Lachen als taal

"Nu is het toch al bijna 2016," constateerde NRC Handelsblad twee dagen geleden, "en het is nog steeds niet bekend wat iets nou precies grappig maakt." De krant schreef over de moeilijkheden die psychologen hebben bij het onderzoek naar humor. "Zo is er geen algemeen geaccepteerde definitie van het begrip humor." Maar de redding is nabij en komt uit de taalkundige hoek. Vorige maand werd in Amsterdam het twintigste zogenoemde Amsterdam Colloquium gehouden, waarin taalkundigen, filosofen en anderen die geïnteresseerd zijn in de betekenis van taal. Een van de lezingen laat zien ('Understanding Laughter' van Jonathan Ginzburg e.a. <hier>) wat er schort aan de psychologische benadering. Je moet niet proberen te begrijpen wat humor is, maar wat het betekent als mensen lachen.

Foto: marie-ll (cc)

Burgerlijke verzetshumor

COLUMN - Het waren twee mooie dagen. Een dagje leed herdenken, een dagje bevrijding vieren en voort maar weer met de meivakantie.

Op 4 mei werden we gevraagd even stil te staan bij de slachtoffers van het barbaarse nazi-regime. Nou, dat ‘even’ was niet aan dovemansoren gericht. De dag was nog niet voorbij of er klonk al weer vrolijke muziek om de bevrijding te vieren. Nu, twee dagen later, merk je alleen nog aan een hier en daar achtergebleven verlepte krans, dat er iets van een ceremonie moet zijn geweest.

Het is traditie dat 4 mei met gepaste stilte voorbij gaat en 5 mei een meer luidruchtige overgang naar de orde van de dag is. Daar zit de laatste jaren de klad in. Een schreeuwerd op de Dam kan nog een incident genoemd worden. Maar een schofterige tweet en pubers die met stilte geen raad weten?

Het is van een chargrijn dat niet bij de geest van 4 en 5 mei past.

Ik kan me voorstellen dat sommige mensen het vandaag de dag geen leuke tijd vinden. Het is echter niets vergeleken bij de Tweede Wereldoorlog (en welke andere oorlog dan ook). Het Verzetsmuseum verhaalt van grappen die onder de Duitse bezetting werden uitgehaald. Humor was het wapen van de ‘gewone man’, die te weinig lef had om in het echte verzet te gaan, maar toch wilde laten blijken hoezeer men de bezetters haatte. Humor was een vorm van symbolisch verzet, vooral bedoeld om de moed er in te houden, stelt het Verzetsmuseum.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Koor King’s College gebruikt… helium?

Een originele en grappige manier om het wereldberoemde jongenskoor onder de aandacht te brengen met een 1 april-grapje.

After a lenghty consultation process, during which we learned that the surgical solution was surprisingly unpopular with the choral scholars, somebody in the chemistry department came up with a very simple solution…

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Onmogelijke humor

Komt een moslim bij een christen. Vraagt ’ie: ‘Hoe komt het toch dat jullie zo rijk zijn?’

Antwoordt die christen: ‘Ach, God heeft een cheque uitgeschreven aan Maria, die heeft hem doorgegeven aan Jezus en die betaalt hem uit aan ons.’

Vervolgt die christen: ‘Hoe komt het eigenlijk dat jullie zo arm zijn?’

Zegt die moslim: ‘Wij kregen ook een cheque, maar God gaf die eerst aan Mohammed, die gaf hem aan Ali, die gaf hem aan Hasan, die gaf hem aan Huseyn, die gaf hem aan Ali, die gaf hem aan Mohammed, die gaf hem aan Jafar, die gaf hem aan Musa, die gaf hem aan Reza, die gaf hem aan Mohammed, die gaf hem aan Ali, die gaf hem aan Hasan en die gaf hem weer aan iemand die ermee is verdwenen.’

Vult een andere moslim aan: ‘Ze zeggen dat die laatste nog eens terugkomt, maar je zult zien dat het op vrijdag is en dan zijn de banken gesloten.’

