Kafka in de polder

Een onderdeel van 'het strengste asielbeleid ooit' dat nog weinig aandacht heeft gekregen is het besluit van het kabinet om ambtsberichten over de veiligheid van herkomstlanden van asielzoekers niet langer openbaar te maken. Het idee van de coalitie is dat asieladvocaten en mensensmokkelaars misbruik maken van de ambtsberichten; zij zouden asielzoekers hun vluchtverhaal erop laten afstemmen. Sinds dit besluit in mei zonder enig overleg met de Kamer is genomen heeft de rechter in twee gevallen de overheid al op de vingers getikt. In het beroep dat een Syrische asielzoeker heeft aangespannen tegen het ministerie van Asiel en Migratie heeft de rechter bepaald dat het ambtsbericht over Syrië openbaar moet worden gemaakt. De rechtbank in Amsterdam heeft kort daarna geoordeeld dat de afwijzing van een asielaanvraag van een man uit Jemen onvoldoende zorgvuldig tot stand is gekomen, mede doordat geheime ambtsberichten zijn gebruikt die niet met de rechtbank zijn gedeeld. De ambtsberichten van het Ministerie van Buitenlandse Zaken zijn erg belangrijk voor asielzoekers. Ze vormen de basis voor beslissingen van de IND. Voor advocaten zijn deze berichten onmisbare bronnen om gerechtelijke procedures tegen de IND te voeren. Wil Eikelboom, voorzitter van de Vereniging van Asieladvocaten Nederland: 'Als je ambtsberichten geheim houdt ga je besluiten nemen op basis van geheime informatie en krijg je dus een soort geheim proces, waarbij de asielzoeker niet de toegang heeft tot de informatie die de minister wel heeft.' De correctie van de rechter op het regeringsbesluit is dus niet zo vreemd. Daarmee wordt het kafkaiaanse perspectief van geheime processen in de kiem gesmoord. Het besluit van de inmiddels demissionaire regering is om meerdere redenen een aanfluiting van de rechtsstaat. Allereerst de aankondiging zelf. Verantwoordelijk minister Veldkamp (NSC) heeft er niet meer dan vijf regels voor over in een brief aan de Tweede Kamer. De brief (van 19 mei) was voor zover ik weet geen onderwerp van het debat over de asielwetten van vorige week. Het besluit is als een Trumpiaans decreet afgekondigd en meteen ingevoerd. Ondanks dat in het verleden deze ambtsberichten onderwerp van debat zijn geweest in de Tweede Kamer, die daarmee enige invloed had op het beleid. Veldkamp schrijft dat er geen wettelijke verplichting is ambtsberichten actief openbaar te maken. Hoezo niet? Het gaat hier om algemene informatie die door een ministerie op schrift is gesteld. Is er één ander voorbeeld te noemen dat dergelijke informatie niet onder de openbaarheidsplicht van de overheid valt? Alleen al om die redenen is het een besluit dat haaks staat op de openheid van bestuursorganen die in een democratie noodzakelijk is. Daar komt dan nog bij dat de informatie een beslissende rol speelt in de rechtspraak. Volgens de minister vloeit het besluit voort uit het hoofdlijnenakkoord en het regeerprogramma van de coalitiepartijen.  Daarin staat inderdaad: 'ambtsberichten worden in beginsel niet openbaar gemaakt'. Wat is hier gebeurd? Van Geert kan ik me zo'n zinnetje wel voorstellen. Maar hebben Omtzigt, Van der Plas en Yeşilgöz zitten slapen? Was 'goed bestuur en een sterke rechtsstaat' niet een van tien punten waar de partijen aan wilden werken? In het regeerprogramma staat het overigens heel wat voorzichtiger: 'Het kabinet beziet of ambtsberichten en werkinstructies van de IND, in beginsel, niet openbaar gemaakt kunnen worden.' Kennelijk heeft dat 'bezien' niets opgeleverd aan voors- en tegens of mitsen en maren. Het is gewoon doorgezet tegen alle principes van de rechtsstaat in. Zullen we dit ook een gevalletje 'eens maar nooit meer' noemen? [overgenomen van Free Flow of Information Foto: Kafka monument in Praag]

