Grenzen aan misbruik

Onder de naam ‘Earth Commission’ publiceerde een groep van 51 wetenschappers uit zestien landen afgelopen woensdag het rapport ‘Safe and just Earth System Boundaries’. Onder leiding van Johan Rockström (Zweden), Joyeeta Gupta (Nederland) en Qin Dahe (China) brachten de wetenschappers vijf biofysische systemen in kaart, die bepalend zijn voor de kwaliteit van (het leven op) de aarde. Ze stelden waarden op waarbinnen de aarde, en dus de mensen, goed gedijen. Overschrijding van die waarden lijdt tot onherstelbare schade. Planetaire grenzen Het idee om veilige grenzen te bepalen voor natuurkundige, biologische en ecologische processen is niet nieuw. In 2009 kwamen Johan Rockström en 28 andere wetenschappers al met het rapport ‘A safe operating space for humanity’. Daarin stelden ze ‘planetaire grenzen’ vast, waarbinnen negen biofysische systemen moeten blijven om een gezonde planeet te houden. Dat idee werd onder andere door econome Kate Raworth overgenomen in haar concept van de Donut economie. De conclusie in 2009 was dat bij drie van de negen onderling verbonden planetaire grenzen al kritieke overschrijdingen plaats vinden. Op gebied van klimaatverandering, gebruik van meststoffen en verlies van biodiversiteit staat het er slecht voor. [caption id="attachment_345148" align="aligncenter" width="347"] Grafiek A safe operating space for humanity 2009[/caption] Veilig en rechtvaardige grenzen In het nu uitgebrachte rapport beperken de onderzoekers zich tot vijf systemen: klimaat, biodiversiteit, water, meststoffen en luchtkwaliteit. Bij de eerste vier zijn de veilige grenzen al overschreden. In het rapport stellen de onderzoekers de grenzen wat scherper vast. Een ‘veilige grens’ is misschien niet genoeg om zeker te zijn dat onherstelbare schade vermeden kan worden. Dus heeft men nu ook gekeken welke grenzen gesteld moeten worden om fatale gevolgen te voorkomen. Voorbeeld: bij een stijging van 1,5 °C bestaat een kans dat meerdere klimaatomslagpunten voorkomen worden. Dat noemen de wetenschappers de veilige grens (safe), die nog niet is overschreden. Uit het persbericht: Veilige grenzen zorgen voor stabiele en veerkrachtige omstandigheden op aarde en gebruiken een interglaciaal Holoceen-achtig aardsysteem dat functioneert als referentiepunt voor een gezonde planeet. Een stabiele en veerkrachtige aarde wordt gedomineerd door uitgebalanceerde terugkoppelingen die verstoringen bufferen en dempen. De allernieuwste wetenschap op het gebied van klimaatomslagpunten vormt een belangrijke bewijslijn om veilige grenzen te stellen. Bij een stijging van 1° C wordt ‘hoge blootstelling aan aanzienlijke schade door klimaatverandering’ voorkomen. Dat noemt men een ‘rechtvaardige grens’ (just). Die grens wordt al overschreden bij 1,2°C. Vanaf dat punt is er geen weg terug meer. Rechtvaardige grenzen minimaliseren de blootstelling van de mens aan aanzienlijke schade. De Commissie definieert significante schade als: wijdverbreide, ernstige existentiële of onomkeerbare negatieve gevolgen voor landen, gemeenschappen en individuen door systeemverandering op aarde, zoals verlies van mensenlevens, middelen van bestaan ​​of inkomen, ontheemding, verlies van voedsel, water of voedingszekerheid, chronische ziekte, letsel of ondervoeding. Cijfers en consequenties De onderzoekers plaatsen twee belangrijke disclaimers. De eerste betreft de data: Er zijn veel onzekerheden en beperkingen in deze rechtvaardigheidsanalyse. Gebrek aan voldoende gegevens over mensen, gemeenschappen en landen wereldwijd die schade hebben geleden door biofysische degradatie is een belangrijke beperking. Disclaimer nummer twee, een nog belangrijker voorbehoud is dat men niet wil uitweiden over waarom het moeilijk is om toegangsproblemen het hoofd te bieden zonder onze bestuurssystemen te transformeren Hiermee bedoelt men dat bepaalde groepen mensen (de ‘minder bedeelden’) slecht tot geen ‘toegang’ hebben tot bijvoorbeeld goed water of  schone lucht. In de disclaimer stelt men dus impliciet dat er wat aan overheidsbesturen zal moeten veranderen om daar verbetering in te krijgen. Anders gezegd: de onderzoekers weten wel hoe ziek de aarde is. Maar ze reiken ons geen ideeën aan over welke ‘nieuwe bestuurscultuur’ het misbruik van veilige planetaire grenzen kan stoppen.

