlijkheid is daarmee een doelloze fladderaar. Hij heeft onvoldoende respect voor gezag of kennis. Zijn gebrek aan richting maakt hem ongelukkig.

Foto: bron: livius.org

Plato (6): De menselijke psyche

Dit is de zesde aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.

Plato heeft zeker niet alleen geschreven over politiek. Hij schreef over vrijwel alles. In zijn werk zocht hij echter altijd naar een samenhang tussen de verschillende onderdelen. Zo beschrijft hij de menselijke psyche – laten we dit gemakshalve vertalen met “ziel” – als parallel aan de menselijke samenleving.

Ziel en maatschappij, het kleine en het grote

Volgens Plato zit de mens net zo in elkaar als de maatschappij. In die vergelijking komt ‘het volk’ overeen met de emoties binnen de psyche. Hier heerst geen eenheid, maar vindt een voortdurende innerlijke strijd plaats van verschillende verlangens en andere emoties. Ze proberen allemaal zoveel mogelijk aandacht te krijgen.

De ‘ordehandhavers’ in een samenleving vergelijkt Plato met de wil in de psyche. De term ‘wil’ moeten we hier niet verwarren met verlangen. Verlangens horen bij het emotionele deel van de psyche. De pure wil is bij Plato de energie of het temperament van de psyche. De emoties geven de richting aan, de wil vormt de kracht die aan de emoties wordt gegeven en over de emoties wordt verdeeld.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Bron: Livius.org

Plato (4): Geld, tirannie en milities

ACHTERGROND - [Dit is de vierde aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die vooral bekend is om zijn ideeënleer, om de aseksuele liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Plato’s filosofie is echter breder en gaat dieper.] 

Er valt veel voor te zeggen dat onze hedendaagse maatschappij eerder geregeerd wordt door het geld dan door het volk. In die zin heeft ze meer weg van een Griekse oligarchie dan van de Atheense directe democratie. Daarom is de kritiek die Plato had op de oligarchie, wellicht herkenbaar.

Oligarchie

In een oligarchie, zegt Plato, is geld een doel op zich. Net als democraten hebben oligarchen het niet zo op met kennis en kunde. Of iemand gaat besturen hangt in dit bestuurstype meer af van de inhoud van zijn beurs en zijn connecties, dan van zijn capaciteiten.

In een dergelijke maatschappij is iedereen dus gericht op geld. Mensen lenen geld om macht en status te kopen. Door rente en schuld groeit de kloof tussen arm en rijk. Er kan nooit rust en vrede heersen, want de klassenstrijd zal altijd voortwoeden. Zelfs als die ten einde komt, heerst er onder degenen die aan lager wal zijn geraakt nog altijd  criminaliteit.

Foto: Bron: Livius.org

Plato (3): De richtingloze democratie

ACHTERGROND - [Dit is de derde aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.] 

We gaan, zoals in het vorige stukje aangekondigd, eerst eens kijken naar hoe Plato stond tegenover de democratie. Wie hoopt dat hij een bevlogen democraat is geweest, zal teleurgesteld zijn. Bij het beschrijven van een democratie trekt Plato verschillende pijnlijke vergelijkingen.

Zo is een democratie volgens hem als een kleuterklas die moet kiezen wie het beste dieet voorschrijft: de banketbakker of de dokter. Natuurlijk kiezen de kinderen voor de banketbakker. Maar is dat wel de beste keuze met het oog op hun gezondheid of hun toekomst? Natuurlijk niet. En dat is nu juist het probleem.

Het stuurloze Schip van Staat

In een democratie, zegt Plato, heersen vrijheid en gelijkheid zo fundamenteel, dat de burgers onvoldoende waarde toekennen aan vaardigheid en inzicht. Daarmee wordt de democratische maatschappij stuurloos als een schip waarvan de bemanning de koers mag bepalen, in plaats van de kapitein met zijn navigatie-instrumenten. In een democratie heersen dan ook verwarring en richtingloosheid. Het is een vrolijke maar oppervlakkige maatschappij.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Vorige Volgende