Door: Foto: HOerwin56 on Pixabay
Foto: Rene Mensen (cc)

De Woo werkt niet – partijen negeren het probleem

ANALYSE - De Wet Open Overheid (Woo) zou het openbaren van overheidsdocumenten moeten verbeteren, maar de meeste journalisten zien nauwelijks verbetering. Een onderzoek op initiatief van het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding wijst uit dat slechts zeven procent het vertrouwen heeft dat de overheid een Woo-verzoek zorgvuldig afhandelt.  ‘In theorie heeft het veel toegevoegde waarde. In de praktijk is het een gemankeerd instrument.’ Zo vat een journalist bondig samen hoe zijn beroepsgroep worstelt om overheidsinformatie openbaar te krijgen.

Geen prioriteit

Woo-expert Roger Vleugels is bijzonder kritisch op Nederlandse bestuurders, hij vindt dat er nog steeds sprake is van een regenteske houding. ‘In mijn juridische praktijk (Wob/Woo/Wiv/Aw/Awb) ben ik in dik 35 jaar tijd niet één ambtenaar, minister of andere bestuurder tegengekomen die ook maar bij benadering weet wat “onafhankelijk onderzoek” is.’ Vleugels adviseerde de Kamer de nieuwe Woo in overeenstemming te brengen met het Verdrag van Tromsø (2009) waarin minimumnormen voor openbaarheid zijn vastgelegd. Nederland was zelf initiatiefnemer van dat Verdrag, maar ratificatie bleef uit. In mei vorig jaar dienden de Kamerleden Dassen en Omtzigt een motie in om dat Verdrag nu eindelijk eens te ratificeren. De minister van Binnenlandse Zaken had de Eerste Kamer al eerder toegezegd daarvoor het nodige onderzoek te gaan doen. De deadline van die toezegging staat nu op 1 juli 2024.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Het is de overheid zelf die ons vaak bedondert

Thomas von der Dunk somde het op oudjaarsdag nog eens op: we worden bedonderd door onze eigen overheid.

En laten we vooral niet twee nauw met de staat verweven organisaties vergeten waarvan het beleid van structurele misleiding een bijna crimineel gehalte bezit: Schiphol met haar stelselmatige gesjoemel rond geluidsnormen – nu weer actueel dankzij de Lelystadroute – en de NAM, die half Groningen tot instorten heeft gebracht.

Foto: Christian Schnettelker (cc)

De Woo werkt ook niet

COLUMN - VWS krijgt ‘opnieuw een stevige tik op de vingers’ vanwege gebrek aan openheid over het coronabeleid, schreef Follow the Money. Het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (ACOI) kapittelt het ministerie omdat het in gebreke is gebleven bij het voldoen aan vragen van journalisten die een beroep doen op de Wet Open Overheid (Woo). Deze wet vervangt sinds vorig jaar de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Nieuw is het ACOI dat ook klachten van journalisten behandelt. Maar dat is dan ook het weinige nieuwe dat deze wet in de praktijk tot nu toe heeft opgeleverd.

De Woo heeft in elk geval nog niet geleid tot meer openheid bij de overheid. De ACOI constateert bij monde van voorzitter Ineke van Gent dat de ambtenaren bij VWS wel heel hard werken, maar niet leveren waar om wordt gevraagd. Volgens het advies  schiet VWS tekort bij de ’tijdige openbaarmaking van specifiek de informatie die voor [de journalist]  van belang is. Het Adviescollege meent dat de werkwijze de controlerende functie van de journalistiek belemmert en dat ook de toegang tot overheidsinformatie voor eenieder in het gedrang is.’