Door: Foto: Grafiek Safe and just Earth System Boundaries. Earth Commission 2023, via Nature.
Foto: BoH, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons Binnenvaarttanker Jade in het Calandkanaal

Ontgassingsverbod: ere wie ere toekomt!

BRIEF - Nu na jaren van strijd, het weerleggen van door onze overheid verkondigde onwaarheden en wachten eindelijk de exacte datum bekend is waarop een gedeeltelijk, landelijk ontgassingsverbod van kracht wordt, lijkt het mij niet meer dan gepast de feiten te benoemen die tot dit resultaat hebben geleid.

Reeds tien jaar geleden bleek uit onderzoek door CE Delft hoe groot de uitstoot van zeer schadelijke dampen door binnenvaarttankers was en waar deze dampen werden uitgestoten. Krispijn Beek was degene die op de site Sargasso.nl deze massale uitstoot op de kaart zette en onder meer aantoonde dat alleen al de uitstoot van benzeen minimaal 1.000 keer hoger was dan de norm gesteld door het RIVM. Hij was toen een roepende in een enorme woestijn.

Enkele provincies introduceerden een ontgassingsverbod, wat bij gebrek aan provinciale handhavingsmiddelen en een rijksoverheid die de rechtsgeldigheid van een dergelijk provinciaal verbod tot aan de uitspraak van een rechter halsstarrig betwistte, al ras slechts een papieren tijger bleek te zijn; het ontgassen naar de vrije atmosfeer ging onverminderd door.

Het probleem met de ontgassende tankers was als een overbeladen kar, die tot aan zijn assen in de Hollandse modder was weggezakt en waarvan bijna niemand wist dat deze daar stond. Het was professor Geerlings van de Erasmus Universiteit die in een gedegen, wetenschappelijk rapport verklaarde hoe deze kar daar verzeild was geraakt, wat er nodig was deze kar van zijn plaats te krijgen en waarom dit maar niet wilde lukken. Adequaat handelen door de rijksoverheid bleef echter helaas uit.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Luchtkwaliteit in Europa nog steeds slecht

Maar liefst 14 rekenkamers uit Europese landen hebben gezamenlijk onderzoek gedaan naar luchtkwaliteit. De conclusie: die is niet goed. Alleen Estland voldoet aan alle EU-normen. En de gevolgen daarvan zijn niet fraai:

Van alle milieuvervuilingen is vieze lucht wereldwijd de grootste veroorzaker van gezondheidsproblemen. De Europese rekenkamer rapporteerde in september 2018 dat er in de EU elk jaar 400.000 mensen vroegtijdig overlijden als gevolg van luchtvervuiling. Maatregelen van de EU hiertegen hebben niet het gewenste resultaat opgeleverd, aldus de Europese rekenkamer. Het probleem van luchtvervuiling is ook wereldwijd in kaart gebracht. De World Health Organization (WHO) heeft in het najaar van 2018, tijdens de eerste internationale conferentie over luchtverontreiniging en gezondheid, bekendgemaakt dat één op de negen sterfgevallen in de wereld te herleiden is naar vervuilde lucht.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Britse rechter: luchtvervuiling droeg bij aan dood 9 jarig kind

NIEUWS - Half december deed de Britse rechter een baanbrekende uitspraak in de zaak over de dood van de 9-jarige Londenaar Ella Kissi-Debrah in 2013. De rechter oordeelde dat haar dood mede veroorzaakt is door luchtvervuiling. Daarmee is de 9-jarige de eerste ter wereld die op haar overlijdensakte luchtverontreiniging als doodsoorzaak genoemd krijgt. Goed nieuws voor de voorvechters van schone lucht wereldwijd, slecht nieuws voor fossiele brandstoffen en biomassacentrales. Hiermee krijgen de anonieme statistieken over het aantal voortijdige doden door luchtvervuiling ook een gezicht.

