Leve de spreektaal

Altijd fijn, natuurlijk, als de krant opkomt voor taal en cultuur, zoals NRC dat vrijdag deed voor het Fries, en ook een beetje voor het Nederlands. De krant steunde daarmee een advies van de KNAW dat vorige week verscheen en waarin werd gesteld dat de Nederlandse overheid moet garanderen dat er minstens één universitaire opleiding Fries overeind moest blijven – zoals een eerdere KNAW-commissie al had gesteld dat je in alle grote universiteitssteden Nederlands moet kunnen studeren (in Amsterdam, Groningen, Leiden, Nijmegen en Utrecht). De krant komt daarbij wel met een eigenaardig argument: “een rijkstaal mag geen spreektaal worden”. Kennelijk ziet de krant een hiërarchie van taalvormen, waarbij schrijftaal boven spreektaal staat. Spreektaal is echter niet het fundament van een taal. Geschreven taal is dat wél: een goede grammatica, woordenschat en zinsopbouw zijn cruciaal voor het behoud van een taal. Onderzoek ernaar, door goed geschoolde promovendi die goed geschoolde docenten kunnen inspireren, blijft belangrijk. Dat is een beetje een ouderwets idee. Nu ben ik van huis uit fonoloog, dat wil zeggen onderzoeker van taalklanken, maar ik denk niet dat er ook maar één taalkundige te vinden is die meent dat gesproken taal géén ‘goede grammatica, woordenschat en zinsopbouw’ heeft, of dat het niet onderzocht kan worden door goed geschoolde promovendi die goed geschoolde docenten kunnen inspireren. Ik heb de indruk dat met de NRC met schrijftaal bedoelt wat ik ‘standaardtaal’ zou noemen: een genormeerde taal. Het idee is dan dat je om van een ’taal’ te spreken behoefte hebt aan een normenstelsel. Ook dat is een wat belegen idee, maar een die ook buiten de hoofdredactie van de NRC nog wel aanhangers heeft, al zit ook hier wel weer een misverstand in de gedachte dat ‘goed geschoolde promovendi’ onderzoek zouden moeten doen naar precies die standaardtaal, en wel op zo’n manier dat docenten er iets mee kunnen. Ik vermoed eigenlijk dat dit hoofdartikel geschreven is door een jurist die meent dat neerlandici en frisisten de taal maken zoals juristen het recht maken. Dat gebeurt niet (en dat is ook nooit gebeurd). Taal is in die zin veel ingewikkelder dan de wet, en eerder afhankelijk van wat ‘de goegemeente’ stilzwijgend wil dan wat we met elkaar afspreken. De standaardtaal bestuderen is in die zin bestuderen wat die goegemeente wil, en eigenlijk nooit zelf iets verbeteren aan de standaardtaal. Maar terzijde hiervan valt vooral over het Fries nog wel meer te zeggen. In 2022 verscheen Liuwe Westra’s indrukwekkende biografie van Tony Feitsma, (1922-2009), die hoogleraar Fries was aan de VU en juist meende dat het Fries zijn identiteit en bestaansrecht ontleende aan het feit dat het een ‘boerentaal’ was – juist niet in competitie met het Nederlands in allerlei officiële domeinen. Juist het feit dat er geen strikt onderscheid was tussen ‘hoge’ en ‘lage’ taal (‘schrijftaal’ en ‘spreektaal’) maakte het Fries een interessant fenomeen om te bestuderen én om voor te strijden. Juist door het Fries in een keurslijf te dwingen van een ‘standaardtaal’ waarin het nauwelijks een functie heeft, kan je een taal volgens die redenering ook schaden. Zoals de NRC ook al schrijft, kunnen we uit de strijd om het Fries veel leren over wat het Nederlands te wachten staat, in een wereld waarin die taal steeds meer domeinen gaat delen met het Engels, en sommige domeinen misschien gaandeweg wel aan het Engels moet overlaten. Zelfs in dat geval, zou ik zeggen, verdient het Nederlands nog altijd bestudeerd te worden. Zelfs als we de taal alleen nog als ‘spreektaal’ zouden gebruiken – dat moment is nog ver weg – is het de moeite waard om bij te houden hoe de mensen dan spreken op de momenten dat het Engels niet zoveel functie meer heeft.