Het is het probleem van een naar binnen gekeerde, weinig responsieve overheid en dat betreft niet alleen het ministerie van VWS. De ambtenaren handelen primair vanuit het belang van hun eigen organisatie. Veel stukken worden helemaal niet vrijgegeven ‘omdat anders het ‘goed functioneren’ van de overheid in het geding komt. Bijvoorbeeld omdat er dan een ‘maatschappelijk debat op basis van onvolkomenheden’ kan ontstaan. Of omdat transparantie verhindert dat ambtenaren, OMT-leden of bewindspersonen in de toekomst nog vertrouwelijk van gedachten durven te wisselen.’ De ACOI verwerpt de uitleg van deze weigeringsgrond uit de Woo. Nu roept de overheid het ‘functioneren van de Staat’ ‘te hooi en te gras’ in, zegt hoogleraar staatsrecht Wim Voermans. ‘Het ministerie hanteert deze weigeringsgrond veel te extensief en generiek, ook nog eens nagenoeg ongemotiveerd.’

Foto: Peter Meuris (cc)

Minister De Jonge overtreedt de wet

COLUMN - De Minister van Volksgezondheid gaat in beroep tegen een recente rechterlijke uitspraak waarin de procedure van het ministerie voor het openbaar maken van documenten is afgewezen. De minister wil de documenten niet een voor een vrijgeven, dat zou te veel tijd kosten. Daarom wil hij op een zelf gekozen moment meerdere aanvragen afhandelen. De wet stelt echter termijnen voor het voldoen aan elk afzonderlijk verzoek tot openbaarmaking. De Jonge gaat in hoger beroep bij de Raad van State.

De Tweede Kamer reageert verontwaardigd op deze stap. “Een hoger beroep kost tijd, geld en vertrouwen van burger en journalistiek in de overheid.” zegt PvdA Kamerlid Arib. Dat vertrouwen wordt volgens de oud-Kamervoorzitter nu geschaad. Ook D66’er Joost Sneller vindt het hoger beroep onverstandig. “De WOB is een recht. Er een soort van voorrecht van maken is niet de goede weg.” Renske Leijten (SP): “Je zou geen regering moeten hebben die zegt: dit kost ons mensen. Een regering moet zeggen: en nu gaan we het regelen!” Arib wijst erop dat er ook honderden communicatieadviseurs werken bij de overheid. Terwijl er geen tijd zou zijn voor het naleven van de WOB, “zie je bewindspersonen overal in bladen met shoots. Daar is kennelijk wel tijd voor.”

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: www.haaijk.nl (cc)

Klokkenluider belastingdienst geschorst

COLUMN - Opnieuw een poging ambtenaren af te schrikken om misstanden te lekken.

De Belastingdienst heeft volgens Trouw disciplinaire maatregelen genomen tegen een ambtenaar in de slepende affaire rond de kinderopvangtoeslag. De ambtenaar zou interne stukken van de Belastingdienst naar buiten hebben gebracht, die door de fiscus werden achtergehouden in rechtszaken tegen gedupeerde ouders. De ouders moesten, naar nu blijkt ten onrechte, toeslagen terugbetalen en zijn daarvoor in beroep gegaan. Staatssekretaris Snel staat onder grote druk vanwege de fouten van de Belastingdienst en ook vanwege zijn weigering om de opdracht voor een intern onderzoek naar de affaire openbaar te maken.

Volgens bronnen van Trouw en RTL Nieuws ziet de betrokken ambtenaar zich niet als klokkenluider, maar is het iemand die een ‘ernstige misstand’ wilde voorkomen en slechts ‘ontbrekende gegevens’ doorgaf, omdat die volgens de wet in een dossier horen te zitten. Maar zijn meerderen zien het doorgeven van de ontbrekende stukken als ‘schending van het ambtsgeheim’. Kamerleden hebben negentig vragen over de zaak ingediend, waaronder de vraag naar de omgang met klokkenluiders.