Ik beken dat ik dit niet het hoogtepunt van humor vind. Dat ligt niet aan de pointe: de islamitische cheque wordt doorgegeven in de rij van de twaalf imams, de sjiieten verwachten de terugkeer van de verdwenen laatste imam en het is een grappig contrast de verheven imams te presenteren als mensen die een cheque zoekmaken. Het feitelijke probleem is dat ik dit contrast wel herken maar geen dijenkletser vind. Humor is cultureel bepaald. De Irakees die me de geciteerde mop vertelde, begrijpt weer niet wat zo grappig is aan een Wiedergutmachungsschnitzel.

Foto: copyright ok. Gecheckt 23-11-2022

Joodse grappen

ACHTERGROND - Vorig jaar kreeg ik van één van mijn cursisten een cadeau na afloop van mijn cursus ‘koran, thora en bijbel’. Het was een verzameling Joodse anekdotes en het boekje oogde oud.

Pas de afgelopen maand vond ik de tijd om het eens goed te bestuderen en toen bleek me hoe oud: het is uitgegeven in Berlijn in 1931. De anekdotes beslaan vooral de periode van de tweede helft van de negentiende tot en met het eerste derde van de twintigste eeuw en ze zijn verzameld door Chajim Bloch, een bepaald beroemd Joods schrijver. Hij is in 1938 naar Nederland gevlucht en in 1939 via Engeland in New York terecht gekomen waar hij in 1973 is overleden. Voor zover ik kan nagaan, is het een eerste druk. Wikipedia meldt een herdruk uit 2006 met dezelfde titel: Das Jüdische Volk in der Anekdote, Ernstes und Heiteres von Gottsuchern, Gelehrten, Künstlern, Narren, Schelmen, Aufschneidern, Schnorrern, Reichen, Frommen, Freidenkern, Täuflingen, Antisemiten.

Joodse cultuur uit Duitsland uit de tijd direct voor de Endlösung. Twee jaar later zou Hitler aan de macht komen. Ik was benieuwd wat daarvan te vinden was in dit boek. Wat – en hoeveel – merkten Joden van wat er op stapel stond en wat schreven ze erover op?

Het antwoord op die vraag was verrassender – en beangstigender – dan ik verwacht had. Antisemitisme was de gebruikelijkste zaak van de wereld, een fact of life waar je maar mee te leven had en waarover dus ook grappen werden gemaakt. De antisemiet was een volslagen normaal verschijnsel. Er bestonden ook varianten op: inwoners van Wenen bijvoorbeeld, of de Deutschvölkischen, die vanzelfsprekend – zonder verdere uitleg – antisemieten waren. Volkomen normaal was ook het gegeven dat overheidsdienaren aan Joden een speciale behandeling gaven omdat ze Joden waren. Kritiek was er zeker op die houding, maar de vanzelfsprekende verontwaardiging die we tegenwoordig kennen, lijkt afwezig.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-11-2022

Gemeente Amsterdam denkt in 2014 bijna 6 biljoen te vangen

ONDERZOEK - Ja, u leest het goed, de begrote inkomsten van Amsterdam voor komend jaar zijn bijna 6 biljoen euro. Om precies te zijn 5.880 miljard. Ongeveer 10 keer zo hoog als het Bruto Binnenlands Product. Hoe kan dat?

Leest u eerst even mee. Bij de inleiding op de begroting leest u onder het kopje “Wat zijn de inkomsten van de gemeente?” het volgende:

De inkomsten van de Gemeente Amsterdam worden voor 2014 begroot op € 5.880 miljard. Dit bedrag is opgebouwd uit verschillende baten. Het grootste bedrag komt van het Rijk, in de vorm van de jaarlijkse uitkering uit het gemeentefonds.

Het staat er echt. Mocht het er niet meer staan, check dan dit screenshot.

Zou die begroting soms opgesteld zijn door diezelfde ambtenaren die verantwoordelijk zijn voor de uitkering van de woonkostenbijdrage? Die was immers ook precies het duizendvoud (oeps) honderdvoud van wat eigenlijk de bedoeling was. Hopelijk hoeft het Rijk het straks niet terug te vorderen.