Onderzoek

Het is te danken aan het onderzoek van Prof Sir Stephen Holgate en de volhardendheid van de moeder van Ella Kissi-Debrah dat de rechter tot zijn oordeel kwam. Het onderzoek van Holgate liet zien dat de astma-aanvallen samenhingen met de luchtkwaliteit. Het meisje had vooral in de winter, wanneer de luchtkwaliteit het slechts is in Londen, last van astma-aanvallen. Ella en haar familie woonden vlak bij een drukke weg waar de WHO-normen voor luchtkwaliteit met regelmaat overschreden wordt. Langs deze weg worden met name de normen voor stikstofoxiden en fijn stof regelmatig overschreden.

Tijdens de rechtszaak zijn de lokale autoriteiten stevig ondervraagd over de vraag of zij bewoners informeerde over het gezondheidseffect van de slechte luchtkwaliteit. In de zaak werd ook een eerdere Franse rechtszaak aangehaald, waarbij een moeder de staat succesvol aanklaagde omdat de staat te weinig doet om de luchtkwaliteit te verbeteren. De rechter concludeerde:

Foto: Marko (cc)

Onenigheid tussen havensteden blokkeert alternatieven voor varend ontgassen

NIEUWS - Bijna 7 jaar geleden schreef ik het eerste stuk over varend ontgassen voor Sargasso. Een taai dossier waar (vrij naar Toon Tellegen) de titel Snel, zo langzaam als zij konden het best bij past. Al een aantal keer dacht ik dat er eindelijk regionale, landelijke of internationale doorbraken waren om varend ontgassen te verbieden. Inmiddels wordt in de berichtgeving gesproken over een landelijk verbod op varend ontgassen eind 2021. Een verbod dat al van kracht is bij sluizen, bruggen en in dichtbevolkte gebieden. De definitie van dichtbevolkt gebied leek Zeeland tot gedoogwalhalla voor varend ontgassen te maken, wat zorgde voor het instorten van de Antwerpse markt voor verantwoord ontgassen en Kamervragen van het D66 Kamerlid Rutger Schonis.

Wat is varend ontgassen?

Varend ontgassen gebeurd in de tankvaart en is nodig omdat er in de tanks van schepen die chemicaliën en aardolieproducten vervoeren ladingrestanten en ladingdampen achterblijven nadat de tanks geleegd zijn. Deze ladingrestanten en ladingdampen moeten uit het ruim verdwijnen voordat er een nieuwe lading aan boord komt. Dat heet ontgassen. Bij ontgassen komen vluchtige organische stoffen vrij, waaronder gevaarlijke en zeer zorgwekkende stoffen, zoals benzeen.

Schepen die hun lading hebben gelost worden vol ladingdamp weggestuurd van de terminal. Om een volgende lading te kunnen laden moeten ze veelal aantonen dat ze gasvrij zijn aan de terminal van de nieuwe verlader. Dat kan op verschillende manieren, bij een tankschoonmaakbedrijf of door te ontgassen aan de buitenlucht. Ontgassen aan de buitenlucht is enkel varend toegestaan als dit via het zogenaamde manifold plaatsvind. Behalve in de buurt van sluizen, bruggen en bij dichtbevolkte gebieden. In de havens van Rotterdam en Amsterdam zijn door de lokale autoriteiten plaatsen aangewezen waar schepen stilliggend mogen ontgassen. Bij 20 graden Celsius gaat om 900 kilogram per schip. Op warme zomerse dagen kan het om aanzienlijke meer gaan: 2.000 tot 3.000 kilogram benzeen per schip.

SP en CDA willen snel landelijk verbod op varend ontgassen

NIEUWS - De SP en CDA in de Tweede Kamer willen dat minister Van Nieuwenhuizen haast maakt met de invoering van een landelijk verbod op varend ontgassen. Nu de minister stelt dat provinciale verboden niet rechtsgeldig zijn, vinden de partijen dat er snel iets moet gebeuren.