Trouw-columnist Stevo Akkerman reageert vandaag met een boos stukje waarin hij de ambtelijke bureaucratie ernstige verwijten maakt. De schorsing van de klokkenluider toont volgens hem aan dat daar de neiging bestaat ‘om het belang van de eigen organisatie boven dat van de burger te stellen en zichzelf niet gebonden te achten aan de voorschriften die gelden voor de bevolking. Minder deftig uitgedrukt: om zich te gedragen als een wetteloze bende.’ Waarom wordt degene die het verhinderen van een eerlijke rechtsgang voorkomt gestraft? ‘De rechtsstaat hapert als de overheid zelf onzuiver handelt en dan is het uitstekend als ambtenaren lekken.’

Foto: Minister-president Rutte (cc)

Beren op de weg zetten

OPINIE - Komt er ooit nog een nieuwe wet op de openbaarheid van bestuur?

Jaren geleden hoorde ik deze uitspraak voor het eerst van een ambtenaar: hoeveel beren zijn er nog op deze weg? Oftewel: welke hindernissen gaan we nog tegenkomen om dit plan uit te voeren? De geschiedenis van de initiatiefwet Open Overheid (WOO) laat zien dat ambtenaren ook beren op de weg kunnen zetten om te voorkomen dat plannen doorgaan. De WOO is vijf jaar geleden ingediend door GroenLinks en D66 en uiteindelijk na een aantal wijzigingen vorig jaar in de Tweede Kamer aangenomen. Tegen stemden VVD en CDA, de twee grootste partners van de beoogde nieuwe regeringscoalitie. De wet ligt nu bij de Eerste Kamer en het is zeer de vraag of er daar een meerderheid voor te vinden is. Op verzoek van Minister Plasterk heeft een adviesbureau van de Rijksoverheid twee ‘quick scans’ uitgevoerd om een beeld te krijgen van de te verwachten kosten. De uitkomsten daarvan zijn alarmerend: tientallen, honderden miljoenen vliegen je om de oren als je de bevindingen leest. De Eerste Kamer gaat het nu allemaal nog weer eens grondig onderzoeken en we moeten ook nog rekening houden met een ‘njet’ in het regeerakkoord dat aan alles een einde maakt, want de coalitiepartijen hebben ook daar een krappe meerderheid.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Mélanie Poulain (cc)

De geheimen van de BV Nederland

OPINIE - Openbaarheid van bestuur was geen item in de afgelopen verkiezingscampagne. Het onderwerp kreeg ook bijzonder weinig aandacht in de verkiezingsprogramma’s. Gaat dit in de nieuwe Tweede Kamer veranderen?

De pas gekozen parlementsleden waren nog maar nauwelijks geïnstalleerd toen het eerste voorbeeld van de gebrekkige openbaarheid van bestuur vorige week naar buiten kwam. En niet op het minst gevoelige onderwerp: de belastingontwijking. Trouw kreeg via een Wob-procedure inzage in een vertrouwelijke notitie waarin ambtenaren van de Belastingdienst de meest gemaakte afspraken met bedrijven beschrijven. De Tweede Kamer heeft dat stuk uit 2015 nooit gezien, ondanks herhaalde verzoeken om meer openheid over dit onderwerp. Nu bestoken de Kamerleden demissionair staatssecretaris Wiebes van Financiën met vele vragen. Later dit jaar staat ook nog een parlementaire ondervraging, een mini-enquête, op het programma.

Maar waarom is dit allemaal nodig? Een bestuur dat de wet op de openbaarheid naar letter en geest serieus neemt zou het toch niet zover hoeven laten komen?

Je zou het ook zo kunnen zien: het gebrek aan inzet en ambitie van Kamerleden om het bestuur te dwingen tot meer openheid maakt het voor ministers en hun ambtenaren makkelijker om gevoelige stukken achter de hand te houden. Er is gewoon te weinig druk van onze volksvertegenwoordigers -inclusief gemeenteraadsleden- op het bestuurlijke apparaat. Onze representanten, de goeden niet te na gesproken, kijken meer naar wat er in de pers verschijnt dan naar wat er op de ministeries gebeurt. “Waarom moeten we dit uit de krant lezen”, vraagt Renske Leijten van de SP. Misschien wel omdat een Kamermeerderheid het bestuur veel te veel zijn gang laat gaan. En ook omdat de ambtelijke cultuur zo langzamerhand steeds meer beïnvloed wordt door de normen en waarden van het bedrijfsleven dat openheid per definitie schuwt. De publiek-private ‘achterkamertjes’ worden talrijker naarmate de overheid door een rechtse meerderheid steeds verder wordt ingekrompen.