Foto: dcJohn (cc)

Chatbot fraudeert bij het eindexamen Fries

Nadat ik eerder de eindexamens Nederlands (havo en vwo) en vwo-Frans door chatbots heb laten maken – voor beide slaagden de chatbots ruimschoots – leek het me interessant om het ook nog eens met Fries te doen. Voor Fries is er veel minder elektronisch leesbaar materiaal voorhanden, en aangezien kunstmatige intelligentie afhankelijk is van heel veel voorbeelden, is te voorspellen dat dit type examen veel moeilijker zal blijken te zijn.

Dat kwam uit. ChatGPT wist met het examen niets te beginnen, ook na enkele pogingen kreeg ik er niet het begin van een antwoord uit. Ze begreep niet eens dat de vragen die ik stelde gingen over de tekst die ik eerder had gegeven, en klaagde dat ze niet begreep over welke tekst ik het had. Bij Nederlands en Frans was dat allemaal geen probleem geweest. ChatGPT is aldus gezakt met een 1.

Bing, de chatbot van Microsoft (ook gebaseerd op GPT4), deed het op het gezicht ietsjes beter, maar haalde ook duidelijk een onvoldoende (18 van de 48 te behalen punten). Bovendien vertoonde het heel bizar, en frauduleus gedrag. Vragen en correctiemodel voor het eindexamen zijn hier te vinden.

Er waren 39 vragen. Omdat je aan Bing maar 20 vragen per sessie mag stellen en omdat ik de teksten apart invoerde – dat telt ook als vraag – en af en toe tussendoor een extra aanwijzing bleek te moeten geven over in welke taal Bing moest communiceren, waren er 3 verschillende sessies nodig.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Closing Time |  Wat moatte wy dwaan as wy gjin jild hawwe

De zanger van dit lied is Arnold de Boer, bekend als zanger van de Amsterdamse (en Wormse) punkband The Ex, en die bestaat al heel lang. En Arnold is dus niet de eerste zanger. Hij is er later bij gekomen, van Makkum naar Mokum. Maar het Friesche bloed kruipt waar het niet gaan kan, en dus kwam er een Friese plaat, een etnische plaat, vandaar dat hieronder een stukje van de songtekst staat en daarna de vertaling. De plaat is meer folkie, verstild, geen industriële klanken, minder experimenteel kabaal, maar akoestisch.

Foto: copyright ok. Gecheckt 19-10-2022

Verdwijnt het Fries?

Verdwijnt het Fries als universitaire studie in Groningen? Die indruk kon je gisterenavond makkelijk krijgen: allerlei media (van Elsevier tot Editie-NL) brachten het nieuws. Het klonk allemaal schokkend, een teken aan de wand waarin het eigen cultuurgoed over boord gegooid wordt: volgens het bericht zou de hoogleraar Fries, dr. Goffe Jensma, hebben gezegd dat de studie Fries tot nu toe altijd beschermd was omdat het ‘de tweede officiële rijkstaal’ zou zijn, maar was het nu met die bescherming gedaan. Met ingang van september gaat het Fries op in een brede studie Europese Talen en Culturen. Bovendien geldt voortaan de regel dat een opleiding alleen mag voortbestaan als er genoeg studenten zijn. Daarom zou het einde van de studie nabij zijn.

De lezer bleef na het lezen van dat overal weer herdrukte bericht met allerlei vragen zitten: hoezo was de studie Fries ooit ‘beschermd’? (Anders dan veel mensen denken bestaat er geen wet waarin wordt gezegd dat het Fries inderdaad een ‘officiële rijkstaal’ is, net zo min als dat ergens in de wet over het Nederlands gezegd wordt trouwens.) En hoezo geldt die bescherming dan nu ineens niet meer? En waarom komt Jensma daar nu ineens mee – al die dingen zijn toch allang bekend?

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.