De Gelderse gedeputeerde Bea Schouten stelt ondertussen in een reactie namens de 7 provincies met een verbod op varend ontgassen dat de provincies zich al lange tijd inzetten voor een Europees verbod op varend ontgassen. Omdat dit te lang op zich liet wachten hebben ze zelf een verbod ingesteld. Dat gebeurde, zo geeft de gedeputeerde aan, op basis van een niet-openbaar advies van de Landsadvocaat uit 2013, dat ‘ruimte zou bieden voor provinciale verboden op varend ontgassen’. Wat dan weer de vraag oproept hoe dat niet-openbare advies van de Landsadvocaat uit 2013 zich verhoudt tot de stelling van Minister Van Nieuwenhuizen dat het provinciale ontgasverbod niet rechtsgeldig is.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Bezinning nodig na uitspraak Programmatische Aanpak Stikstof

ANALYSE - In mei vonniste de Raad van State dat de Programmatische Aanpak Stikstof in strijd is met Europese regels. Inmiddels is er een adviescollege onder leiding van Johan Remkes benoemt die oplossingen zoekt en worden de eerste gevolgen duidelijk. Vervolguitspraken van de Raad van State laten zien dat er ruimte blijft voor ontwikkelingen, ze laten echter ook zien dat de Raad van State de eisen voor nieuwe ontwikkelingen aanscherpt. Een mooi moment voor herbezinning over een aantal heilige huisjes die veel stikstof uitstoot veroorzaken en die ook kansen bieden voor het reduceren van klimaatemissies.

Stilvallende projecten

Grote projecten die in de problemen zijn gekomen door de uitspraak van de Raad van State zijn de opening van Lelystad Airport, de verbreding van de A27 bij Utrecht (Amelisweerd) en het evenemententerrein op het voormalig vliegveld Twente. Het openen van het vliegveld van Lelystad voor de luchtvaart zou tot een aanzienlijke stijging van de stikstofdepositie op Natura 2000 gebieden leiden. Waarschijnlijk gaat het dan zowel om de Weerribben als om de Veluwe en Utrechtse Heuvelrug. Dit geldt ook voor de verbreding van de snelweg bij Utrecht, die zeer waarschijnlijk tot extra stikstof op de Utrechtse Heuvelrug en de Amelisweerd zal leiden. Zonder maatregelen die de stikstofdepositie aantoonbaar verlaagd kunnen deze projecten dan ook niet doorgaan, tenzij projecten de zogenaamde ADC-toets doorstaan. Dat wil zeggen dat er geen alternatieven zijn, dat er wel dwingende redenen van openbaar belang zijn voor het project en dat er adequate compenserende maatregelen genomen worden.

Foto: Merlijn Hoek (cc)

Vanaf 2020 landelijk verbod op varend ontgassen voor binnenvaart

NIEUWS - Het Ministerie van Infrastructuur en Water heeft gisteren bekend gemaakt dat er vanaf 2020 een landelijk ontgassingsverbod komt voor binnenvaarttankschepen. Minister Van den Nieuwenhuizen wil dat de internationale afspraken hierover halverweg 2020 in Nederland ingevoerd zijn. Mark Lensselink, die al in 2010 vragen stelde over varend ontgassen aan het dagelijks bestuur van Hoek van Holland en zicht sindsdien inzet voor een verbod op varend ontgassen, zegt in een reactie aan Sargasso:

Het heeft even geduurd, maar de uitstoot van benzeen en andere zwaar toxische stoffen wordt verder aangepakt. Dat is goed nieuws voor de bewoners, blootstelling aan Vossen kan echt niet


Ontgassen wat is het ook al weer?

Nadat schippers hun lading hebben gelost is het soms nodig om de ruimen te ontdoen van restanten van die lading. Waar het vluchtige stoffen betreft wordt dit vaak gedaan door middel van het ontgassen van het varende schip aan de buitenlucht.

De dampen die daarbij vrijkomen, bijvoorbeeld van benzeen of benzeenhoudende stoffen, kunnen milieu- en gezondheidsschade veroorzaken. Met behulp van ontgasinstallaties op de wal of op het schip kunnen schepen echter gecontroleerd worden ontgast.