Foto: Sebastiaan ter Burg (cc)

Openbaarheid van bestuur in de verkiezingsprogramma’s

ANALYSE - Openbaarheid is niet de sterkste kant van de Nederlandse overheid. Met de nieuwe, eigentijdse wetgeving op dit gebied wil het maar niet vlotten. Wat beloven de partijen op dit punt in hun verkiezingsprogramma’s?

In de zomer van 2012 dienden de Kamerleden Voortman (GroenLinks) en Van Weyenberg (D66) een initiatiefwetsontwerp in voor een nieuwe wet op de openbaarheid van bestuur. Het was de voortzetting van een initiatief van voormalig Kamerlid Mariko Peters uit 2011 dat grote bezwaren ontmoette bij toenmalig minister Donner (Rutte I). De nieuwe wet is op 19 april vorig jaar door de Tweede Kamer aangenomen en ligt nu nog steeds bij de Eerste Kamer. Opnieuw stribbelt de regering tegen. Een quick scan over de implicaties van de wet in opdracht van minister Plasterk (Rutte II) voorspelt hoge kosten. “Het ministerie van BZK en de VNG draaien de Wet open overheid (Woo) langzaam maar zeker de nek om”, zeggen gemeenteraadsleden van GroenLinks en D66.

De reserves tegen grotere openbaarheid van bestuur klonken al door in het behoudende advies van de Raad van State bij het initiatiefwetsontwerp. Het bestuur kiest voor zijn eigen belangen (veel werk, hoge kosten, vervelende burgers buiten de deur houden) en niet voor de rechten van burgers. Dat wringt in tijden waarin alle politici braaf hun zorgen uiten over de toenemende onvrede van burgers met de overheid. De politiek zou daar nu wat kunnen aan doen door de burger tegemoet te komen met meer openheid, minder achterkamers en de inzet van meer moderne middelen om verantwoording af te leggen.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Jim Sage (cc)

Openbaarheid: vertrouwen is goed, maar burgers zijn beter

OPINIE - Geachte voorzitter, geachte leden van de Tweede Kamer, Geachte minister Plasterk, het is te gênant voor woorden dat ik, een burger, aan u, volksvertegenwoordigers, moet gaan uitleggen wat het belang is van openbaarheid in het besturen van dit land.
Het is al te gek voor woorden dat dit land een wet heeft die gaat over wat openbaar gemaakt mag worden en hoe. Het is helemaal van de zotte dat er nu een wet bij u ligt die eigenlijk alleen maar gaat over het verder beperken van die openbaarheid.

Immers, u en het volledige openbaar bestuur inclusief alle ambtenaren, bent er voor ons, burgers. U, de Staat, bent geen doel op zich. U dient het belang van alle burgers. Dat betekent dat alles wat u doet eigenlijk van ons is. Inclusief alle mail, documenten, foto’s, gesprekken, etc… die u daarvoor gebruikt. U zou dat alles op een eenvoudige manier direct steeds aan ons moeten aanbieden, met uitzondering van zaken die de privacy van andere burgers schaden. Van dat laatste heeft u overigens zelf best een handje, maar dat terzijde.

Maar u draait de zaak om. In plaats van te zeggen “alles is openbaar tenzij”, geeft u nu aan “alles is geheim, tenzij”.
En dat is het grootste brevet van onvermogen dat u als democratisch bestuurder kunt afgeven. U zegt daarmee namelijk de volgende zaken over burgers:
– U bent niet in staat om verantwoord met onze informatie om te gaan
– U bent niet in staat de informatie op waarde te schatten en goed te duiden
– U moet blind vertrouwen op ons, wij weten wat goed voor u is.

Volgende