Het valt kennelijk niet mee daar om de decimale komma van de punt voor duizendtallen te onderscheiden. Maar de gevolgen zijn immens.
Als Utrechter fuseer ik niet graag met de provincie waar Amsterdam in ligt op deze wijze.

Foto: Matthew Grapengieser (cc)

Kunst op Zondag | Lachen

Mensen zijn van nature chagrijnig. Dat moet de verklaring zijn waarom altijd overduidelijk wordt gemaakt wanneer iets om te lachen is. Op televisie: bloopers, lachen om home-video’s. Op het podium: komedie, komische opera’s cabaret en stand-up comedians. In boekvorm: de comics.

In al het andere dat een “lach-label” ontbeert wordt humor zeer wisselend ontvangen. Humor in een serieuze context wordt niet altijd als zodanig herkend. En als de humor wordt gezien, maakt het gerede kans afgeserveerd te worden: ‘hier maak je geen grappen over’.

In de beeldende kunst is humor altijd aanwezig geweest en heeft door Dada en Fluxus, gezien als stromingen die een aanval op de ernst van kunst deden, misschien een flinke boost gekend, maar nog steeds zul je in een museum of galerie geen schaterlachende menigten tegenkomen.

Hoe dat zo komt?

Kunsthistoricus Rob Perrée schreef in 2007: “Humor heeft geen status in de kunst” en vond het tijd dat worden “dat de kunst de humor serieus gaat nemen”.
De Belgische cultuurfilosoof Lieve De Cauter schreef dit jaar echter: “De grap in de kunst lijkt in een doodlopend straatje beland”. Zijn artikel lijkt een verwijt aan wat het Dadaïsme van Marcel Duchamp teweeg heeft gebracht. De Cauter: “Misschien wordt het tijd dat de kunst het Duchamp-paradigma achter zich laat en weer op een nieuwe manier ernstig wordt”.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

#Dezeweek | Een pleidooi voor de poepgrap

COLUMN - Wanneer is een grap grappig, en wanneer is-ie kwetsend? Voor de zekerheid kun je het maar beter bij poepgrappen houden.

Gisteren was het een magische datum, als we de cijferfetisjisten mogen geloven. Sommigen dachten dat de maya-kalender afliep, maar dat is pas de 21e. Anderen hielden van repeterende cijfers en gaven elkaar het ja-woord op deze dag. Normaal gesproken doen dit soort data mij niet zoveel, maar gisteren wel, want het was mijn twintigste verjaardag.

Twintig. Ik verkondig vaak dat leeftijd maar een getal is, maar nu is het anders. Als iemand mij vraagt: ‘Hoe oud ben je nu eigenlijk?’ en ik zeg ’twintig jaar,’ dan voel ik wel iets. Ik voel dat mijn onbezonnen tienerjaren nu echt achter me liggen. Ik voel het volwassen verantwoordelijkheidsjuk op mijn schouders drukken. Ik voel me daadwerkelijk ouder.

Onzin natuurlijk. Ik maak nog dagelijks poepgrappen, maak lange ochtenden in bed en lange nachten in de kroeg. Ik mag dan wel twintig geworden zijn, volwassen ben ik waarschijnlijk nog lang niet. Kinderachtigheid moet je koesteren, maar zo gauw het buiten de perken van de poepgrappen gaat treden, kan het uit de hand lopen.

Australische radio-DJ’s haalden een grapje uit met een Britse zuster. Ze deden zich voor als mensen die namens Kate Middleton informatie wilden opvragen bij het ziekenhuis. Dat lukte nog ook. Hoewel deze prank minder kinderachtig was dan de meeste radio-grappen, bleek hij fataal. Enkele dagen later werd de zuster dood gevonden. Ze was al tijden overspannen en het telefoontje was de druppel die de emmer deed overlopen. Een nepdrol op haar bureau was waarschijnlijk net zo grappig geweest, maar minder fataal.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Vorige Volgende