Omvang emissies
Sargasso toonde in 2013 aan op basis van gegevens van CE Delft aan dat de emissies van varend ontgassen een factor 10 hoger lagen dan het RIVM rapporteerde via emissieregistratie.nl (korte versie, lange versie). De emissies daalde ook niet, zoals de VNCI beweerde, maar lagen juist een factor 10 hoger dan officieel werd gerapporteerd. De publicatie van Sargasso leidde tot Kamervragen van de SP en GroenLinks, ook op lokaal en provinciaal niveau zijn de afgelopen jaren geregeld vragen gesteld over varend ontgassen. Uiteindelijk paste het RIVM de emissiecijfers voor varend ontgassen aan.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: copyright ok. Gecheckt 08-11-2022

Gratis openbaar vervoer in Duitsland?

OPINIE - De Duitse overheid heeft voorgesteld om trams en bussen in bepaalde steden gratis te maken om luchtvervuiling tegen te gaan. Het gezondste aan dit idee is het debat dat op gang is gekomen. Craig Morris voegt een eigen idee toe, waar ook Nederlandse gemeenten hun voordeel mee kunnen doen.

Tekst: Craig Morris. Vertaling: Krispijn Beek.
Berlin Alexanderplatz

De totale kosten van autoverkeer zijn drie keer zo hoog als de kosten voor openbaar vervoer in Duitsland (Foto door Platte C, edited, CC BY-SA 3.0)

Herinner je je dieselgate nog? (Auto’s in de EU zijn niet zo schoon als fabrikanten beweren,) De EU steunt stevig op Duitsland om de lucht in steden schoner te maken. Het lijkt onmogelijk om deze auto’s te laten voldoen aan de huidige emissienormen – zo niet technisch, dan politiek; het zou Duitse autofabrikanten een vermogen kosten.

Daarom lieten de sociaal democraten (SPD) een volstrekt onverwacht proefballonnetje op tijdens de coalitieonderhandelingen half februari: maak openbaar vervoer gratis. Het informele voorstel werd op praktische gronden kritisch ontvangen; de huidige infrastructuur zou niet in staat zijn om de plotselinge groei aan te kunnen en het zou vele jaren duren om de dienstregeling uit te breiden.

verandering transport wijze in Freiburg tussen 1982 en 1996

De verandering in reiswijze in Freiburg, Duitsland naar vervoerswijze tussen 1982 en 2016. Van links naar rechts: wandelen, fietsen, openbaar vervoer, auto’s met chauffeur en passagiers, en auto’s met enkel chauffeur. Het autogebruik is gedaald van 39% naar 21% in deze 34 jaar, maar openbaar vervoer is gedaald in de tweede periode tussen 1999 en 2016. Fietsen is het sterkst gegroeid maar kan niet gecombineerd worden met het lokale openbaar vervoer; fietsen mogen niet mee in de bus of tram in Freiburg. De bevolkingsomvang staat links. Bron: gemeente Freiburg.

Foto: Pieter van Marion (cc)

Ontgasverbod Provincie Utrecht in de maak

NIEUWS - Na Zuid-Holland en Noord-Brabant wil nu ook de provincie Utrecht wil een verbod op ontgassen door de binnenvaart instellen door de Provinciale Milieuverordening (PMV) aan te passen. Eerder gaf de provincie nog aan in te zetten op een landelijk verbod op ontgassen, daar lijkt de provincie niet meer op te willen wachten.

De Milieuverordening ligt tussen 19 april en 3 juni 2016 ter inzage bij de provincie Utrecht. De aanpassingen in de PMV moeten zorgen voor een verminderde uitstoot van benzeen en benzeenhoudende verbindingen, waardoor de luchtkwaliteit in de buurt van vaarwegen verbetert. Het gaat naar verwachting om 190 tot 650 ontgassingen in 2016.

Wat is varend ontgassen ook al weer?

Nadat schippers hun lading hebben gelost is het soms nodig om de ruimen te ontdoen van restanten van die lading. Waar het vluchtige stoffen betreft wordt dit vaak gedaan door middel van het ontgassen van het varende schip aan de buitenlucht.

De dampen die daarbij vrijkomen, bijvoorbeeld van benzeen of benzeenhoudende stoffen, kunnen milieu- en gezondheidsschade veroorzaken. Benzeen en benzeen houdende koolwaterstoffen zijn in de Europese wetgeving aangemerkt als kankerverwekkend, mutageen (kans op genetische schade) en daardoor dus als schadelijk voor de gezondheid. Met behulp van ontgasinstallaties op de wal of op het schip kunnen schepen gecontroleerd worden ontgast en wordt emissie naar de buitenlucht  voorkomen.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.